Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 37. Βατομουριά

Τα τελευταία χρόνια τα βατόμουρα διαφόρων ειδών και χρωμάτων έχουν την τιμητική τους στις προθήκες των σούπερ μάρκετ, καταστημάτων ξηρών καρπών, ζαχαροπλαστείων, ακόμη και φαρμακείων και καθημερινά στις τηλεοπτικές  διαφημίσεις μαθαίνουμε για τις πολλές ιδιότητές τους. Εμείς φυσικά σήμερα θα ασχοληθούμε με την άγρια βατομουριά, τον γνωστό βάτο, που θα την συναντήσουμε στο άλσος του Αγίου Νικολάου και γενικά στους πρόποδες του Βερμίου και σαν
ενοχλητικό θάμνο  στους φράχτες των χωραφιών. Μάλιστα αυτή την εποχή εξακολουθεί να διατηρεί τα φύλλα  και αρκετούς από τους καρπούς της.
Η βατομουριά λοιπόν ή βάτος ή βατσινιά είναι ένας πολυετής θάμνος γνωστός στη συστηματική βοτανολογία με το όνομα Βάτος ο θαμνώδης (Rubus fructicosus), ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Είναι ένας πολύ συνηθισμένος θάμνος που εκτός από τη χώρα μας τον συναντούμε σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη σε διάφορα είδη. Έχει πολλά αγκαθωτά κλαδιά που περιελίσσονται και φθάνουν σε μήκος τα 5 μέτρα. Τα φύλλα του είναι σύνθετα, βγαίνουν σε τριάδες ή πεντάδες, έχουν σχήμα καρδιάς, είναι χνουδωτά και στην περιφέρεια οδοντωτά, με σκούρο πράσινο χρώμα στην επάνω πλευρά και πιο ανοιχτό στην κάτω. Τα άνθη του, που βγαίνουν σε τσαμπιά, είναι μικρά άσπρα με 5 πέταλα και 5 σέπαλα και πολλούς στήμονες. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι. Οι καρποί της, τα γνωστά βατόμουρα, είναι στην αρχή κόκκινοι και όταν ωριμάζουν παίρνουν το μαύρο χρώμα. Αποτελούνται από πολλές μικρές δρύπες, που η κάθε μια περιέχει και ένα σπόρο.
Στην περιοχή της Μπάρας, και κοντά στα χιονοδρομικά κέντρα του Σελίου και των 3 – 5 Πηγαδιών θα βρούμε τα σμέουρα (φραμπουάζ), μια άλλη ποικιλία βατόμουρων (Rubus idaeus), τα οποία μοιάζουν με τα ήμερα βατόμουρα, είναι πιο μεγάλα και πιο εύγευστα.

Τα βατόμουρα που είναι γνωστά από την αρχαιότητα, με τη γλυκόξινη γεύση τους  χρησιμοποιούνται κυρίως σαν φρούτα, στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική για την παρασκευή μαρμελάδας, λικέρ, σιροπιών κ.λ.π. Περιέχουν μεγάλη ποσότητα βιταμινών Α, Β, C και Ε, κιτρικό και μηλικό οξύ, σάκχαρα, πηκτίνη, τανίνη και μέταλλα (σίδηρο, ασβέστιο, φώσφορο κ.λ.π.), γιαυτό και στην ιατρική χρησιμοποιούνται σαν τονωτικά, αντιοξειδωτικά, για την αντιμετώπιση της αναιμίας, για γυναικολογικά προβλήματα, προβλήματα του αναπνευστικού, του ουροποιητικού και του πεπτικού συστήματος.. Έχουν ιδιότητες αποχρεμπτικές, διουρητικές και στυπτικές. Σαν φαρμακευτικά βότανα χρησιμοποιούνται επίσης οι ρίζες, τα κλαδιά και τα φύλλα της βατομουριάς. Από αυτά μπορούμε να παρασκευάσουμε ρόφημα που βοηθά στην αντιμετώπιση του σακχάρου,  της δυσεντερίας, της διάρροιας, για κρυολογήματα, για τις αιμορροΐδες, τη στηθάγχη κ.λ.π. Επίσης τα φύλλα χρησιμοποιούνται εξωτερικά για δερματολογικά προβλήματα, για επούλωση πληγών, τραυμάτων, για πλύσεις του στόματος (ουλίτιδα κ.λ.π.). 

