Βότανα του Βερμίου: 81. Ηλιοτρόπιο

Ό

ταν ακούμε το όνομα Ηλιοτρόπιο ο νους μας ασφαλώς πηγαίνει στο γνωστό μας φυτό με τα τεράστια άνθη, απ’ όπου βγάζουμε τους ηλιόσπορους και το ηλιέλαιο. Όμως  το

επιστημονικό όνομα του φυτού αυτού είναι Ηλίανθος. Το όνομα Ηλιοτρόπιο ανήκει σε ένα μικρό και «ασήμαντο» ποώδες αγριολούλουδο που θα το συναντήσουμε σε χέρσα χωράφια, στις άκρες του δρόμου, θα το προσπεράσουμε, μπορεί και να το πατήσουμε και δεν θα του δώσουμε καμία σημασία. Εάν όμως το πλησιάσουμε τρυφερά και δούμε τις λεπτομέρειές του, θα διαπιστώσουμε ότι είναι πανέμορφο. Ξεχωρίζει όχι μόνο για την ομορφιά του, αλλά και για τις πολλές ιδιαίτερες ιδιότητές του.

Το Ηλιότρόπιό μας λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Ηλιοτρόπιο το ευρωπαίο (Heliotropium europaeum), ανήκει στην οικογένεια Βοραγινίδες (Boraginaceae) μαζί με το κυνόγλωσσο και άλλα συνηθισμένα φυτά του βουνού μας. Το συναντούμε και με τα κοινά ονόματα μπαμπακίτσα, αγριομπαμπακιά, αγριοσουσαμιά, κουλούμπακας κ.λ.π. Στην Ελλάδα παρουσιάζεται σε 6 είδη. Το όνομά του το πήρε από την ιδιότητα που έχουν τα άνθη του να παρακολουθούν την πορεία του ήλιου.

Το ηλιοτρόπιο έχει μικρό μέγεθος, ύψος περίπου μισό μέτρο . Τα φύλλα του είναι σχετικά μεγάλα, λογχοειδή, σκουροπράσινα και χνουδωτά . Τα άνθη του ξεχωρίζουν, διότι βγαίνουν πολλά μαζί σε σπειροειδείς ταξιανθίες, σε σχήμα βεντάλιας, σαν μπούκλες μαλλιών, οι οποίες ξετυλίγονται αργά.   Έχουν χρώμα συνήθως άσπρο και αποτελούνται από πέντε πέταλα. Πολλά είδη ηλιοτρόπιου ξεχωρίζουν για το άρωμά τους, το οποίο μάλιστα προσελκύει τα έντομα. Όμως οι καρποί του είναι δηλητηριώδεις και άκρως επικίνδυνοι για τα ζώα.

Χρησιμοποιείται  στην αρωματοποιία, καθώς και στη μαγειρική σαν φυσικό πρόσθετο. Θεωρείται σαν ένα από τα σημαντικότερα μελισσοκομικά φυτά. Επίσης ορισμένα είδη καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά.

Βότανα του Βερμίου: 80. Ευφορβία

Σ

το μεγάλο αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, πολλές φορές αναφερθήκαμε στις επικίνδυνες παρενέργειες που μπορεί να έχει στον οργανισμό μας η χρήση πολλών βοτάνων χωρίς τη συμβουλή ειδικού. Διότι πολλά φυτά υπό ορισμένες προϋποθέσεις

χρησιμοποιούνται ως θεραπευτικά βότανα, όμως περιέχουν και δηλητηριώδεις ουσίες, οι οποίες μπορούν να μας οδηγήσουν ακόμη και στο θάνατο. Η Ευφορβία είναι από συνηθισμένα βότανα του βουνού μας, η οποία περιέχει άκρως επικίνδυνες ουσίες, παρ’ όλο που από τα αρχαία χρόνια χρησιμοποιήθηκε σαν φαρμακευτικό βότανο.

Ευφορβία (Euphorbia) είναι το επιστημονικό όνομα  γένους φυτού που ανήκει στην οικογένεια Ευφορβιίδες (Euphorbiaceae), είναι περισσότερο γνωστή με το όνομα γαλατσίδα ή φλώμος και φυτρώνει στη χώρα μας σε περισσότερα από 40 είδη, τα οποία μάλιστα παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές. Ένα είδος, η Ευφορβία ή δενδρώδης (Euphorbia dendroides), είναι σε μορφή μικρού δένδρου, η Ευφορβία η ακανθόθαμνος (Euphorbia acanthothamnos) είναι αγκαθωτός θάμνος,  η Ευφορβία η παράλιος (Euphorbia paralias) φυτρώνει στις παραλίες, η Ευφορβία η χαρακίας (Euphorbia characias) φυτρώνει στις σχισμές βράχων, η Ευφορβία η ηλιοσκόπια (Euphorbia helioscopia) στρέφεται προς τον ήλιο και η πιο συνηθισμένη στα μέρη μας Ευφορβία η μυρσινίτης (Euphorbia myrsinites) είναι πολυετής πόα, που φυτρώνει στις πλαγιές του βουνού μας, συνήθως σε πετρώδεις περιοχές. Πήρε το όνομά της από τον Έλληνα γιατρό Εύφορβο, όμως την γνώριζαν και τη χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας Θεόφραστος, Διοσκουρίδης και Ιπποκράτης.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του φυτού είναι τα άνθη του, τα οποία παρ’ όλο που είναι ξεχωριστά. (θηλυκά και αρσενικά) βρίσκονται μέσα στο ίδιο κύπελλο. Έχουν χρώμα πρασινοκίτρινο μέχρι χρυσοκίτρινο και σχηματίζον ταξιανθία σκιάδιου. τα φύλλα είναι παχιά σε σχήμα λογχοειδές, με χρώμα ανοιχτό πράσινο και βγαίνουν κατευθείαν από το βλαστό (χωρίς μίσχο). Το φυτό πήρε το όνομα γαλατσίδα από το γαλακτόμορφο χυμό που βγάζει ο βλαστός του. Ο χυμός αυτός είναι ισχυρό δηλητήριο τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για τα ζώα. Μάλιστα στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν σαν καθαρκτικό. Επίσης χρησιμοποιείται για την παρασκευή ελαστικών, όπως το καουτσούκ.

Βότανα του Βερμίου: 79. Γκορτσιά

Σ

το αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, σήμερα σειρά έχει ένα ακόμη παρεξηγημένο δέντρο, που το συναντούμε σε πολλά ξέφωτα του βουνού μας, όπως και σε όλα τα βουνά της πατρίδας μας, την γκορτσιά. Μπορεί ίσως να την προσπερνάμε απαρατήρητα, όμως ίσως δεν γνωρίζουμε την ιστορία της και τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες. Με την ευκαιρία πρέπει να

διευκρινίσουμε για μια ακόμη φορά, ότι με τη λέξη «βότανα» εννοούμε όλα τα φυτά και όχι μόνο αυτά που έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες.

Η γκορτσιά λοιπόν είναι ένα μικρό δένδρο με ύψος που μπορεί να φθάσει τα 6 μέτρα. Είναι μια αγριοαχλαδιά, γνωστή με το επιστημονικό όνομα Πύρος η αμυγδαλόφυλλη (Pyrus amygdaliformis), διότι τα φύλλα της μοιάζουν λίγο με της αμυγδαλιάς. Έτσι την ξεχωρίζουμε από την Πύρο την κοινή (Pyrus communis), η οποία έχει στρογγυλωπά φύλλα, παρόμοια με της ήμερης αχλαδιάς. Την γκορτσιά μας θα τη συναντήσουμε και με πολλά ακόμη ονόματα, όπως γκοριτσιά, αμπουρτζιά, αγριαπιδιά, αγκαθιά κ.λ.π. Μαζί με άλλα παρόμοια είδη και ασφαλώς την ήμερη αχλαδιά ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae), στην οποία ανήκει επίσης η μηλιά και άλλα οπωροφόρα δένδρα.

Η γκορτσιά είναι φυλλοβόλο δέντρο με αγκαθωτό, λείο και γκρίζο κορμό. Τα φύλλα της είναι στενόμακρα, σκουροπράσινα και λεία στο επάνω μέρος τους και πιο ανοιχτόχρωμα  και στην αρχή χνουδωτά στο κάτω και με μήκος περίπου 4 – 5 εκατοστά. Τα άνθη της βγαίνουν σαν μπουκετάκια σε ταξιανθία σκιαδιόμορφο κόρυμβο. Αποτελούνται από πέντε άσπρα πέταλα. Ανθίζει την άνοιξη (Απρίλιος – Μάιος). Ο καρπός της είναι μικρός και σφαιρικός, με διάμετρο περίπου 2 – 3 εκατοστά, πράσινος και στυφός όταν είναι άγουρος. Όταν ωριμάζει παίρνει το καστανοκίτρινο χρώμα και είναι πιο γλυκός. Φυτρώνει συνήθως σε υψόμετρο μέχρι 1500 μέτρων.

Όπως γνωρίζουν πολλοί γεωργοί και οπωροκαλλιεργητές, η γκορτσιά μπορεί να εμβολιαστεί και να μας δώσει μια ήμερη αχλαδιά, αρκετά ανθεκτική στις ασθένειες. Ήδη στο βουνό μας πολλοί μερακλήδες έχουν εμβολιάσει αρκετές γκορτσιές και έτσι ο περιπατητής μπορεί το καλοκαίρι να απολαύσει τους χυμώδεις καρπούς τους.

Η γκορτσιά χάρη στα πολλά οξέα και άλλες χημικές ουσίες που περιέχει δεν αποτελεί μόνο θρεπτική τροφή για τα ζώα, αλλά οι καρποί της έχουν και φαρμακευτικές ιδιότητες, είναι αιμοστατικοί και βοηθούν στη θεραπεία παθήσεων του πεπτικού και του αναπνευστικού συστήματα. Φυσικά όπως τονίζουμε σε κάθε σημείωμά μας, πριν χρησιμοποιήσουμε κάποιο βότανο, ακόμη και τη γκορτσιά, σαν φάρμακο πρέπει να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό.

Η γκορτσιά και τα άλλα είδη της αχλαδιάς είναι γνωστά από την αρχαιότητα. Ίσως είναι η όγχνη του Ομήρου ή η άπιος του Θεόφραστου. 

Βότανα του Βερμίου: 78. Εχίνοψ

Σ

ήμερα θα ασχοληθούμε με έναν αχινό, που ξέφυγε από τη θάλασσα και ήρθε και στρογγυλοκάθισε στο Βέρμιό μας. Πρόκειται για τον Εχίνο τον ακανθότατο, τον αχινό της στεριάς, ένα αγκάθι, το οποίο όταν το παρατηρήσουμε προσεκτικά θα δούμε τις πανέμορφες

λεπτομέρειές του.

