Βότανα του Βερμίου:105. Κέντρανθος

Α

τέλειωτα είναι τα αγριολούλουδα, βότανα, θάμνοι και δέντρα που συναντούμε στο βουνό μας. Πολλά από αυτά παράγουν βρώσιμους καρπούς για τον άνθρωπο ή τα ζώα, άλλα έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες, άλλα απλά ομορφαίνουν το φυσικό μας περιβάλλον. Την εποχή αυτή μάλιστα τόσο στο Βέρμιο, όσο και μέσα στην πόλη της Νάουσας θα συναντήσουμε αρκετά βότανα και όμορφα αγριολούλουδα, για τα οποία γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα και ίσως δεν χρειάζεται να ξέρουμε παραπάνω. Απλά τα καμαρώνουμε. Ένα τέτοιο όμορφο αγριολούλουδο είναι

και ο κέντρανθος, που έτυχε να τον συναντήσουμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά και μέσα στην πόλη, δίπλα π.χ. στο χώρο Θυσίας, ακόμη και στη Σχολή του Αριστοτέλη. Εκτός από τη Μακεδονία, κέντρανθους συναντούμε πάρα πολλούς στην Πίνδο.

Το επιστημονικό όνομα του φυτού είναι Κέντρανθος ο ερυθρός (Centrantus ruber), διότι υπάρχει και ο Κέντρανθος ο λευκός, με άσπρα άνθη καθώς και ο Κέντρανθος του Sieber που συναντάται στην Κρήτη. Ανήκει στην οικογένεια των Βαλεριανίδων (Valerianaceae) μαζί με την θαυματουργή Βαλεριάνα, για την οποία γράψαμε σε παλιό σημείωμά μας.

Πρόκειται για ένα πολυετή θάμνο, που φυτρώνει σε πετρώδη εδάφη. Έχει γυαλιστερά σκουροπράσινα φύλλα με λογχοειδές – καρδιοειδές σχήμα και μήκους περίπου 8 – 10 εκατοστών, τα οποία βγαίνουν ανά δύο αντικριστά από έναν μακρύ, όρθιο και σκληρό βλαστό. Στην κορυφή του βλαστού βγαίνουν σαν μπουκετάκια, σε ταξιανθία κόρυμβο, τα μικρά άνθη του με μέγεθος γύρω στα 1,5 – 2 εκατοστά,  τα οποία έχουν ρόδινο χρώμα, η στεφάνη τους αποτελείται  από 5 πέταλα και έχουν έναν λεπτό και  μακρύ λαιμό σαν σωλήνα (πλήκτρο) με τον ύπερο να προεξέχει.  Ανθίζουν άνοιξη και καλοκαίρι.

Δεν είναι γνωστές κάποιες φαρμακευτικές ιδιότητές του, όμως λόγω της ομορφιάς και του αρώματός του, καλλιεργείται και πωλείται για να διακοσμεί τους κήπους και τα παρτέρια σπιτιών και πάρκων.

Βότανα του Βερμίου: 103 - 104: Ορλάγια - Καυκαλήθρα

Π

ολλές φορές αναφερθήκαμε σε φυτά, τα οποία μοιάζουν αρκετά και όμως μπορεί να ανήκουν σε  διαφορετικά είδη και να έχουν διαφορετικές ιδιότητες που μερικές φορές μάλιστα να είναι επικίνδυνες. Έτσι λοιπόν σήμερα θα αναφερθούμε σε δύο βότανα, στην ορλάγια  και την καυκαλήθρα, τα οποία μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους καθώς και με το άγριο καρότο και το κώνειο, για τα οποία γράψαμε σε προηγούμενα σημειώματά μας και δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στο τελευταίο, γιατί έχει τοξικές ιδιότητες. Έτσι λοιπόν δεν μπορούμε να μπερδεύουμε την καυκαλήθρα, την οποία χρησιμοποιούμε για σαλάτα με το κώνειο, διότι τα αποτελέσματα θα είναι

ολέθρια.

Όλα τα παραπάνω φυτά ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια των Σκιαδανθών (Umbelliferae). Πήρε το όνομά της από την ταξιανθία σκιάδιο, που μοιάζει με μικρή ομπρέλα. Το σκιάδιο αποτελείται από πολλά μικρά άνθη που αποτελούνται συνήθως από 5 πέταλα.

Η ορλάγια είναι γνωστή με το επιστημονικό όνομα Ορλάγια η μεγανθής (Orlagia grandiflora), διότι στην περιφέρεια του 12άκτινου σκιάδιου βγαίνουν μεγάλα άσπρα πέταλα. Κάθε σκιάδιο αποτελείται από 2 μέχρι 8 ομάδες λουλουδιών, τα οποία περιφερειακά φέρουν τα μεγάλα πέταλα, που είναι περίπου 8 φορές μεγαλύτερα από τα εσωτερικά. Τα φύλλα του φυτού έχουν σχήμα φτερού με μακρύ σχετικά μίσχο. Είναι μονοετής πόα που θα τη συναντήσουμε στα λιβάδια και τα βουνά μας, στα χωράφια και στις άκρες των δρόμων. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης, αρχές καλοκαιριού.

Η καυκαλήθρα έχει το επιστημονικό όνομα Τορδύλιο της Απουλίας (Tordylium apulum). Ξεχωρίζει από τα άνθη της. Το μεγάλο σκιάδιο αποτελείται από 4 – 10 μικρότερα σκιάδια και αυτά περιέχουν πολλά μικρά άσπρα άνθη που το καθένα έχει στην περιφέρειά του ένα μεγάλο πέταλο, το οποίο μοιάζει με καρδιά. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης. Έχει λεπτό γραμμωτό βλαστό, ύψους 20 – 50 εκατοστών, από τον οποίο βγαίνουν τα σύνθετα φύλλα του. Το καθένα αποτελείται από 10 περίπου μικρότερα φυλλαράκια (2 – 3 εκατοστά), που βγαίνουν ανά δύο αντικριστά, είναι χνουδωτά, σε σχήμα καρδιάς και με πριονωτή περιφέρεια. Φυτρώνει συνήθως σε αμμώδη και πετρώδη εδάφη.

Τα φύλλα της διαθέτουν ξεχωριστό άρωμα και χρησιμοποιούνται νωπά ή βραστά για μια εύγευστη σαλάτα, καθώς και μαζί με άλλα χόρτα για χορτόπιτα. Καλό είναι να τα μαζεύουμε πριν την άνθιση. Τελευταία, επειδή η καυκαλήθρα θεωρείται ένα ακριβό χορταρικό , άρχισε να καλλιεργείται και να πωλείται σε λαϊκές και μανάβικα. Μερικοί μάλιστα δίνουν στο φυτό και πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες.  

Εμείς πάντως, αν επιχειρήσουμε να μαζέψουμε από το βουνό μας άγριες καυκαλήθρες, θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα, να μην τις μπερδέψουμε με άλλα επικίνδυνα βότανα και βρούμε τον μπελά μας…