Βότανα του Βερμίου: 36. Τσαπουρνιά

Του Αι Δημήτρη σήμερα, είμαστε στην καρδιά του φθινοπώρου και είναι καιρός να γράψουμε για τα φθινοπωρινά βότανα, δένδρα  και καρπούς του βουνού μας. Η τσαπουρνιά είναι ένα φθινοπωρινό φυτό, που πολλές φορές το ξεπερνάμε χωρίς να του δώσουμε σημασία και πολλοί αγρότες προσπαθούν να το ξεπαστρέψουν από τα κτήματά τους, γιατί με τα αγκάθια του τους δημιουργεί προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη
μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική.
Η τσαπουρνιά λοιπόν ή αγριοδαμασκηνιά είναι ένας αγκαθωτός θάμνος που φέρει το επιστημονικό όνομα Προύμνη η ακανθώδης (Prunus spinosa) και ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Θεωρείται πρόγονος της δαμασκηνιάς. Φυτρώνει στην Ευρώπη και γενικά στις Μεσογειακές χώρες. Θα τη συναντήσουμε στους φράκτες των κτημάτων, στα μονοπάτια και σε πετρώδη εδάφη. Είναι φυτό ξηρόφιλο. Μπορεί να ξεπεράσει σε ύψος τα 3 μέτρα. Είναι φυλλοβόλος θάμνος, με πολλά μπερδεμένα αγκαθωτά κλαδιά. Τα φύλλα του έχουν σχήμα αυγοειδές, μυτερά στην άκρη και οδοντωτά. Ανθίζει την άνοιξη. Τα άνθη του είναι μικρά ασπροκίτρινα με 5 πέταλα και βγαίνουν πολλά μαζί. Οι καρποί του είναι μικροί, σφαιρικοί (δρύπες) με σκούρο μπλε χρώμα. Ωριμάζουν αυτή την εποχή και έχουν ξινή και στυφή γεύση. 
Οι καρποί της τσαπουρνιάς, τα τσάπουρνα, χρησιμοποιούνται όπως τα κράνα στη ζαχαροπλαστική  για την παρασκευή λικέρ και μαρμελάδας. Επίσης το φυτό χάρη στις πολύτιμες ουσίες που περιέχει, όπως βιταμίνη C, ανθοκυανίνη κ.λ.π. χρησιμοποιείται και σαν φαρμακευτικό βότανο, σαν ισχυρό αντιοξειδωτικό, για τη θεραπεία πολλών ασθενειών του αναπνευστικού, του κυκλοφορικού, του ουροποιητικού και του πεπτικού συστήματος. Ρόφημα από φύλλα και άνθη τσαπουρνιάς ή σιρόπι από καρπούς λειτουργεί σαν τονωτικό και μας ανακουφίζει από το κρυολόγημα και τη γρίπη, ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση, βοηθάει στην επούλωση του πεπτικού έλκους, στην ουλίτιδα, την αντιμετώπιση της διάρροιας, της δυσεντερίας, στις πέτρες των νεφρών κ.λ.π. και μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά για δερματολογικά προβλήματα. Ασφαλώς όλα αυτά πάντα με τη συμβουλή γιατρού.

Βλέπουμε λοιπόν ότι και αυτά τα παραμελημένα άγρια φυτά μπορούν να μας προσφέρουν μια υπέροχη μαρμελάδα, ένα εύγευστο λικέρ ή σιρόπι και αν φάμε ωμούς τους καρπούς, μπορεί λίγο να μας ξινίσουν, όμως σίγουρα θα μας κάνουν καλό με τις βιταμίνες τους και τα αντιοξειδωτικά που περιέχουν. 
Δημοσιεύτηκε στα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ το Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 35. Δάφνη