Το επιστημονικό όνομα του αχινού μας είναι λοιπόν Εχίνοψ (ή Εχίνωψ), ο ακανθότατος (Echinops spinosissimus) και ασφαλώς πήρε το όνομά του από την όψη του που μοιάζει με αχινό. Είναι ένα αγριόχορτο, που θα το συναντήσουμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά και σε πολλές ακόμη ηπειρωτικές και νησιώτικες περιοχές της χώρας μας καθώς και στη Ν. Ευρώπη και την Ασία. Ζει κυρίως σε εδάφη ξηρά και πετρώδη, συνήθως στα πρανή των δρόμων, γιαυτό ονομάζεται και ξεράγκαθο. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Σύνθετων (Compositae).

Είναι ένα πολυετές φυτό με χαρακτηριστικά σφαιρικά αγκαθωτά άνθη, ταξιανθία κεφάλιο (καφαλάγκαθο), σε διάμετρο περίπου 5 εκατοστά, τα οποία αποτελούνται από μικρότερα ανθίδια σε χρώμα γαλαζωπό, μοβ ή λευκό. Γύρω τους προβάλουν αγκαθωτά βράκτια. Ο βλαστός είναι λεπτός, λείος και λευκός και από αυτόν βγαίνουν τα σχετικά μεγάλα αγκαθωτά καταπράσινα, γυαλιστερά  φύλλα σε σχήμα φτερού. Ο καρπός του είναι αχαίνιο. Το ύψος του μπορεί να ξεπεράσει τα 80 εκατοστά. Ανθίζει το καλοκαίρι, όμως  ολόκληρα τα φυτά με τα άνθη, τα φύλλα και το βλαστό, διατηρούνται για πολλούς μήνες και μάλιστα μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν αμάραντα διακοσμητικά. Γενικά τα αγκαθωτά φυτά, όπως ο Εχίνοψ, αντέχουν περισσότερο, διότι τα αγκάθια τους προστατεύουν από τα ζώα και τους άλλους εχθρούς τους.

Την εποχή αυτή, που ήδη τα περισσότερα βότανα του βουνού μας έχουν ξεραθεί, μπορούμε να τα μαζέψουμε και να κάνουμε ένα στεφάνι, μια ανθοδέσμη ή ακόμη μια ωραία αμάραντη σύνθεση, που θα στολίζει για πολλούς μήνες μια γωνιά του σπιτιού μας.   

Βότανα του Βερμίου: 77. Κράταιγος

Τ

ην εποχή αυτή, το φθινόπωρο, το βουνό μας, τα δάση μας και γενικά η ελληνική φύση είναι πανέμορφη. Δεν είναι μόνο τα υπέροχα χρώματα των φύλλων, δεν είναι μόνο τα αγριολούλουδα (π.χ. κυκλάμινα) και τα μανιτάρια, αλλά και οι καρποί πολλών θάμνων και

δένδρων, που δημιουργούν αυτή την καταπληκτική εικόνα. Ανάμεσα στους θάμνους ξεχωρίζει ο Κράταιγος με τους κατακόκκινους μικροσκοπικούς και θαυματουργούς καρπούς του.

Κράταιγος (Crataegus) είναι το επιστημονικό όνομα γένους φυτών, που ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ροδίδων (Rosaceae) και εμφανίζεται στη χώρα μας με πολλά είδη, όπως ο Κράταιγος ο μονόγυνος (Crataegus monogyna) η θαμνομουρτζιά, που είναι πολύ συνηθισμένος στο βουνό μας, ο Κράταιγος ο ανατολικός (Crataegus orientalis) ή δασοτρικουκιά, ο Κράταιγος του Χελδράιχ (Crataegus heldreichii) ή βουνοτρικουκιά, ο Κράταιγος ο αζαρόλος (Crataegus azarolus)  ή κουδουμηλιά, ο Crataegus schraderana ή ελληνική μουρτζιά. Παγκόσμια υπάρχουν πάνω από 1000 είδη.

Είναι θάμνος ή μικρό φυλλοβόλο δένδρο σε ύψος περίπου 3 – 4 μέτρα, με λείο γκριζωπό κορμό, που βγάζει μεγάλα αγκάθια και φύλλα ανοιχτοπράσινα, σύνθετα με 3 – 6 λοβούς. Τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί σε μπουκέτα και είναι μικρά με πέντε άσπρα πέταλα. Ανθίζει τον Απρίλιο με Ιούνιο. Οι καρποί του είναι μικρές κόκκινες σφαιρικές ή μακρουλές δρύπες σε μέγεθος  περίπου 1 – 2 εκατοστά, περιέχουν 2 – 3 σπόρους και ωριμάζουν το φθινόπωρο.  Θα τον συναντήσουμε κοντά σε ρυάκια, στις παρυφές των δασών  ή στους φράχτες, σε αργιλικά, ασβεστολιθικά και πυριγενή πετρώματα ακόμη και σε μεγάλα υψόμετρα.  

Ο Κράταιγος είναι ένα από τα σημαντικότερα φαρμακευτικά βότανα, γνωστός για τις πολύτιμες ιδιότητές του από τον Μεσαίωνα. Θεωρείται το «βότανο της καρδιάς», χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως φλαβονοειδή, τανίνες, κουμαρίνες, βιταμίνη C, σαπωνίνες και άλλα φυσικά χρώματα. Χρησιμοποιούνται τα άνθη, τα φύλλα και οι καρποί σε διάφορα παρασκευάσματα, τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, στη θεραπεία της αρτηριοσκλήρωσης, της στηθάγχης και γενικά για την καλή λειτουργία της καρδιάς και του κυκλοφοριακού. Είναι άριστο αντιοξειδωτικό, χρησιμοποιείται για παθήσεις του ουροποιητικού (πέτρες στα νεφρά κ.λ.π.) και βοηθάει στην πέψη, θεραπεύει τη διάρροια,  βελτιώνει τη μνήμη και μας απαλλάσσει από αϋπνίες. Όπως όλα τα βότανα έτσι και ο Κράταιγος πριν τον χρησιμοποιήσουμε, πρέπει πρώτα να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό γιατρό.

Τέλος ο θάμνος χρησιμοποιείται επίσης για τους φράχτες των κτημάτων, διότι τα μεγάλα αγκάθια του δεν επιτρέπουν την είσοδο σε τετράποδους και δίποδους απροσκάλεστους επισκέπτες.

Βότανα του Βερμίου: 76. Γαύρος

Ο

 Γαύρος είναι ένα  από τα χαρακτηριστικά δέντρα του βουνού μας, που θα τον συναντήσουμε τόσο στις πλαγιές, όπως π.χ. στο δασάκι του Αγίου Νικολάου, όσο και σε μεγαλύτερα

υψόμετρα. 

Είναι γνωστός με το επιστημονικό όνομα Κάρπινος (Carpinus), ανήκει στην οικογένεια των Κορυλίδων (Corylaceae) ή στην οικογένεια Βετουλίδες (Betulaceae) και συναντάται στην Ευρώπη και στη ΝΔ Ασία σε περισσότερα από 20 είδη. Στο βουνό μας και γενικά στην Ελλάδα εμφανίζεται με δύο κυρίως είδη, τον Γαύρο τον μπετουλοειδή ή αγριοτσουκνίδα (Carpinus betulus), ο οποίος είναι δένδρο και τον Γαύρο τον Ανατολικό ή σκυλόγαυρο (Carpinus orientalis), που είναι θάμνος.

To δέντρο φθάνει σε ύψος τα 25 μέτρα. Είναι φυλλοβόλο και ευδοκιμεί σε γόνιμα εδάφη και σε υψόμετρο 200 – 1000 μέτρα μαζί με άλλα φυλλοβόλα δέντρα. Αντέχει στον παγετό και στους ισχυρούς ανέμους. Ο φλοιός του κορμού του είναι στην αρχή γκριζωπός και όσο μεγαλώνει σκουραίνει, σκληραίνει και σχηματίζει ρωγμές. Τα κλαδιά του είναι καφετί και γυαλιστερά, τα φύλλα του έχουν έντονο πράσινο χρώμα στο επάνω και πιο ανοιχτό στο κάτω μέρος, μυτερά, σε σχήμα αυγοειδές, με πριονωτή περιφέρεια και με έντονες νευρώσεις με μήκος μέχρι 10 εκατοστά. Είναι φυτό μόνοικο, δηλαδή βγάζει ξεχωριστά αρσενικά και θηλυκά άνθη. Τα  άνθη του είναι κρεμαστοί ίουλοι. Τα αρσενικά άνθη έχουν κιτρινοπράσινο χρώμα και βρίσκονται στις μασχάλες τριχωτών βράκτιων, που μοιάζουν με μικρά μακρουλά φυλλαράκια.. Τα θηλυκά έχουν πράσινο χρώμα. Ανθίζει τον άνοιξη (Απρίλιος – Μάιος). Ο καρπός του έχει το σχήμα μικρού καρυδιού, στην αρχή πράσινος και κατόπιν καστανός και βρίσκεται στη βάση τριπλού βράκτιου, όπου θα δούμε τους σπόρους του.     

Ο Γαύρος χρησιμοποιείται κυρίως για το ξύλο του. Είτε σαν καύσιμο, είτε για την κατασκευή γεωργικών εργαλείων, πασάλων, μπαστουνιών κ.λ.π., γιατί είναι πολύ σκληρό και ελαστικό. Επίσης τα φύλλα του αποτελούν πολύ καλή τροφή για τα ζώα. 

Μανιτάρια

Γ

ιορτή της απελευθέρωσης της πόλης μας μεθαύριο και πολλοί Ναουσαίοι συνηθίζουν να τη συνδυάζουν με μια εξόρμηση στην φύση μας, που φόρεσε την πανέμορφη φθινοπωρινή φορεσιά της. Μάλιστα αρκετοί ταξιδεύουν μέχρι τον υγρότοπο των Πρεσπών για να

απολαύσουν όχι μόνο το μοναδικό φυσικό τοπίο, αλλά και το γριβάδι και τα άλλα ψάρια της λίμνης και παράλληλα να προμηθευτούν τα φασόλια της χρονιάς. Όσοι μένουν στη Νάουσα εκδράμουν στα βουνά και στα λιβάδια μας για να μαζέψουν τις φθινοπωρινές λιχουδιές, τα κάστανα και τα μανιτάρια. Φέτος ο καιρός ευνόησε και η παραγωγή των μανιταριών ήταν ιδιαίτερα πλούσια.