Ζούμε μέρες μνήμης εθνικών επετείων και ασφαλώς ταιριάζει να γράψουμε για ένα από τα πιο γνωστά και τιμημένα βότανα του Βερμίου και ολόκληρης της Ελλάδας, τη Δάφνη.
Η Δάφνη ή βάγια, ή δαφνολιά, ή φυλλάδα ή δάφνη του Απόλλωνα  είναι ένας θάμνος, μικρό δένδρο που μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 10 μ. Το επιστημονικό της όνομα είναι  Λάουρος ο ευγενής (Laurus nobilis)  και ανήκει στην οικογένεια Λαουρίδες (Lauraceae). Έχει ίσιο κορμό, πολλά όρθια
κλαδιά  και φύλλα γυαλιστερά, σκληρά και λογχοειδή, με μικρό μίσχο. Ανθίζει την άνοιξη. Τα άνθη της είναι κιτρινωπά και αποτελούνται από τέσσερα πέταλα με οκτώ στήμονες. Οι καρποί της είναι μαύροι σε σχήμα ελιάς (δρύπες).
Η Δάφνη είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Ήταν αφιερωμένη στο Θεό Απόλλωνα και με αυτή στεφάνωναν τους νικητές των αθλητικών και μουσικών αγώνων. Είναι φυτό των Μεσογειακών χωρών και προτιμάει υψηλές θερμοκρασίες και υγρασία. Γιαυτό θα τη συναντήσουμε κοντά σε πηγές, ποτάμια και ρεματιές.
Περιέχει πολλές φαρμακευτικές ουσίες, όπως πτητικά έλαια (Δαφνέλαιο), τανικό οξύ, πικρές ουσίες κ.λ.π. και χρησιμοποιείται σαν ορεκτικό, διεγερτικό, εφιδρωτικό, αντισηπτικό, απολυμαντικό και αντικαταρροϊκό. Σε εξωτερική χρήση βοηθάει στους ρευματισμούς, επίσης χρησιμοποιείται κατά των παρασιτικών εντόμων (ψείρες κ.λ.π.), για τη ρινορραγία και για ατμόλουτρα.
Τα φύλλα Δάφνης χρησιμοποιούνται στη μαγειρική για να δίνουν άρωμα στα φαγητά (φακές, στιφάδο). Αρκεί να μην το παρακάνουμε, διότι σε μεγάλη ποσότητα μπορεί να πικρίζει. Όπως γράφει ο κυρ Νίκος ο Σπάρτσης οι παλιές Ναουσαίες χρησιμοποιούσαν τη δάφνη  για να αρωματίζουν το εφτάζυμο ψωμί, στο γριβάδι πλακί, στο πιλάφι, στα κρέατα σχάρας, στις πηχτές χοιρινού και μοσχαρίσιου, στις πουτίγκες και τις γαλατόπιτες ακόμη και για να αρωματίζει τα ξερά σύκα και σταφίδες.
Η Δάφνη χρησιμοποιείται επίσης στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία και σαν διακοσμητικό φυτό σε κήπους και πάρκα. Αποτελεί ακόμη μια επικερδή καλλιέργεια. Η χώρα μας εξάγει φύλλα δάφνης σε πολλές χώρες της Βόρειας Ευρώπης.
Στα βουνά φυτρώνει η άγρια δάφνη, Δάφνη μεζέρειος (Daphne mezereum), η οποία είναι δηλητηριώδης και ο φλοιός, η ρίζα και οι καρποί της χρησιμοποιούνται ως καθαρκτικό.


Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 34. Δρακοντιά


Πριν εννιά μήνες περίπου, όταν ξεκίνησε το αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, με συνάντησε στο δρόμο ένας μακρινός θείος, ο κυρ Χρήστος,  και με παρότρυνε να γράψω κάτι για το φιδόχορτο: «Νίκο γράψε  για το φιδόχορτο, είναι το καλύτερο φάρμακο για τον προστάτη!» και συνέχισε να με περιγράφει τη συνταγή για το γιατρικό. Έτσι λοιπόν επιτέλους ήρθε σήμερα η σειρά  για την εκτέλεση
της «παραγγελίας», όμως, όπως κάνουμε και για όλα τα βότανα, θα αποφύγουμε τις συνταγές, διότι αρμόδιοι για να μας δίνουν ιατρικές συνταγές είναι μόνο οι γιατροί, πολύ περισσότερο για το σημερινό βότανο, το οποίο αν δεν προσέξουμε, μπορεί να αποβεί μοιραίο, γιατί ορισμένα μέρη του είναι δηλητηριώδη. 
Το φιδόχορτο λοιπόν φέρει την επιστημονική ονομασία Άρον το στικτό (Arum maculatum) και Άρον το Ιταλικό (Arum italicum) και ανήκει στην οικογένεια των Αροϊδών (Araceae), στην τάξη των Σπαθανθών (Spathiflorae). Είναι φυτό των τροπικών και εύκρατων χωρών. Γενικά στην Ελλάδα συναντώνται 6 αυτοφυή είδη. Είναι πιο γνωστό με το όνομα Δρακοντιά ή δρακόντι ή το σταφύλι του φιδιού. Το όνομά του παραπέμπει  στην αρχαιότητα, το αναφέρουν στα συγγράμματά τους οι αρχαίοι γιατροί, όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, ο βοτανολόγος Θεόφραστος, ο Πλήνιος κ.λ.π.
Η δρακοντιά  είναι πολυετές ποώδες φυτό, που θα το συναντήσουμε στα λιβάδια, στα δάση και στους φράχτες των χωραφιών. Το ύψος του μπορεί να φθάσει το ένα μέτρο. Όταν ανθίζει, το ξεχωρίζουμε από το χαρακτηριστικό σχήμα του άνθους, που μοιάζει με χωνί. Αποτελείται στο κέντρο από ένα κόκκινο ή κίτρινο σπάδικα, που γύρω του έχει ένα βράκτειο, το οποίο μοιάζει με μεγάλο ασπροκίτρινο φύλλο, ονομάζεται σπάθη και μυρίζει άσχημα. Το φυτό ανθίζει την άνοιξη. Τα φύλλα της δρακοντιάς είναι μεγάλα, πλατιά, σκουροπράσινα με στίγματα ή κηλίδες (ανάλογα με το είδος), που μοιάζουν με μυτερές καρδιές ή με μεγάλα βέλη και οι μίσχοι τους ξεκινούν από τη ρίζα. Ο καρπός είναι και αυτός χαρακτηριστικός,  κόκκινος και σφαιρικός (δρύπη). Εμφανίζονται πολλοί καρποί μαζί σαν τις ρόγες σταφυλιού, γύρω από τον σκληρό κούφιο βλαστό, περιέχουν λίγα σπόρια και είναι δηλητηριώδεις. Έχει μεγάλη, σαρκώδη ρίζα.
Το φυτό έχει φαρμακευτικές ιδιότητες χάρη στις χημικές ουσίες που περιέχει (αροΐνη, λευκωματίνη, άμυλο, σαπωνίνες κ.λ.π.). Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και η ρίζα. Έχει ιδιότητες αποχρεμπτικές (χρησιμοποιείται για το βήχα και το άσθμα), ανθελμινθικές, αντιρρευματικές, καθαρκτικές, διουρητικές, αφροδισιακές, επουλωτικές και αντικαρκινικές (πολύποδες κ.λ.π.). Βοηθάει στην αντιμετώπιση προβλημάτων του πεπτικού σωλήνα (έλκη, αιμορραγίες κ.λ.π.), του αναπνευστικού συστήματος (άσθμα, κοκίτης, φυματίωση κ.λ.π.) και του ουροποιητικού (πέτρα στην ουροδόχο κύστη). Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται με μορφή βάμματος κατά των ρευματισμών και της ουρικής αρθρίτιδας. Η ρίζα του σε μορφή σκόνης βοηθάει στην αντιμετώπιση του καταρράκτη των ματιών. Σε μερικές περιοχές χρησιμοποιούν σκόνη ρίζας για το δάγκωμα της οχιάς. Επίσης οι ρίζες του, ξεραμένες και ψημένες, μπορούν να αλεσθούν και να δώσουν αλεύρι, που χρησιμοποιείται για ζωοτροφή και κάποτε για την παρασκευή ψωμιού. Επίσης χρησιμοποιούνται σαν λευκαντικό στο πλύσιμο των ρούχων. Επαναλαμβάνουμε ότι το φυτό είναι ισχυρό δηλητήριο γιαυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και χωρίς τις οδηγίες ειδικού καλά θα κάνουμε να μην το αγγίζουμε.

Πολλές διασταυρώσεις της δρακοντιάς αποτελούν σήμερα διακοσμητικά φυτά και καλλιεργούνται για να διακοσμούν κήπους και πάρκα.

Πέμπτη 3 Οκτωβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 33. Καλέντουλα

Η βδομάδα που μας πέρασε, με τις βροχούλες και το κρύο, μας θύμισε ότι μπήκαμε για τα καλά στο φθινόπωρο, σε μια από τις πιο όμορφες εποχές του χρόνου. Αρκεί να κάνουμε μια βόλτα στο βουνό
μας με τα υπέροχα χρώματα των φύλλων για να διαπιστώσουμε για μια ακόμη φορά ότι ζούμε σε ένα πραγματικό παράδεισο. Στα λιβάδια του Βερμίου θα δούμε αυτή την εποχή πολλά δένδρα να ρίχνουν το φύλλωμά τους, άλλα αγριολούλουδα να εξαφανίζονται και να φυτρώνουν στη θέση τους κάποια καινούργια βότανα της εποχής, όπως π.χ. τα κυκλάμινα. Ανάμεσα σ’ αυτά θα ξεχωρίσουμε επίσης τις τελευταίες όμορφες καλέντουλες, με τα πορτοκαλιά λουλουδάκια τους.
Το επιστημονικό όνομα της καλέντουλας είναι Καλέντουλα η φαρμακευτική (Calendula officinalis). Επίσης συναντούμε αυτοφυή και την Καλέντουλα την αρουραία (Calendula arvensis) που είναι γνωστή  σαν κίτρινη μαργαρίτα ή το αδράχτι της γριάς ή νεκρολούλουδο. Ανήκει μαζί με άλλα πολλά και γνωστά βότανα στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Φυτρώνει σε αρκετά είδη σε περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο, σε λιβάδια σχετικά υγρά και ηλιόλουστα. Πήρε το όνομά της από τις καλένδες, επειδή ανθίζει τις πρώτες μέρες του μήνα. Είναι φυτό ποώδες, μονοετές ή πολυετές με ύψος περίπου τα 30 – 40 εκατοστά, έχει τρυφερό τριχωτό βλαστό, φύλλα λογχοειδή, και άνθη που μοιάζουν με μαργαρίτες με πέταλα χρώματος πορτοκαλί, τα οποία βγάζουν μια απαλή ευχάριστη μυρουδιά. Ανθίζει από τον Φεβρουάριο μέχρι σχεδόν το Νοέμβριο.  
Η καλέντουλα είναι ένα από τα πιο γνωστά φαρμακευτικά φυτά. Χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως ρητίνες, αιθέρια έλαια, καροτενοειδή, στερόλη, σαπωνίνες κ.λ.π. μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τη μορφή χυμού, σαν έγχυμα, ρόφημα ή βάμμα για τη θεραπεία πολλών παθήσεων του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος, σαν αντισπασμωδικό, εφιδρωτικό, εμμηναγωγό, αποχρεμπτικό και επουλωτικό. Χρησιμοποιείται ακόμη σαν χωνευτικό και έχει αντιμικροβιακές, αντιμυκητιακές και αντισηπτικές ιδιότητες. Επίσης βοηθάει στην αντιμετώπιση των αιμορροΐδων, της φλεβίτιδας, των κάλων, των εγκαυμάτων, των τσιμπημάτων από έντομα και άλλων δερματικών κακώσεων. Ακόμη χρησιμοποιείται για πλύσεις των ματιών. Όλα αυτά ασφαλώς πάντα με τις οδηγίες γιατρού.
Επίσης η καλέντουλα καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό και στολίζει πάρκα, κήπους και γλάστρες. Ακόμη χρησιμοποιείται στην τυροκομία για τον χρωματισμό των τυριών και των βουτύρων. Με τα τρυφερά φύλλα της μπορούμε να παρασκευάσουμε μια ξεχωριστή σαλάτα μαζί με άλλα λαχανικά, όπως ρόκα, μαρούλι ή λάχανο.