Τα μανιτάρια δεν είναι φυτά, ούτε ασφαλώς ζώα, ανήκουν σε ένα ξεχωριστό βασίλειο, τους Μύκητες, μαζί με τις μαγιές και άλλους μικροσκοπικούς οργανισμούς, ορισμένοι από τους οποίους προκαλούν ασθένειες, όπως οι γνωστές μας μυκητιάσεις κ.λ.π. Υπάρχουν πολλά είδη μανιταριών, τα οποία ταξινομούνται σε διάφορα γένη και οικογένειες. Πολλά από αυτά είναι εδώδιμα και αποτελούν μια υγιεινή τροφή για τον άνθρωπο και τα ζώα, πλούσια σε πρωτεΐνες και ιχνοστοιχεία, όμως υπάρχουν και αρκετά, τα οποία είναι τοξικά και μπορούν να μας οδηγήσουν ακόμη και στο θάνατο.

Τα επικίνδυνα μανιτάρια που φυτρώνουν στη χώρα μας ανήκουν κυρίως στο γένος Αμανίτης (Amanita). Τέτοια είναι η Amanita muscaria με όμορφο κόκκινο με άσπρες βούλες καπέλο, η Amanita pantherina με όμορφο καφέ καπέλο με άσπρες νιφάδες, η Amanita verna, ένα μικρό άσπρο μανιτάρι με μακρύ στύλο, η Amanita phalloides, με κίτρινο καπέλο και μυρουδιά τριαντάφυλλου.  Δηλητηριώδη μανιτάρια έχουμε και στο  γένος Boletus, όπως ο Βωλίτης o σατανάς, ένας βωλίτης με άσπρο καπέλο και κίτρινο στύλο, τον οποίο, όταν τον κόψουμε, εμφανίζει  στο εσωτερικό του μπλε χρώμα. Αυτά συνήθως περιέχουν τοξικές ουσίες όπως αματοξίνες, φαλλοτοξίνες, μουσκαρίνες κ.λ.π. Οι δηλητηρίαση από τα μανιτάρια εκδηλώνεται με δυνατούς πόνους στην κοιλιά, γαστρορραγία και εάν δεν οδηγηθεί ο άρρωστος γρήγορα στο νοσοκομείο, κινδυνεύει να χάσει και τη ζωή του. Κάθε χρόνο πολλοί συνάνθρωποί μας δηλητηριάζονται από μανιτάρια. Επίσης πολλά μανιτάρια περιέχουν παραισθησιογόνες ουσίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται και σαν ναρκωτικά.

Τα εδώδιμα μανιτάρια ανήκουν συνήθως στο γένος Αγαρικό  (Agaricus), όπου ανήκουν τα άσπρα μανιτάρια που πωλούνται στα σούπερ μάρκετ (Αgaricus bisporus), τα «προβατίσια» (Αgaricus campestris), που μαζεύουμε στο βουνό μας, το Agaricus arvensis κ.λ.π..  Εδώδιμα από το γένος Boletus  είναι ο Boletus reticulates (βασιλικό), το Boletus edulis, τα γνωστά μας βασιλομάνταρα, το Boletus pinophilus, με το βαρύ καφεκόκκινο καπέλο, το Boletus aureus με το μεγάλο καφέ καπέλο. Πολύ συνηθισμένο μανιτάρι στα μέρη μας είναι η Macrolepiota procera, το γνωστό μας ζαρκαδίσιο. Ξεχωριστή λιχουδιά είναι η Μορχέλα (Morchella) με το παράξενο καστανόμαυρο καπέλο της. Στους εδώδιμους Αμανίτες ανήκει ο Αμανίτης ο καισαρικός (Amanita caesarea), γνωστός με το όνομα «τα αυγά του καίσαρα», γιατί μοιάζει με πορτοκαλί αυγό μέσα σε άσπρη θήκη. Στους κορμούς των δένδρων συναντούμε τους πλευρώτους  με τη μορφή κυματιστών φύλλων (Pleyrotus ostreatus), τα οποία επίσης καλλιεργούνται και τα βρίσκουμε να πωλούνται στην αγορά. Υπάρχουν και υπόγεια μανιτάρια, όπως οι τρούφες (Tuber), οι οποίες είναι σπάνιες και πανάκριβες. Για την ανακάλυψή τους χρησιμοποιούνται ακόμη και σκυλιά. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια άρχισε και η καλλιέργειά τους, η οποία είναι πολύ προσοδοφόρα.

Τα περισσότερα μανιτάρια θα τα βρούμε σε δάση καστανιάς, βελανιδιάς ή οξιάς.

Νόστιμα τα μανιτάρια λοιπόν, όμως αν δεν τα γνωρίζουμε, καλύτερα να μην τα πλησιάζουμε, γιατί υπάρχει κίνδυνος…

Ημέρα των πουλιών

Τ

ην περασμένη Κυριακή, 4 Οκτωβρίου, γιορτάσαμε την Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων. Από τη στήλη μας πολλές φορές αναφερθήκαμε στη μεγάλη σημασία που έχουν τα ζώα, ήμερα και άγρια, στη διατήρηση της φυσικής ισορροπίας του πλανήτη μας και ιδιαίτερα στην ομαλή

διαβίωση του ανθρώπου. Δυστυχώς ήταν αρκετά τα σημειώματά μας, που αφορούσαν την κακοποίηση των ζώων. Γράψαμε για τα ζώα που αιχμαλωτίζονται σε σπίτια και κλουβιά, μακριά από το φυσικό τους περιβάλλον, για να ικανοποιήσουν το κέφι ή μάλλον τα βίτσια κάποιων φαντασμένων και νεόπλουτων. Πολλές φορές αναφερθήκαμε στο απαράδεκτο φαινόμενο των αδέσποτων σκυλιών και άλλων ζώων και τις ευθύνες της πολιτείας, της τοπικής αυτοδιοίκησης και κάποιων πρόσκαιρων, αλακάρτ, φιλόζωων. Σήμερα όμως θα ασχοληθούμε με κάτι πολύ όμορφο, τα πουλιά.

Την περασμένη Κυριακή σε πολλούς υγρότοπους οργανώθηκαν γιορτές πουλιών, εφόσον αυτή την εποχή κυριολεκτικά οι περιοχές αυτές πλημμυρίζουν από χιλιάδες αποδημητικά πουλιά, τα οποία έρχονται από τον Βορρά για να ξεχειμωνιάσουν και να αναπαραχθούν στην πατρίδα μας.

Η Ελλάδα κατέχει στον παγκόσμιο χάρτη μια ιδανική θέση, στη βόρεια  εύκρατη ζώνη και αποτελεί πέρασμα τόσο για τα πουλιά που φεύγουν από την Αφρική για να περάσουν το καλοκαίρι τους στο δροσερό βορρά, όσο και για τα πουλιά της Βόρειας Ευρώπης, που κατεβαίνουν στο Νότο για να περάσουν ένα πιο ήπιο χειμώνα. Εκτός από το ιδανικό κλίμα και τη γεωγραφική της θέση, η πατρίδα μας διαθέτει μια μεγάλη ποικιλία στη γεωμορφολογία της. Τα 2.000 νησιά, τα πολλά βουνά, λόφοι, χαράδρες, κοιλάδες και πεδιάδες, τα 15.000 χιλιόμετρα δαντελωτές ακρογιαλιές, με τις αμμουδερές παραλίες ή τις βραχώδες ακτές αποτελούν ιδανικές περιοχές για το φώλιασμα και την αναπαραγωγή των πουλιών. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 400 είδη πουλιών.

Τη μεγαλύτερη σημασία απ’ όλα έχουν οι μοναδικοί ελληνικοί υγρότοποι. Τα δέλτα και οι όχθες των ποταμών, οι λίμνες, οι λιμνοθάλασσες, τα έλη και οι ακτές σε συνδυασμό με την πλούσια βλάστηση αποτελούν τα καλύτερα καταφύγια για τα πουλιά. Στη χώρα μας έχουν καταγραφεί 350 υγρότοποι και 113 σημαντικές περιοχές για το φώλιασμα των πουλιών, που αποτελούν το 11% της ελληνικής επικράτειας. Οι μεγαλύτερες λίμνες καλύπτουν έκταση περίπου 60.000 εκταρίων και τα 33 ποτάμια δημιουργούν στα δέλτα τους έκταση 327.000 εκτάρια.

Οι σημαντικότεροι ελληνικοί υγρότοποι, είναι και διεθνούς σημασίας προστατευόμενοι από τη σύμβαση Ραμσάρ. Είναι τα δέλτα των ποταμών Έβρου, Νέστου, Αξιού, Αλιάκμονα, Αχελώου και Ευήνου, οι λιμνοθάλασσες του Πόρτο Λάγος, του Μεσολογγίου και του Κοτυχίου, οι λίμνες Ισμαρίδα, Βιστωνίδα, Κερκίνη, Βόλβη, Κορώνια, Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα και ο Αμβρακικός κόλπος.

Εκεί λοιπόν, στους υγρότοπους, στα δάση, στα βράχια κ.λ.π. βρίσκουν καταφύγιο, τα μοναδικά και πανέμορφα πλάσματα της φύσης, τα πουλιά. Στους υγρότοπους συναντούμε υδρόβια και παρυδάτια πουλιά, όπως πάπιες, χήνες, βουτηχτάρια, ερωδιούς, πελεκάνους, κορμοράνους, λαγγόνες, αβοκέτες, χουλιαρομύτες,  γλάρους, γλαρόνια κ.λ.π. Στα δάση θα συναντήσουμε τις πέρδικες, τους φασιανούς, ορτύκια, μπεκάτσες, τσίχλες, αηδόνια κ.λ.π. και στα βράχια τα αρπακτικά, όπως οι αετοί, τα γεράκια, τα όρνια κ.λ.π. Ακόμη και στις κατοικημένες περιοχές συναντούμε τα χελιδόνια, τους πελαργούς, τα κοτσύφια, τα σπουργίτια, τις δεκαοχτούρες, κουκουβάγιες,  κοράκια κ.λ.π. Είναι τόσο μεγάλη η ποικιλία τους, που ίσως θα έπρεπε, μετά το αφιέρωμά μας στα φυτά του Βερμίου, να κάνουμε στη στήλη μας και ένα αφιέρωμα - γνωριμία με τα υπέροχα πουλιά της Ελλάδας.

Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια οι πληθυσμοί των πουλιών συνεχώς μειώνονται. Ασφαλώς οι αιτίες έχουν πηγή των άνθρωπο και τις δραστηριότητές του. Η ρύπανση της ατμόσφαιρας, των νερών και του εδάφους λόγω των βιομηχανικών και οικιακών λυμάτων, η αποξήρανση των λιμνών και ελών, η ανάπτυξη των καλλιεργειών, αλλά και ο ανεξέλεγκτος τουρισμός, το παράνομο κυνήγι είναι μερικές από τις αιτίες που δημιουργούν συνθήκες ασφυξίας στους ιπταμένους φίλους μας.

Η επίσκεψη που κάναμε την περασμένη Κυριακή στον υγρότοπο της Κερκίνης μας γέμισε αισιοδοξία γιατί αντικρίσαμε χιλιάδες σπάνια πουλιά να χαίρονται το μοναδικό φυσικό περιβάλλον της τεχνητής λίμνης. Ίσως η οικονομική κρίση και η αποβιομηχάνιση της χώρας μας να βοήθησε σε αυτό.  Ίσως… Σίγουρα όμως μπορεί η οικονομική ανάπτυξη, όταν γίνεται σωστά και με σχέδια που προστατεύουν το φυσικό μας περιβάλλον να βοηθήσει τους υγρότοπους και κάθε περιοχή που φιλοξενεί ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς….

Βότανα του Βερμίου: 75. Μελικουκκιά

Π

ερπατώντας κατά μήκος της Αράπιτσας, στις πλαγιές του Βερμίου μας, μέχρι τη Σχολή του Αριστοτέλη, θα συναντήσουμε αγέρωχες και καταπράσινες, φορτωμένες με τους μικρούς,

διακριτικούς καρπούς, τις μελικουκιές.

Πρόκειται για το δένδρο που είναι γνωστό με το επιστημονικό όνομα Κέλτις η Νότια (Celtis australis), η οποία μαζί με άλλα γνωστά δένδρα, όπως η φτελιά, η μουριά κ.λ.π. ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ουρτικώδων (Urticales - Ulmaceae). Η Μελικουκιά είναι γνωστή και με τα ονόματα μελικοκκιά, κεράδα, κοκκονία, μικροκουκκιά κ.λ.π.. Φυτρώνει από τα αρχαία χρόνια στις Μεσογειακές χώρες, μάλιστα αναφέρεται και από τον μεγάλο Διοσκουρίδη. Ίσως οι καρποί της να είναι οι λωτοί του Θεόφραστου.

 Η Μελικουκιά είναι λοιπόν ένα δένδρο, το ύψος του οποίου μπορεί να φθάσει τα 25μ.. Έχει κορμό με φλοιό λείο σε χρώμα γκριζωπό και άφθονα φύλλα πράσινα στην επάνω επιφάνεια και γκριζοπράσινα - χνουδωτά στην κάτω, μήκους μέχρι 10 εκ, λογχοειδή, μυτερά, με πριονωτή περιφέρεια.  Τα άνθη του είναι πρασινωπά και αποτελούνται από 5 μέρη. Ανθίζει την Άνοιξη (Μάρτιος – Απρίλιος). Οι καρποί του είναι μικροί σφαιρικοί, δρύπες, με διάμετρο περίπου 1 εκ. που όταν ωριμάσουν έχουν καφετί χρώμα και κρέμονται από λεπτό μίσχο μήκος περίπου 3 - 4 εκ.. Οι καρποί ωριμάζουν το Σεπτέμβριο – Οκτώβριο. Ευδοκιμεί σε σχετικά ήπιο κλίμα και σε πετρώδη έως υγρά γόνιμα εδάφη.

Οι καρποί της μελικουκιάς τρώγονται. Είναι αρκετά νόστιμοι, παρόλο που ουσιαστικά είναι μια χοντρή φλούδα, γύρω από ένα μεγάλο κουκούτσι. Επίσης εκτός από τους καρπούς, ο φλοιός του κορμού και τα φύλλα έχουν κάποιες θεραπευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιούνται σαν μαλακτικά και στυπτικά, για αιμορραγίες, την επούλωση τραυμάτων, αλλά και για ενοχλήσεις του πεπτικού, όπως έλκος, δυσεντερία κ.λ.π. Από τα κλαδιά, τα οποία είναι σκληρά και ευλύγιστα κατασκευάζονται μπαστούνια, καλάθια, καρέκλες κ.λ.π.

Τα τελευταία χρόνια η μελικουκιά καλλιεργείται σε φυτώρια και χρησιμοποιείται πολύ σαν διακοσμητικό δένδρο κυρίως στους δρόμους των πόλεων, γιατί είναι φυτό που αντέχει στην ξηρασία και στη μολυσμένη ατμόσφαιρα.  

Βότανα του Βερμίου: 74. Κολοκάσι

Μ

ετά το «εκλογικό» διάλειμμα, η στήλη μας επανέρχεται στους κανονικούς ρυθμούς της, συνεχίζοντας το αφιέρωμα στη μεγάλη ποικιλία των φυτών του Βερμίου μας. Σήμερα θα ασχοληθούμε με ένα πανέμορφο αγριολούλουδο με πολλές ίσως άγνωστες ιδιότητες, που

αυτές τις μέρες, στην αρχή του φθινοπώρου, στολίζει τους χωραφόδρομους στις πλαγιές του βουνού μας. Θα το συναντήσουμε στο δημοτικό δασάκι του Αγίου Νικόλαου, στα χωράφια της Στενημάχου και σε πολλές ακόμη περιοχές. Πρόκειται για το κολοκάσι, ένα φυτό με χαρακτηριστικά κίτρινα λουλούδια , που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμη και σαν εδώδιμο.

Το επιστημονικό του όνομα είναι Ηλίανθος ο κονδυλώδης (Helianthus tuberosus) και μαζί με τον γνωστό μας Ηλίανθο (ηλίοσπορο) ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Είναι πολυετές φυτό, με κονδυλώδη ρίζα . Ο τρυφερός βλαστός του μπορεί να φθάσει τα 3 μέτρα. Από αυτόν βγαίνουν τα σκουροπράσινα χνουδωτά λογχοειδή φύλλα του και στις άκρες του ή τις μασχάλες εμφανίζονται τα κίτρινα άνθη  σε σχήμα μαργαρίτας, τα οποία αποτελούνται από πολλά γλωσσοειδή πέταλα. Μοιάζουν λίγο με τα άνθη του ηλιόσπορου, όμως είναι αρκετά μικρότερα και στο κέντρο τους δεν έχουν τα γνωστά μας σπόρια.  Ο ηλίανθος είναι γνωστός και με διάφορα  άλλα ονόματα. Έτσι στην Κύπρο τον λένε γλυκοκολοκάσι, πορτοκολοκάσι ή κολοκάσι. Όμως δεν πρέπει να το μπερδεύουμε με το τροπικό κολοκάσι ή ταρό (Κολοκασία η εδώδιμος), το οποίο είναι εντελώς διαφορετικό φυτό και δεν φυτρώνει στα μέρη μας. Στην Κέρκυρα το λένε κανκιόφολα, καρτσόφολα ή καρκιόφλα. Ακόμη είναι γνωστό με το γαλλικό όνομα  τοπιναμπούρ (topinabour), με το όνομα αγκινάρα της Ιερουσαλήμ και  μυρμηρινιά.

Η καταγωγή του φυτού είναι από την Αμερική. Μάλλον πρώτοι το καλλιεργούσαν οι ινδιάνοι για τους κονδύλους του. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το καλλιέργησαν πρώτοι οι ινδιάνοι του Καναδά ενώ άλλοι της Βραζιλίας. Και στην Ελλάδα σε πολλά μέρη, κυρίως στην Κέρκυρα και στην Κύπρο οι πατάτες του χρησιμοποιούνται στην  μαγειρική, όπως οι αγκινάρες ή για σαλάτες. Είναι ιδιαίτερα γευστικές και θρεπτικές. Επίσης δεν περιέχουν άμυλο, αλλά μια ουσία που ονομάζεται ινουλίνη, την οποία μπορούν να καταναλώσουν άφοβα οι διαβητικοί, διότι είναι παρόμοια με τη φρουκτόζη. Επίσης αποτελεί άριστη τροφή για τα ζώα.

Τέλος το κολοκάσι με τα όμορφα άνθη του τα τελευταία χρόνια καλλιεργείται και πωλείται σαν καλλωπιστικό φυτό για να ομορφαίνει πάρκα, κήπους και ανθοδοχεία.

Βότανα του Βερμίου: 73. Βελανιδιά

Η

 Βελανιδιά είναι ένα αιωνόβιο δένδρο που το συναντούμε στα δάση του Βερμίου καθώς και σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Είναι ένα φυτό με μεγάλη ιστορία και πολύτιμη αξία. Εμφανίστηκε στην Τριτογενή γεωλογική περίοδο, δηλαδή πολύ πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια. Απολιθωμένα φύλλα βελανιδιάς συναντούμε ακόμη και στον τραβερτίνη (πωρόλιθο) της Νάουσας. Ήταν ιερό δένδρο των αρχαίων Ελλήνων και μάλιστα ο Δίας θεωρούνταν ο θεός της βελανιδιάς. Με φύλλα βελανιδιάς στεφάνωναν τους βασιλιάδες της Μακεδονίας, όπως μαρτυρούν και τα χρυσά στεφάνια που βρέθηκαν στους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας. Μέσα στα δάση

βελανιδιάς ζούσαν οι Δρυάδες και οι Αμαδρυάδες. Τη βελανιδιά την συναντούμε και σε πολλούς μύθους και παραδόσεις ευρωπαϊκών χωρών, όπως της Νορβηγίας με τον βασιλιά Θορ, στη Βρετανία και άλλες Δυτικοευρωπαϊκές χώρες με τους Δρυίδες κ.λ.π.  Η μεγάλη αξία της προέρχεται τόσο από την αντοχή της και την αιωνόβια ηλικία της, όσο και από τα πολύτιμα υλικά που μας παρέχει. Τα υλικά αυτά δεν είναι μόνο η ξυλεία της, αλλά και πολλές ακόμη ουσίες οι οποίες χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία, στη βυρσοδεψία και στη φαρμακευτική.

Η Βελανιδιά  είναι γνωστή επιστημονικά με το όνομα Δρυς (Quercus). Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Φηγίδων (Fagaceae) και συναντάται σε περίπου 300 είδη κυρίως σε περιοχές της εύκρατης ζώνης. Στην Ελλάδα έχουμε 13 είδη. Το πιο γνωστό είδος είναι η Δρυς η μακρολεπίς (Quarus macrolepis)  και η πυκνοβελονιά  (Quarcus frainetto). Στο ίδιο γένος ανήκουν και τα πουρνάρια (Δρυς η κοκκοφόρος), η φελλοφόρος Δρυς κ.λ.π. Τα περισσότερα είδη είναι φυλλοβόλα ή ημιαειθαλή. Ξεχωρίζουν από τα κυματοειδή φύλλα τους, παρόλο που υπάρχουν είδη με φύλλα που μοιάζουν της καστανιάς, και τους χαρακτηριστικούς καρπούς, τα βελανίδια. Έχουν αρσενικά άνθη που σχηματίζουν ίουλους, οι οποίοι κρέμονται στις μασχάλες των κλαδιών  και θηλυκά, τα οποία βγαίνουν ένα ή πολλά μαζί στις μασχάλες των φύλλων και αποτελούνται από κάλυκα με έξι λοβούς, ο οποίος καλύπτεται από βράκτια. Ο καρπός, το γνωστό βελανίδι αποτελείται από το ωοειδές καρύδι, το οποίο βρίσκεται μέσα στο κύπελλο, που με τη σειρά του αποτελείται από μικρά  λογχοειδή λέπια. Στα φύλλα πολλών βελανιδιών συναντούμε κάποια κόκκινα εξογκώματα, τα οποία δημιουργούνται από το τσίμπημα εντόμων και είναι πλούσια σε τανίνες. Το δένδρο φτάνει σε ύψος ακόμη και τα 50 μέτρα. Ο κορμός του περιβάλλεται από καστανοπράσινο ή φαιό φλοιό, ο οποίος έχει βαθιές σχισμές.