Βότανα του Βερμίου: 32. Λυκίσκος


Περπατώντας στις όχθες της Αράπιτσας, μέσα στην οργιώδη βλάστηση, σε πολλά σημεία θα συναντήσουμε τους όμορφους ανθισμένους λυκίσκους. Θα τους βρούμε επίσης σε πολλούς φράχτες χωραφιών και εγκαταλειμμένων, μισογκρεμισμένων παραδοσιακών σπιτιών, καθώς και στους
πρόποδες του βουνού μας..
Ο Λυκίσκος ή μπυρόχορτο, ή ζυθόχορτο ή ζυθοβότανο ή αγριόκλημα ή χούμελη, είναι ένα ποώδες πολυετές φυτό που επιστημονικά είναι γνωστό με το όνομα Χούμουλος ο λυκίσκος (Humulus lupulus) και ανήκει στην οικογένεια Κανναβίδες (Cannabaceae). Φυτρώνει στην Ελλάδα  και καλλιεργείται στην Ευρώπη, την Ασία και τη Β. Αμερική. Τον συναντούμε σε εύκρατα μέρη, σε υψόμετρο κάτω των 500 μέτρων και σε υγρά, φωτεινά και δροσερά εδάφη. Μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 5 μέτρα. Οι βλαστοί του περιελίσσονται στους φράκτες σαν κλίματα με μήκος μέχρι 10 μέτρα. Τα φύλλα του μοιάζουν με παλάμες, έχουν 3 – 5 λοβούς και είναι στην περιφέρεια οδοντωτά. Τα αρσενικά άνθη είναι μικρά κιτρινωπά. Τα θηλυκά άνθη του μοιάζουν με μικρούς ανοικτοπράσινους κώνους που αποτελούνται από πολλά λεπτά φυλλαράκια σαν φολίδες και καλύπτονται από μικρές τριχούλες. Ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι το Σεπτέμβριο.
Ο λυκίσκος χρησιμοποιείται σήμερα περισσότερο για την παραγωγή μπύρας, γιαυτό καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις κυρίως στην κεντρική Ευρώπη (Γερμανία, Αυστρία κ.λ.π.). Ήταν γνωστός ήδη από την αρχαιότητα. Μάλιστα το όνομα λυκίσκος βγαίνει από το «μικρός λύκος», διότι οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν βλαβερό για τα δέντρα, που τα περικύκλωνε με τους βλαστούς του. Οι πρόγονοί μας τον χρησιμοποιούσαν σαν λαχανικό, διότι τα τρυφερά βλαστάρια του μπορούν να γίνουν μια νόστιμη σαλάτα ή σούπα, όπως τα σπαράγγια. Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τον λυκίσκο για τη ζύμωση, όμως η χρήση του για την παρασκευή μπύρας άρχισε στην Ευρώπη το 1200 μ.Χ..
Εκτός από την παρασκευή της μπύρας, ο λυκίσκος χρησιμοποιείται και σαν φαρμακευτικό φυτό, χάρη στις περισσότερες από 100 χημικές ουσίες που περιέχει, όπως ρητίνες, αιθέρια έλαια, λουπουλίνη, δεψικές ουσίες  κ.λ.π. χρησιμοποιείται σαν ορεκτικό, διουρητικό, τονωτικό, καθαρκτικό, ανθελμινθικό και για την καλή λειτουργία του πεπτικού και του κυκλοφορικού συστήματος. Πιο πολύ χρησιμοποιούνται τα άνθη του. Αφέψημα ανθέων μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ηρεμιστικό καθώς και για τον στομαχόπονο και την αδυναμία. Ένα ρόφημα από λυκίσκο πριν τον ύπνο ή ένα μαξιλάρι εμποτισμένο με αυτόν, θεωρούνται πολύ καλά για την αϋπνία.. Επίσης εξωτερικά χρησιμοποιείται για ηρεμιστικά, χαλαρωτικά μπάνια και για την περιποίηση του δέρματος και των μαλλιών. Σκόνη από ξηρά άνθη βοηθάει και για την επούλωση των τραυμάτων.

Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί ο λυκίσκος να δημιουργήσει δερματολογικά προβλήματα και άλλες παρενέργειες στο γεννητικό σύστημα ανδρών και γυναικών, γιαυτό χρειάζεται προσοχή και να τον χρησιμοποιούμε πάντα με οδηγίες γιατρού. 

Βότανα του Βερμίου: 31. Αμπέλι

« Αγάλι αγάλι φύτευε ο γεωργός το αμπέλι
κι αγάλι αγάλι έγινε η αγουρίδα μέλι»