    Οι βελανιδιές έχουν μεγάλη οικονομική αξία, κυρίως για το ξύλο τους (δρένιο), το οποίο έχει σπουδαίες ιδιότητες, είναι ανθεκτικό σε μικρόβια, ελαστικό, βαρύ και χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία, την οικοδομική, την ναυπηγική και φυσικά σαν καύσιμο είτε νωπό είτε σε μορφή κάρβουνου. Τα δάση δρυός στη χώρα μας καλύπτουν έκταση περίπου 7.000.000 στεμμάτων. Επίσης χρησιμοποιούνται ο φλοιός, τα κύπελλα και οι κηκίδες στην παρασκευή βαφών. Από κάποια είδη βελανιδιάς ο φλοιός χρησιμοποιείται για την κατασκευή φελλού.

Οι χημικές ουσίες που περιέχονται στο φλοιό, τα φύλλα και σε άλλα μέρη της βελανιδιάς, όπως τανίνες, γαλλικό οξύ κ.λ.π. έχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες. Σκευάσματα από το φλοιό του δένδρου χρησιμοποιούνται σαν στυπτικά για να σταματούν οι αιμορραγίες, για τις αιμορροΐδες και τη φλεβίτιδα, για τη θεραπεία παθήσεων του πεπτικού (διάρροιες, δυσεντερία), για  την επούλωση εγκαυμάτων κ.λ.π. 

Στην αρχαία Ελλάδα, κυρίως στην Πελοπόννησο και σε κάποια νησιά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν στη διατροφή τους αλεύρι παρασκευασμένο από το άλεσμα των βελανιδιών, το οποίο περιέχει πολλές βιταμίνες, πρωτεΐνες, μέταλλα  και άφθονες φυτικές ίνες. Σήμερα αποτελεί άριστη τροφή για χοίρους και άλλα κτηνοτροφικά ζώα.

Βότανα του Βερμίου: 72. Σχίνος

Ο

 Σχίνος είναι ένας θάμνος που τον συναντούμε στις πλαγιές του Βερμίου μαζί με τις κουμαριές και τις βατομουριές, καθώς και σε ολόκληρη σχεδόν την Ελλάδα, τόσο στην ηπειρωτική, όσο και τη νησιωτική. Φυτρώνει σε όλα τα κλίματα και σε όλα τα εδάφη, ακόμη

 και τα αμμουδερά. Μάλιστα μια ποικιλία του είναι ο Σχίνος της Χίου γνωστός για την παραγωγή της μαστίχας.

Πρόκειται για το φυτό Πιστακία η λεντίσκος (Pistecia lentiscus), το οποίο μαζί με τη φιστικιά (Pistacia vera) ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ανακαρδιίδων (Anacardiaceae). Είναι ένας αειθαλής θάμνος με ύψος που φθάνει μέχρι τα 6 μέτρα. Τα φύλλα του είναι σύνθετα και αποτελούνται από πολλά καταπράσινα αυγοειδή φυλλαράκια, γυαλιστερά στην επάνω πλευρά και θαμπά στην κάτω επιφάνεια..  Ο σκούρος κορμός και τα φύλλα του εκπέμπουν από μακριά μια υπέροχη μυρουδιά, χάρη στη ρητίνη που περιέχουν. Είδος ρητίνης είναι και η χιώτικη μαστίχα. Τα μικρά άνθη του βγαίνουν στις μασχάλες του φυτού σαν μπουκέτα. Τα αρσενικά άνθη είναι  κόκκινα, ενώ τα θηλυκά είναι κίτρινα. Είναι φυτό δίοικο. Οι καρποί του που βγαίνουν σαν μικρά τσαμπιά είναι στρόγγυλοι με διάμετρο περίπου 5 χιλιοστά, στην αρχή κόκκινοι και στη συνέχεια μαύροι.

Ο Σχίνος είναι γνωστός από την αρχαιότητα, τον χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι γιατροί Ιπποκράτης και Διοσκουρίδης, λόγω των πολλών και πολύτιμων ιδιοτήτων του. Εκτός από τις θαυματουργές ιδιότητες της μαστίχας, ο απλός σχίνος έχει ιδιότητες στυπτικές, αιμοστατικές, ηρεμιστικές, διουρητικές, αποχρεμπτικές κ.λ.π. Χρησιμοποιούνται η ρητίνη, η φλούδα του κορμού και οι καρποί σαν επουλωτικό, για γυναικολογικές παθήσεις, για παθήσεις του στομαχιού, των αυτιών, ακόμη και για δερματοπάθειες και την τριχόπτωση.

Οι καρποί του σχίνου τρώγονται από διάφορα ζώα. Επίσης χρησιμοποιούνται στην παρασκευή λικέρ, σαν αρωματικό σε διάφορα φαγητά κ.λ.π.

Το ξύλο του σχίνου είναι ευλίγιστο, γιαυτό χρησιμοποιείται για την κατασκευή μπαστουνιών (γκλίτσες) για καλάθια και άλλες κατασκευές.

Βότανα του Βερμίου: 71. Κυνόγλωσσο

Σ

ήμερα θα ασχοληθούμε με ένα ακόμη βότανο με παράξενο, ίσως και αστείο,  όνομα, που έχει να κάνει με ζώο. Γράψαμε ήδη για το γαϊδουράγκαθο, θα γράψουμε για τη βοϊδόγλωσσα και σήμερα σειρά έχει το Κυνόγλωσσο. Το συναντήσαμε πέρσι, στη βόλτα που κάναμε, στα

πλαίσια της Ημέρας των Μουσείων, στη Σχολή του Αριστοτέλη. Και ίσως δεν ήταν τυχαίο, διότι το φυτό αυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα και μπορεί να το γνώριζε και ο μαθητής του Αριστοτέλη, ο μεγάλος βοτανολόγος Θεόφραστος.

Το Κυνόγλωσσο λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Κυνόγλωσσο το Κρητικό (Cynoglossum creticum) και ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Βοραγινοειδών (Boraginaceae). Στο ίδιο γένος συναντούμε στη χώρα μας πέντε είδη, με πιο γνωστό το Κυνόγλωσσο το στυλώδες με τα κόκκινα άνθη. Είναι γνωστό επίσης με τα ονόματα σκυλόγλωσσο, γοργογιάννι κ.λ.π.. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει με το όνομα καλαβάτιον.

Θα το συναντήσουμε σε άγονα πετρώδη εδάφη, όπως π.χ. στα αρχαία ερείπια καθώς και στις άκρες των δρόμων και των χωραφιών. Έχει ύψος περίπου 70 εκατοστά. Από τον τρυφερό βλαστό του βγαίνουν εναλλάξ τα χνουδωτά λογχοειδή φύλλα του, τα οποία μυρίζουν άσχημα. Έχει όμορφα ρόδινα ή γαλαζωπά άνθη  με 5 πέταλα, που φέρουν σκούρες γραμμώσεις. Ανθίζει το καλοκαίρι (Μάιος – Αύγουστος). Οι καρποί του είναι αγκαθωτοί και κολλάνε εύκολα στα ρούχα. Είναι οι γνωστές μας κολλητσίδες, που παίζαμε στα παιδικά μας χρόνια.

Το φυτό έχει πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες, χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως τανίνη, αλκαλοειδή, αιθέρια έλαια, βιταμίνες, άλατα μετάλλων και μάλιστα μια χημική ουσία που πήρε το όνομά της από το φυτό, την κυνογλωσσίνη. Χρησιμοποιούνται σε διάφορα παρασκευάσματα τα φύλλα, οι σπόροι και η ρίζα. Έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται σαν μαλακτικό, για τη θεραπεία προβλημάτων του νευρικού (ηρεμιστικό), του πεπτικού (διάρροιες κ.λ.π.), του κυκλοφορικού (αιμοπηκτικό) και του αναπνευστικού συστήματος (βήχας, καταρροή). Επίσης χρησιμοποιείται για τις δερματοπάθειες (μυρμηγκίες κ.λ.π.). Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στην παρασκευή καλλυντικών. Όμως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι είναι ισχυρό τοξικό κυρίως όταν είναι φρέσκο.

Βότανα του Βερμίου: 70. Λίλιο

Υ

πάρχουν κάποια αγριολούλουδα που φυτρώνουν στο βουνό μας, τα οποία πραγματικά ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, κυρίως για την ομορφιά τους. Πριν λίγες βδομάδες γράψαμε για τις παιώνιες, ενώ αυτή την εποχή είναι στις δόξες τους τα κρινάκια, που θα τα συναντήσουμε σε υψόμετρο περίπου 900 μέτρων. Το ξεχωριστό κόκκινο κρινάκι, το Λίλιο το χαλκηδονικό, το συναντήσαμε στο δρόμο για τα 3 Πηγάδια, καθώς και κοντά στον καταρράκτη της Μεταμόρφωσης, απ’ όπου είναι και η φωτογραφία. 

Το Λίλιο λοιπόν ανήκει στην οικογένεια των Λιλιίδων (Liliaceae) και συναντάται σε περίπου 80 είδη. Στην Ελλάδα έχουμε 5 – 6 είδη. Τα πιο γνωστά από αυτά που έχουμε στο βουνό μας είναι το Λίλιο το χαλκηδονικό (Lilium chalcedonicum) με το έντονα κόκκινα άνθη του και το Λίλιο το μάρταγον (Lilium martagon) με τα πιο σκούρα άνθη, τα οποία μάλιστα έχουν σκουροκόκκινα στίγματα και μυρίζει άσχημα. Είναι γνωστά και με τα ονόματα κρίνοι, λείρια κ.λ.π. Ο άσπρος κρίνος (Lilium candidum) είναι γνωστός και σαν το κρινάκι της Παναγιάς ή Παρθενικός κρίνος, ενώ το δικό μας Λίλιο το χαλκηδονικό είναι γνωστό σαν κόκκινος κρίνος, φαναράκι  και  τουρκοπούλα.

Το Λίλιο είναι πολυετές φυτό, έχει ρίζες βολβούς, όπως το κρεμμύδι, βλαστό ψηλό από 50 μέχρι 100 εκατοστά, πολλά φύλλα πράσινα γυαλιστερά και λογχοειδή που σχεδόν καλύπτουν τον βλαστό. Το Λίλιο το χαλκηδονικό έχει άνθη κόκκινα με διάμετρο περίπου 5 εκατοστά, που βγαίνουν στην κορυφή του βλαστού από ένα μέχρι 6. Είναι γυρισμένα προς τα κάτω και τα 6 πέταλα στρέφονται προς τα πίσω. Έχουν έντονο άρωμα. Ανθίζει τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Ο καρπός είναι κάψα με πολλούς σπόρους. Το είδος αυτό φυτρώνει μόνο στην Ελλάδα (είναι ενδημικό), στα δάση της Πίνδου, την Πελοπόννησο και στη Βόρεια Ελλάδα. Πήρε το όνομα του από το Θεσσαλικό βουνό Χαλκηδόνιο.

Δεν γνωρίζουμε τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, όμως είναι ένα αγριολούλουδο γνωστό από την αρχαιότητα. Το βλέπουμε σε πολλές τοιχογραφίες της Μινωικής περιόδου (Κνωσός, Σαντορίνη), αναφέρεται στην Ιλιάδα, καθώς και από τον Θεόφραστο με το όνομα «Κρίνον το πορφυρούν» και από τον Διοσκουρίδη σαν «Βασιλικόν κρίνον». Μερικά είδη χρησιμοποιούνται για την παρασκευή αιθέριων ελαίων και οι βολβοί του τρώγονται. 

Τα διάφορα είδη Lilium καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά φυτά, πωλούνται στα ανθοπωλεία και στολίζουν κήπους και πάρκα. Συνήθως πολλαπλασιάζεται με βολβούς, οι οποίοι φυτεύονται αρχές φθινοπώρου. Προτιμάει αργιλοπυριτικά εδάφη.

Βότανα του Βερμίου: 69. Δακτυλίτιδα

Π

ριν λίγες μέρες κάναμε μια βόλτα  στο δρόμο που οδηγεί από τον Άγιο Νικόλαο στη διασταύρωση για τα 3 Πηγάδια με σκοπό να μαζέψουμε λίγο βάλσαμο. Στο δρόμο αυτό εκτός από το βάλσαμο φυτρώνουν και άλλα πολλά φαρμακευτικά βότανα, όπως π.χ. το

εκουιζέτο, το μελισσόχορτο, το βερμπάσκο κ.λ.π. Την ώρα λοιπόν που μαζεύαμε το βάλσαμο μπροστά μας συναντήσαμε πανέμορφες ώριμες γλυκύτατες και μοσχοβολιστές αγριοφράουλες και ανάμεσά τους να ξεπροβάλλουν περήφανες δακτυλίτιδες. Ο δρόμος αυτός είναι γνωστός και σαν δρόμος των καρδιοπαθών συμπολιτών μας που καθημερινά κάνουν εκεί την πεζοπορία τους. Οι φίλοι μας αυτοί λοιπόν μαζί με το υγιεινό περπάτημα έχουν δίπλα τους ακόμη μια παρέα, ένα από τα πλέον καρδιοτονωτικά βότανα, τη δακτυλίτιδα!

Στο Βέρμιο συναντούμε διάφορα είδη Δακτυλίτιδας, όπως τη  μεγανθή (Dititalis grandiflora), την εριώδη (Digitalis  lanata), τη σιδηρόχρου (Digitalis ferruginea), την πορφυρά (Digitalis purpurea) κ.λ.π. Είναι γνωστές και με τα ονόματα δακτυλάκι της Παναγιάς, χελιδονόχορτο, κορακόχορτο, κορακοβότανο, ντιτζιτάλις κ.λ.π. Στην Ελλάδα φυτρώνουν έξι - επτά είδη και σε ολόκληρη την Ευρώπη την Ασία και τη Β. Αφρική 25. Είναι φυτά που ανήκουν στην οικογένεια Σκροφουλαριίδες (Scrophulariaceae). Τα περισσότερα είδη είναι πολυετή ή διετή. Έχουν όρθιο βλαστό, ύψους 70 – 120 εκατοστά,  γύρω από τον οποίο βγαίνουν πολλά άνθη  σε αποχρώσεις του κίτρινου, του καφέ και του ροζ, σε μορφή κυπέλλου, ή δακτυλήθρας, με στεφάνη σωληνωτή και σε ταξιανθία στάχυ ή  βότρυ. Ο καρπός τους είναι κάψα με πολλούς σπόρους. Τα φύλλα είναι επιμήκη, λογχοειδή και λίγο χνουδωτά.. Θα τα συναντήσουμε μέσα σε δάση ή σε θαμνότοπους και προτιμούν το πυριτιούχο έδαφος.  Ανθίζουν το καλοκαίρι (Ιούνιο – Σεπτέμβριο).

Οι Δακτυλίτιδες είναι φυτά δηλητηριώδη, γιαυτό καλό θα είναι χωρίς συμβουλή ειδικού να μην τα δοκιμάζουμε. Περιέχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ουσίες, όπως γλυκοσίδια, σαπωνίνες, φλαβοβοειδή, διζιταλίνη, διγιτοξίνη, γιτοξίνη κ.λ.π. Στην Ιατρική είναι γνωστές από τον 18^ο αιώνα. Δεν τη γνώριζαν οι αρχαίοι γιατροί μας. Χρησιμοποιούνται περισσότερο τα φύλλα, από τα οποία παρασκευάζεται βάμμα, σκόνη, εκχύλισμα ακόμη και σιρόπι. Έχουν ιδιότητες καρδιοτονωτικές και διουρητικές. Επίσης σε εξωτερική χρήση η δακτυλίτιδα χρησιμοποιείται για επαλείψεις που ανακουφίζουν τους πόνους από τους ρευματισμούς.

Σήμερα οι δακτυλίτιδες καλλιεργούνται τόσο για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες, όσο και σαν καλλωπιστικά φυτά  για τα πανέμορφα άνθη τους. Επαναλαμβάνουμε όμως ότι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι περιέχουν ισχυρό δηλητήριο και ελάχιστη ποσότητα μπορεί να μας οδηγήσει στο θάνατο.

Βότανα του Βερμίου: 68. Καμπανούλες

Π

ριν μια βδομάδα άνοιξε στο πάρκο μας  τις πύλες της μια ακόμη  ανθοκομική έκθεση, όπως συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια, τέτοιες μέρες, με την ευκαιρία του γιορτασμού της αρχής του καλοκαιριού και της ημέρας του περιβάλλοντος. Σ’ αυτήν την έκθεση λοιπόν είδαμε με

χαρά ότι στα περίπτερα πωλούνταν διάφορα ήμερα βότανα, όπως ρίγανη, μαντζουράνα, μελισσόχορτο κ.λ.π. Αυτό είναι ευχάριστο διότι πολλοί παραγωγοί κερδίζουν χρήματα από αυτές τις καλλιέργειες και έτσι παράλληλα προστατεύονται τα άγρια βότανα της πατρίδας μας. Ανάμεσα στα λουλούδια διακρίναμε και κάποια είδη καμπανούλας, τα οποία επίσης καλλιεργούνται και πωλούνται για να στολίζουν μπαλκόνια και κήπους με τα όμορφα άνθη τους. Ίσως όμως δεν γνωρίζουμε ότι η καμπανούλα εκτός από τη λεπτή ομορφιά της έχει και πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες.

Η καμπανούλα λοιπόν είναι ένα αγριολούλουδο που το συναντούμε στο Βέρμιο, στους πρόποδες πολλών ελληνικών βουνών, καθώς και γενικά στη Μεσόγειο. Ασφαλώς πήρε το όνομά της από τη λατινική λέξη που σημαίνει μικρή καμπάνα. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Καμπανουλίδων (Campanulaceae). Στη χώρα μας συναντούμε περισσότερα από 70 είδη με διάφορα σχήματα άνθους και με χρώματα μωβ, άσπρα, γαλάζια, ιώδη κ.λ.π. Μερικά μάλιστα είναι ενδημικά και φυτρώνουν μόνο σε ορισμένα δάση. Στο βουνό μας  η πλέον συνηθισμένη είναι η Καμπανούλα η κοχλιαρόφυλλη (Campanula spatulata) με μακριά σπαθοειδή φύλλα και άνθη σε χρώμα ανοιχτό μοβ, με πέντε ενωμένα πέταλα σε σχήμα χωνιού και με μακρύ και λεπτό μίσχο. Στο κέντρο ξεχωρίζει ο μεγάλος λευκός ύπερος. Επίσης στο βουνό , αλλά και στα πρανή των δρόμων, ακόμη και στους τοίχους των σπιτιών φυτρώνει η Καμπανούλα η ποικιλόχρωμη (Campanula versicolor) με μεγαλύτερα γυαλιστερά σκληρά φύλλα σε σχήμα καρδιάς και άνθη σε ανοιχτό μοβ χρώμα, τα οποία βγαίνουν πολλά μαζί σαν τσαμπιά. Στο βουνό μας επίσης συναντήσαμε και την Καμπανούλα τη ροδακινόφυλλη (Campanula persicifolia) με τα μεγάλά ιώδη άνθη της, τα οποία βγαίνουν κατ’ ευθείαν από το βλαστό εναλλάξ. Οι καμπανούλες έχουν ύψος περίπου 20 – 80 εκατοστά, είναι φυτά ποώδη και ανθίζουν την άνοιξη – καλοκαίρι.

Οι καμπανούλες περιέχουν πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως ρητίνες, τανίνη και γαλλικό οξύ, που τις δίνουν και φαρμακευτικές ιδιότητες (αντιφλογιστικές, στυπτικές κ.λ.π.). Χρησιμοποιούνται συνήθως οι ρίζες, τα άνθη και τα φύλλα ξεραμένα ή τρυφερά σε διάφορα σκευάσματα για παθήσεις της αναπνευστικής οδού (συνάχι, φαρυγγίτιδα, λαρυγγίτιδα κ.λ.π.), για παθήσεις της στοματικής κοιλότητας (στοματίτιδα, ουλίτιδα), ακόμη και των ματιών (βλεφαρίτιδα, επιπεφυκίτιδα κ.λ.π.). Επίσης επαλείψεις με έγχυμα καμπανούλας βοηθούν στη θεραπεία δερματικών παθήσεων. Όλα αυτά φυσικά γίνονται πάντοτε με συμβουλή ειδικού γιατρού.