Bέρμιο χωρίς τη Νάουσα δεν γίνεται, όπως και τη Νάουσα δεν μπορούμε να τη φανταστούμε χωρίς τα αμπέλια της και το περίφημο ξινόμαυρο κρασί της. Επειδή λοιπόν βρισκόμαστε στην εποχή του τρύγου, δεν μπορούμε να παραλείψουμε ένα από τα σημαντικότερα φυτά που φυτρώνουν και καλλιεργούνται στην περιοχή μας, το αμπέλι.
Το αμπέλι είναι ένα από τα αρχαιότερα φυτά που καλλιεργούνται στον πλανήτη μας. Σπόροι σταφυλιών βρέθηκαν σε ανασκαφές που έγιναν σε προϊστορικούς οικισμούς 6.000 ετών στην Αίγυπτο και σε πολλές ακόμη χώρες της Ασίας και της Μεσογείου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το αμπέλι το έφερε στη χώρα μας από την Ασία ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού, ο πιο αγαπητός από τους θεούς του Ολύμπου. Επίσης το κρασί και η άμπελος κατέχουν εξέχουσα θέση στη Χριστιανική θρησκεία. Σήμερα καλλιεργείται σε όλες τις ηπείρους, κυρίως σε χώρες της Εύκρατης ζώνης. Στην Ευρώπη φημισμένα είναι τα κρασιά της Γαλλίας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας, όμως το αμπέλι καλλιεργείται και στη Γερμανία, τη Βρετανία και σε όλες τις Βαλκανικές χώρες.
Το αμπέλι ή κλίμα λοιπόν φέρει την επιστημονική ονομασία  Άμπελος η οινοφόρος (Vitis vinifera) και ανήκει στην οικογένεια των  Αμπελίδων (Vitaceae). Υπάρχουν περισσότερα από 60 είδη και πάνω από 5500 ποικιλίες σταφυλιών. Στη χώρα μας καλλιεργούνται 240 ποικιλίες. Εμείς θα ασχοληθούμε λίγο περισσότερο με το άγριο κλίμα, την Άμπελο τη δασική (Vitis silvestris), που θα τη συναντήσουμε στους πρόποδες του Βερμίου, κοντά στα αμπέλια μας. Είναι ένας θάμνος με μακριά κλαδιά (κλίματα) αναρριχώμενα, τα οποία φέρουν έλικες. Τα φύλλα του είναι μεγάλα, σε σχήμα παλάμης, με 3 - 4 προεξοχές. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης με άνθη μικρά πρασινωπά με 5 πέταλα σε ταξιανθία βότρυ. Ο καρπός του, το σταφύλι, η ρόγα,  έχει σφαιρικό σχήμα με χρώμα σκούρο κόκκινο ή άσπρο ή κιτρινωπό, ανάλογα με την ποικιλία, που περιέχει 1 – 4 σπόρους. Το αμπέλι ευδοκιμεί σε εδάφη αργιλούχα και ασβεστούχα, σχετικά ξηρά, καλά αεριζόμενα και με σημαντική περιεκτικότητα σε σίδηρο.
Τα σταφύλια χρησιμοποιούνται ως φαγώσιμα (επιτραπέζια ή σταφίδα), για την παρασκευή κρασιού, με τη ζύμωση του μούστου, τσίπουρου με την απόσταξη του κρασιού ή ακόμη για το ξίδι με τη ζύμωση του κρασιού. Ακόμη με τα σταφύλια παρασκευάζονται μούστος, πετιμέζι, μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού κ.λ.π. Τα φύλλα του αμπελιού χρησιμοποιούνται στη μαγειρική για τους ντολμάδες και άλλα φαγητά.
Το αμπέλι και το κρασί έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχουν, όπως σάκχαρα, τανίνες, βιταμίνες, άλατα, οργανικά οξέα, μέταλλα κ.λ.π.. Τα φύλλα του αμπελιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφέψημα σαν στυπτικό ή για δερματικά προβλήματα. Τα σταφύλια είναι τονωτικά, θρεπτικά, ανοίγουν την όρεξη και βοηθούν στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Το κρασί σε μικρές δόσεις είναι χωνευτικό, τονωτικό και διουρητικό. Το ζεστό κρασί, που συνηθίζεται στη Γερμανία και σε άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης, πίνεται το χειμώνα και βοηθάει στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος και της γρίπης. 
Γενικά λοιπόν « ο οίνος ευφραίνει καρδίαν» , αρκεί να μην το παρακάνουμε, διότι μπορεί να μας γίνει εξάρτηση και να έχουμε πολύ άσχημες παρενέργειες στο νευρικό μας σύστημα, στο συκώτι και σε άλλα βασικά όργανα και τελικά να το πληρώσουμε ακριβά.
Ας ευχηθούμε λοιπόν στους φίλους αμπελουργούς και οινοπαραγωγούς: 
«ΚΑΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΛΑ ΚΡΑΣΙΑ»…
                      (Δημοσιεύτηκε στα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2013)


Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...