Οι ρίζες, τα φύλλα και οι βλαστοί από ορισμένα είδη καμπανούλας τρώγονται νωποί σαν σαλάτα.

Ανακύκλωση Γυαλιού

Α

φορμή για το σημερινό μας σημείωμα ήταν  η τοποθέτηση από το Δήμο μας τις προηγούμενες μέρες, στο κέντρο της πόλης, ειδικών κάδων συλλογής γυάλινων μπουκαλιών. Είναι καιρός λοιπόν να μάθουμε λίγα πράγματα για το γυαλί και σε τι μας βοηθάει η ανακύκλωσή του. 

Το γυαλί που χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι βιομηχανικό προϊόν. Όμως υπάρχει και

φυσικό γυαλί, όπως ο οψιδιανός, το οποίο προέρχεται από την τήξη διαφόρων πυριτιούχων ορυκτών, λόγω υψηλών θερμοκρασιών που δημιουργούνται κατά την έκρηξη ηφαιστείου. 

Τα πιο παλιά γυάλινα αντικείμενα προέρχονται από τον Αιγυπτιακό και Βαβυλωνιακό πολιτισμό και έχουν ηλικία μεγαλύτερη από 3500 χρόνια. Στην Αρχαία Ελλάδα και στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τα γυάλινα δοχεία ήταν ένδειξη πλούτου. Επίσης στην καθολική εκκλησία το γυαλί χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή βιτρό και άλλων έργων τέχνης στις εκκλησίες. Σήμερα το γυαλί είναι αρκετά φθηνό και χρησιμοποιείται πάρα πολύ, όπως για υαλοπίνακες, καθρέπτες, δοχεία αποθήκευσης υγρών τροφίμων (μπουκάλια, βάζα κ.λ.π.), για ποτήρια, πιάτα κ.λ.π., ακόμη και για οπτικές ίνες.

Η κατασκευή του γυαλιού καθημερινής χρήσης είναι εύκολη και στηρίζεται σε φθηνά και πολύ συνηθισμένα υλικά, όπως η άμμος (χαλαζίας), σόδα (ανθρακικό νάτριο) και ασβεστόλιθος (ανθρακικό ασβέστιο). Σε ειδικούς κλιβάνους αναμειγνύονται όλα τα υλικά και θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες. Έτσι λιώνουν και δημιουργείται το υγρό γυαλί, το οποίο μπαίνει σε καλούπια για να πάρει τις διάφορες μορφές που γνωρίζουμε (μπουκάλια, βάζα, ποτήρια κ.λ.π.). Για να πάρουμε έναν τόνο γυαλί χρειαζόμαστε περίπου 1100 κιλά πρώτης ύλης.

Εκτός από τις φθηνές πρώτες ύλες και την εύκολη κατασκευή του, το γυαλί έχει αρκετές σημαντικές ιδιότητες, όπως είναι διαφανές, καθαρίζεται εύκολα, δεν  απορροφάει ούτε παράγει άλλες ουσίες. Είναι η καλύτερη, η πιο αδρανής συσκευασία.

Σήμερα το γυαλί αποτελεί το 8% των οικιακών σκουπιδιών. Κάθε χρόνο πετιούνται περίπου 30 δισεκατομμύρια μπουκάλια, βάζα και άλλα γυάλινα αντικείμενα. Στην Ελλάδα πετιούνται στους σκουπιδότοπους περίπου 100.000 τόνοι γυλιού τον χρόνο. Τα γυαλιά αυτά επιβαρύνουν το περιβάλλον, διότι δεν διασπώνται και πολλές φορές αποτελούν κίνδυνο για τα πουλιά και τα άλλα ζώα που συχνάζουν στις χωματερές. Γιαυτό είναι χρήσιμη και επιβεβλημένη η ανακύκλωσή του.

Η ανακύκλωση του γυαλιού περιλαμβάνει την μεταφορά των άχρηστων μπουκαλιών κ.λ.π. από τους κάδους ανακύκλωσης σε εργοστάσια, όπου στην αρχή διαχωρίζονται ανάλογα με το χρώμα τους, κατόπιν απομακρύνονται οι ετικέτες, τα μεταλλικά πώματα κ.λ.π. και στη συνέχεια αλέθονται. Το θρυμματισμένο γυαλί λιώνει σε ειδικούς κλιβάνους και έτσι μπορεί να ξαναγίνει νέα γυάλινα αντικείμενα. Επίσης θρυμματισμένο γυαλί μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην ασφαλτόστρωση των δρόμων σαν αντιολισθητικό υλικό.

Η ανακύκλωση του γυαλιού, εκτός από τον περιορισμό των σκουπιδιών βοηθάει στην εξοικονόμηση ενέργειας. Έτσι π.χ. ένας τόνος ανακυκλωμένου γυαλιού βοηθάει στην εξοικονόμηση 12 κιλών πετρελαίου.  Σήμερα στην Ελλάδα κάθε χρόνο ανακυκλώνονται περίπου 50.000 τόνοι γυαλιού.

 Τώρα που θα αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε τους κάδους συλλογής γυαλιού πρέπει να προσέχουμε τις παρακάτω οδηγίες:

·          Καλό είναι πριν πετάξουμε τα μπουκάλια, βάζα κ.λ.π. να τα ξεπλένουμε και να αφαιρούμε τα μεταλλικά ή πλαστικά  καπάκια τους.

·          Δεν πετάμε στους κάδους τζάμια, καθρέπτες, σπασμένα πιάτα, πυρέξ ή κεραμικά.

·          Πρέπει να γνωρίζουμε επίσης ότι τα μπουκάλια και τα βάζα μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές για την αποθήκευση και τη συσκευασία πολλών υγρών και άλλων τροφίμων μας.

Ας ευχηθούμε λοιπόν καλή επιτυχία στην καινούργια προσπάθεια του Δήμου μας, που ξεκίνησε την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος και την ώρα που μας ξαναθυμήθηκαν τα πρόστιμα της Ε.Ε. για τις ανεξέλεγκτες χωματερές. 

Σκέψεις στην Ημέρα Περιβάλλοντος...

Α

σφαλώς πολλοί λίγοι κατάλαβαν ότι χθες γιορτάσαμε ακόμη μια Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, όπως και την περασμένη Κυριακή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος. Δυστυχώς τα οικονομικά προβλήματα που μας ταλαιπωρούν εδώ και μερικά χρόνια δεν αφήνουν περιθώρια στα ΜΜΕ να ασχοληθούν με άλλα θέματα. Όμως και το να γιορτάσουμε απλά μια μέρα το περιβάλλον ή οι καπνιστές να αφήσουν μια μέρα τη βλαβερή συνήθειά τους δεν αλλάζει τίποτε. Το θέμα είναι να συνειδητοποιήσουμε όλοι, μικροί και μεγάλοι, τη σημασία

που έχει για μας να ζούμε μέσα σε ένα καθαρό περιβάλλον, χωρίς ρύπους και χωρίς αλλοιώσεις. Και όχι μόνο να συνειδητοποιήσουμε τι σημαίνει καθαρό περιβάλλον, αλλά όλοι να πάρουμε πρωτοβουλίες και καθένας με τον τρόπο και τη συμπεριφορά  του να βάλει το λιθαράκι του.

Για να μπορέσουμε να προστατέψουμε το φυσικό μας περιβάλλον,  θα πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τι είναι αυτό που κάνει κακό και ποιες ενέργειές μας μπορούν να το βλάψουν. Πρέπει ακόμη να καταλάβουμε ότι φυσικό και αστικό περιβάλλον ακολουθούν παράλληλη πορεία και αλληλοεπηρεάζονται. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και κάποιες οικολογικές δραστηριότητες, οι οποίες κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορούν αντί να λύσουν, να δημιουργήσουν σοβαρά οικολογικά προβλήματα. Έτσι π.χ. ένα μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα είναι η ρύπανση της ατμόσφαιρας από τα καυσαέρια, που εκπέμπονται από την καύση ορυκτών καυσίμων, πράγμα που οδηγεί στο φαινόμενο του θερμοκηπίου καθώς και στην εξάντληση των φυσικών ορυκτών πόρων. Για τη λύση λοιπόν του προβλήματος τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκαν νέα καύσιμα, όπως π.χ. βιοκαύσιμα και νέες καθαρές πηγές ενέργειας, όπως π.χ. η ηλιακή, η αιολική κ.λ.π. Όμως  εάν τεράστιες γεωργικές εκτάσεις χρησιμοποιούνται είτε για την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών ή για την εγκατάσταση ηλιακών φωτοβολταϊκών συστημάτων, τότε μειώνεται δραματικά η γεωργική παραγωγή με συνέπεια την αύξηση της τιμής των αγροτικών προϊόντων, η οποία μπορεί να οδηγήσει φτωχά κράτη ακόμη και σε λιμούς. Επίσης η εγκατάσταση ανεμογεννητριών μέσα σε πυκνά δάση ή σε περιοχές, περάσματα μεταναστευτικών πουλιών σημαίνει κοπή εκατοντάδων δένδρων και θανάτωση χιλιάδων πουλιών, πράγμα που δημιουργεί σοβαρή υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Ακόμη μια οικολογική συνήθεια είναι η ανακύκλωση. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις ανακύκλωσης δημιουργούνται περισσότερα οικολογικά προβλήματα. Όπως π.χ. πολλές φορές η παρασκευή καθαρού ανακυκλωμένου χαρτιού από γραμμένα παλιά χαρτιά χρειάζεται μεγάλες ποσότητες νερού και πολλές χημικές ουσίες, οι οποίες όταν πετιούνται στο περιβάλλον χωρίς βιολογικό καθαρισμό, τότε έχουμε σοβαρότατη ρύπανση, δηλαδή περιβαλλοντικό πρόβλημα πολύ πιο σοβαρό από την κοπή μερικών δένδρων, τα οποία απαιτούνται για την παρασκευή της ίδιας ποσότητας χαρτιού.

Επίσης πρέπει να γνωρίζει όποιος υποστηρίζει ότι προστατεύει το περιβάλλον, ότι η προστασία αυτή δεν μπορεί να είναι μονομερής και αλακάρτ. Έτσι π.χ. δεν είναι οικολόγος και φιλόζωος όποιος κατέχει και συντηρεί κάποιο σκυλάκι και άλλο κατοικίδιο ζώο, όσον καιρό του κάνει κέφι και μετά το πετάει στο δρόμο και  δημιουργείται το θλιβερό φαινόμενο, που έχουμε έντονο και στην πόλη μας, με τα αδέσποτα σκυλιά. Ούτε επίσης ο «φιλόζωος» μπορεί να βρωμίζει τα πάρκα και τους δρόμους με τα περιττώματα του τετράποδού του. Οικολόγος και φιλόζωος σημαίνει να αγαπάς όχι μόνο το σκυλάκι σου, αλλά και την πόλη σου και τους συνδημότες σου και κυρίως τα παιδάκια που παίζουνε στα πάρκα. Ασφαλώς με κανένα τρόπο δεν είναι φιλόζωοι όσοι κρατούν φυλακισμένα σε κλουβιά ερπετά ακόμη και πουλιά τροπικών χωρών. Αυτό το χόμπι δεν είναι απλά αντιοικολογικό, είναι και παράνομο.

Και μια και γιορτάσαμε πριν μια βδομάδα την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε και σε πολλούς «οικολόγους», οι οποίοι δεν μπορούν να ξεφύγουν από αυτή τη βλαβερή συνήθεια. Οι κακόμοιροι καπνιστές είναι ασθενείς, δέσμιοι της εξάρτησής τους και κάνουν κακό όχι μόνο στον εαυτό τους, αλλά και στο περιβάλλον τους, διότι το παθητικό κάπνισμα δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα υγείας σε παιδιά και σε ανθρώπους, οι οποίοι δεν φταίνε σε τίποτε. Δυστυχώς η πολιτεία μας για μια ακόμη φορά δεν κατάφερε να επιβάλει τους νόμους της. Έτσι ο περίφημος νόμος κατά του καπνίσματος πάει περίπατο. Είναι προς τιμή πολλών καταστηματαρχών της πόλης μας, οι οποίοι τηρούν τον νόμο και έτσι μας προσφέρουν ένα όμορφο και υγιεινό περιβάλλον στις εξόδους μας και στις φιλικές μας συναντήσεις.

Έτσι λοιπόν πέρασε και η φετινή Ημέρα Περιβάλλοντος. Ας ελπίσουμε ότι του χρόνου τα πράγματα θα είναι καλύτερα… 

Βότανα του Βερμίου: 67. Ασφόδελος

Α

υτή την εποχή πραγματικά δεν ξέρουμε τι να πρωτοδούμε και τι να πρωτοθαυμάσουμε στη μοναδική μας φύση. Το Βέρμιο έχει πρασινίσει για τα καλά και στα μεγάλα λιβάδια του φυτρώνουν εκατοντάδες είδη αγριολούλουδων και άλλα πολύτιμα βότανα. Ένα από αυτά που ξεχωρίζουν για το μέγεθος και την μυθολογία του είναι ο Ασφόδελος.

Ο Ασφόδελος που συναντούμε αυτή την εποχή στο βουνό μας είναι ο Ασφόδελος ο θερινός (Asphodelus aestivus), επίσης συναντούμε και την Ασφοδελίνη την κίτρινη (Asphodelus tutea). Είναι φυτό της Μεσογείου και πολύ διαδεδομένο στην χώρα μας, όπου συναντάται σε 12 είδη και με διάφορες ονομασίες, όπως ασφοντήλι, σπερδούκλι κ.λ.π. Ανήκει στην οικογένεια των Λιλιείδων (Liliaceae) μαζί με το αγριοκρέμμυδο, την τουλίπα, το κολχικό και άλλα άγρια και ήμερα φυτά. Θα τον συναντήσουμε ακόμη και σε πετρώδη άγονα εδάφη. Έχει έναν ψηλό κούφιο κυλινδρικό βλαστό ύψους περίπου 1 – 1,5 μέτρο. Στη βάση του βγαίνουν τα μακριά λογχοειδή φύλλα, ενώ στην κορυφή που διακλαδίζεται  θα δούμε τα άνθη του, τα οποία σχηματίζουν ταξιανθίες βότρεις. Τα άνθη του αποτελούνται από 6 πέταλα, είναι λευκά με μια κοκκινωπή γραμμή στη μέση. Η ρίζα του αποτελείται από πολλούς μακρουλούς κονδύλους..

Ο Ασφόδελος έχει συνδέσει το όνομά του με τη μυθολογία. Είναι το φυτό του πένθους. Οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι οι ψυχές των νεκρών αναπαύονταν στον Άδη μέσα σε ένα λιβάδι ασφοδέλων και τρέφονταν με τις ρίζες τους. Ορισμένοι θεωρούν ότι πήρε το όνομα του  από το σκήπτρο του θεού Διόνυσου.

Επίσης ο ασφόδελος χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει (χρωστικές, άμυλο, γλυκοζίδια κ.λ.π.) από την αρχαιότητα ήδη χρησιμοποιούνταν σαν φαρμακευτικό φυτό. Το γνώριζαν οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας Ιπποκράτης Πλίνιος και Διοσκουρίδης. Κυρίως χρησιμοποιείται η ρίζα του (κόνδυλος) με διάφορες μορφές , όπως κατάπλασμα, σκόνη, αλοιφή, αφέψημα κ.λ.π. για τη θεραπεία παθήσεων του αναπνευστικού (βρογχίτιδα), του ουροποιητικού και του κυκλοφορικού. Έχει ιδιότητες διουρητικές, τονωτικές, επουλωτικές, αποχρεμπτικές κ.λ.π. Η χρήση του όμως πάντα χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και συμβουλή ειδικού.

Η ρίζα του ασφοδέλου τρώγεται, όπως η πατάτα. Μάλιστα παλαιότερα πίστευαν ότι ήταν το φαγητό των φτωχών.  Έτσι, σε περίπτωση πτώχευσης και πείνας, το βουνό μας με τα δένδρα και τα πολλά βότανά που διαθέτει  είναι σίγουρο ότι θα μας θρέψει…

Βότανα του Βερμίου: 66. Παιώνια

Α

σφαλώς στο μεγάλο αφιέρωμα της στήλης μας στα φυτά του Βερμίου δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την πανέμορφη Παιώνια. Αφορμή για το σημερινό μας σημείωμα στάθηκε η πρόσκληση του αγαπημένου μας φίλου, ποιητή Ηλία Τσέχου, ο οποίος για μια ακόμη φορά

δείχνοντας έμπρακτα την αγάπη του για τον τόπο του, εδώ και μερικά χρόνια προσπαθεί να αναδείξει τις ομορφιές της Κράστας και της ευρύτερης περιοχής του βουνού μας.

Έτσι λοιπόν την περασμένη Κυριακή μαζί με μερικούς φίλους και με ξεναγό τον Ηλία επισκεφθήκαμε την τοποθεσία του βουνού μας Τσουκνίδα, κοντά στον Αι Γιώργη τον Περιστερεώτα, όπου έκθαμβοι αντικρίσαμε μέσα στο πανέμορφο δάσος με τις βελανιδιές, τα σφενδάμια, τους γάβρους και τους κράταιγους τεράστιες εκτάσεις καλυμμένες από μυροβόλα βότανα, όπως θυμάρι, αγριοτριανταφυλλιές, παλιούρια, καμπανούλες, βερμπάσκο, μελισσόχορτο, ασφοδελούς κ.λ.π.. Ανάμεσά τους ξεχώριζαν μεγαλοπρεπείς οι Παιώνιες, ολάνθιστες με τα μεγάλα πορφυρά άνθη τους. Τότε μέσα σ’ αυτό το παραδεισένιο τοπίο, για μια ακόμη φορά διαπιστώσαμε ότι δεν είχαν άδικο οι πρόγονοί μας, που τοποθετούσαν στο Βέρμιο τους μυθικούς κήπους του Μήδα.

Η Παιώνια λοιπόν είναι ένα πανέμορφο αγριολούλουδο, που φυτρώνει στη χώρα μας σε δάση της Κεντρικής Ελλάδας (Παρνασσός), στη Βόρεια Ελλάδα (Βέρμιο, Δράμα, Θράκη) καθώς και σε νησιά, όπως την Κρήτη, τη Ρόδο, την Κάρπαθο κ.λ.π. Ανήκει στην οικογένεια των Παιωνιδών (Paeoniaceae) και στο γένος Παιώνια (Paeonia). Στην Ελλάδα συναντούμε τα είδη: Παιώνια του Παρνασσού (paeonia parnassica), Πηγουνιά (Paeonia clusii)  με τα λευκά άνθη, την ενδημική Παιώνια της Ρόδου (Paeonia rhodia), την πιο συνηθισμένη Παιώνια την αρσενική Paeonia mascula και την Παιώνια την ξενική (Paeonia peregrine). Στην Ευρώπη συναντούμε 15 είδη ενώ στην Κίνα φυτρώνουν ή καλλιεργούνται περισσότερα από 300 είδη. Η δικιά μας ανήκει στο είδος Παιώνια η αρσενική. Είναι φυτό πολυετές ύψους περίπου 80 εκατοστών και την άνοιξη βγάζει μεγάλα σκουροπράσινα σύνθετα πολυσχιδή φύλλα. Ανθίζει στα τέλη Απριλίου – αρχές Ιουνίου (στα νησιά ενωρίτερα) και κάνει μεγάλα εντυπωσιακά άνθη διαμέτρου περίπου 8 εκατοστών, που αποτελούνται συνήθως από 7 πέταλα και  αναδύουν ένα διακριτικό άρωμα κανέλλας.

Η Παιώνια είναι γνωστή από την αρχαιότητα χάρη στην ομορφιά της και τις πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. Πήρε το όνομά της από τον γιατρό Παιώνα, ο οποίος σύμφωνα με τη μυθολογία τη χρησιμοποίησε για να γιατρέψει τον Πλούτωνα. Άλλος μύθος λέει ότι ο Παιώνας, όταν πέθανε, μεταμορφώθηκε στο φυτό Παιώνια. Χρησιμοποιούνταν από τον Ιπποκράτη και τον Διοσκουρίδη για παθήσεις των νεφρών και των νεύρων. Σήμερα επίσης χρησιμοποιείται σαν παυσίπονο και σαν ελαφρό ναρκωτικό. Όμως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι αυτό το πανέμορφο φυτό περιέχει εκτός από αιθέρια έλαια και επικίνδυνα δηλητήρια.

Εκτός από τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες, τα πανέμορφα άνθη της Παιώνιας χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για τον στολισμό των σπιτιών, ακόμη  και των επιταφίων. Επίσης στην Κρήτη ήταν έθιμο να τα φορούν οι γαμπροί στο πέτο τους.

Η Παιώνια λοιπόν θεωρείται ο βασιλιάς των αγριολούλουδων και όπως γράφει ο αγαπημένος μας ποιητής Ηλίας Τσέχος:

«Πασάων βοτανέων βασιληίδα»!

Παιώνιες περήφανες εταίρες

Αιώνιες αγάπες στα μέρη μας

Μυρώστε Αλιάκμονα, Γιαννακοχώρι

Στολίστε έρωτες, επιταφίους, μέθες

Χαρές Βεργίνας, Πέλλας

Μίεζας.