Βότανα του Βερμίου: 22. Τσουκνίδα

 Η τσουκνίδα είναι ίσως το πιο συνηθισμένο και συγχρόνως παρεξηγημένο αγριόχορτο που το συναντούμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά κυριολεκτικά παντού γύρω μας, στα κτήματα, στους φράχτες, στις αυλές κ.λ.π. Μάλιστα πολλές φορές αποτελεί ενοχλητικό ζιζάνιο για τις καλλιέργειες. Φυτρώνει σ’ ολόκληρη την Ελλάδα μέχρι 2000 μ. υψόμετρο. Επίσης τη συναντούμε σε ολόκληρο το Β. Ημισφαίριο, από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική.

Η τσουκνίδα φέρει το επιστημονικό όνομα Ούρτικα ή δίοικος (Urtica dioica) και ανήκει στην οικογένεια Ουρτικίδες ή Κνιδοείδες (Urticaceae) και τη συναντούμε  παγκόσμια σε 40 είδη. Στην Ελλάδα έχουμε 4 είδη, την δίοικη, την σφαιριδιοφόρο, την αμφίβολη και την καυστική. Είναι φυτό πολυετές με ύψος που μπορεί να φτάσει κοντά στα δύο μέτρα. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα της έχουν τριχούλες (xνούδι), που προκαλούν φαγούρα (κνησμό), ίσως γιαυτό ονομάζεται και Κνίδη. Οι τριχούλες αυτές στην άκρη τους μοιάζουν με σύριγγα, με την οποία τρυπούν το δέρμα μας και ελευθερώνουν μια καυστική ουσία, που περιέχει  ισταμίνη, μυρμηκικό οξύ και ακετυλοχολίνη, και η οποία προκαλεί τον κνησμό. Τα φύλλα της είναι σκουροπράσινα σε σχήμα καρδιάς με δοντάκια στην περιφέρεια, βγαίνουν κατευθείαν από το βλαστό αντικριστά, Τα άνθη της είναι μικρά, πρασινοκίτρινα, βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων σαν στάχυα. Είναι θηλυκά και αρσενικά (φυτό δίοικο) χωρισμένα σε 4 μέρη, που μοιάζουν με πέταλα  και 4 στήμονες (τα αρσενικά). Ανθίζει το καλοκαίρι. Οι καρποί της έχουν ιδιαίτερο σχήμα (αχαίνιο) και περικλείουν τον σπόρο.

Η τσουκνίδα είναι βρώσιμη και χρησιμοποιείται για σαλάτες, σούπες, φαγητά και πίτες, όπως το σπανάκι. Επίσης έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως βιταμίνες Α και C, ισταμίνη, καροτίνη, φορμικό οξύ, χλωροφύλλη, μέταλλα κ.λ.π.. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνται σαν ρόφημα και έχουν διουρητικές ιδιότητες, είναι αιμοστατικά και στυπτικά, επίσης χρησιμοποιούνται για την αναιμία (χάρη στο σίδηρο που περιέχουν), τα εκζέματα και τα δερματικά εξανθήματα, την αρθρίτιδα και την ποδάγρα.. Ξηρά φύλλα σε μορφή σκόνης χρησιμοποιούνται για τις αιμορραγίες της μύτης, τις αιμορροΐδες κ.λ.π.. Οι ρίζες  χρησιμοποιούνται για τα προβλήματα του προστάτη, κατά της πιτυρίδας και της τριχόπτωσης. Οι σπόροι της τσουκνίδας χρησιμοποιούνται σαν μαλακτικό, αντιβηχικό, καθαρκτικό,  αντιεμετικό και ανθελμινθικό φάρμακο. Ο χυμός της βοηθάει στην αντιμετώπιση της διάρροιας και των εσωτερικών αιμορραγιών. Οι κτηνοτρόφοι τη χρησιμοποιούν για τη θεραπεία του έλκος και της γάγγραινας  των ζώων τους. Τέλος η τσουκνίδα, γνωστή από την αρχαιότητα, βοηθάει στη μείωση του σακχάρου και τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Παλαιότερα οι μίσχοι της τσουκνίδας χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή σκληρών υφασμάτων και διχτυών αλιείας. 

Βότανα του Βερμίου: 21. Βάλσαμο

Ένα από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά βότανα που θα συναντήσουμε στο βουνό μας είναι το βάλσαμο. Θα το βρούμε ανθισμένο αυτή την εποχή να στολίζει τις πλαγιές του Βερμίου καθώς και τις άκρες των χωραφιών. Ευδοκιμεί σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές κυρίως της Βόρειας Ελλάδας.

Είναι πολύ γνωστό από την αρχαιότητα. Το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και  οι Ρωμαίοι κυρίως για την επούλωση των τραυμάτων μετά από τις μάχες. Το χρησιμοποιούσαν και οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης, ο Πλίνιος, ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός κ.λ.π. 

Το επιστημονικό όνομα του βάλσαμου είναι Υπερικό το διάτρητο (Hypericum perforatum) και ανήκει στην οικογένεια Υπερικίδες (Hypericaceae). Στη χώρα μας το συναντούμε με πολλά ονόματα, όπως βαλσαμόχορτο, περίκη, σπαθόχορτο, βότανο του Προδρόμου, λειχηνόχορτο, χελωνόχορτο κ.λ.π. Το όνομα του γένους Υπερικό είναι λατινικής προέλευσης και το όνομα «διάτρητο»  δόθηκε στο είδος, διότι τα μαύρα στίγματα που υπάρχουν πάνω στα φύλλα του μοιάζουν με μικρές τρυπούλες. Η ονομασία βάλσαμο δόθηκε ήδη από την αρχαιότητα, λόγω των πολλών θεραπευτικών ιδιοτήτων του. Επίσης ονομάζεται σπαθόχορτο, διότι μ’ αυτό γιάτρευαν τις πληγές που προκαλούνταν από τα σπαθιά στη μάχη.

Το ύψος του βάλσαμου μπορεί να φτάσει τα 70 εκατοστά. Είναι πολυετής θάμνος με ισχυρή ρίζα, ξυλώδη βλαστό με πολλά κλαδιά. Τα φύλλα του είναι πολύ μικρά, λεπτά, λογχοειδή, χωρίς μίσχο και βγαίνουν στο κλαδάκι το ένα απέναντι από το άλλο. Έχουν μικρά μαύρα στίγματα και είναι σχεδόν διαφανή. Τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί, έχουν χρώμα έντονο κίτρινο, με 5 σέπαλα και πολλούς στήμονες. Έχει ευχάριστο άρωμα και όταν τρίψουμε τα άνθη στο χέρι μας, βγάζουν κόκκινο χρώμα. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι.  Ο καρπός φέρει πολλούς σπόρους.

Σαν θεραπευτικό βότανο χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη του φυτού, κυρίως οι κορυφές του μαζί με τα άνθη του φρέσκες ή αποξηραμένες σε σκιερό μέρος. Το βάλσαμο περιέχει πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως αιθέρια έλαια, φλαβονοειδή, γλυκοζίδια, φυτικές χρωστικές, τανίνες κ.λ.π.. Έχει στυπτικές, αντισηπτικές, στηθικές, αποσυμφορητικές, αντιθελμινθικές, αντικαταρροϊκές ιδιότητες και χρησιμοποιείται σαν εκχύλισμα ή αφέψημα για τη θεραπεία ασθενειών του αναπνευστικού και ουροποιητικού συστήματος. Επίσης βοηθάει στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος, είναι χωνευτικό, κατά της δυσεντερίας, για τα σκουλήκια των εντέρων, έχει διουρητικές ιδιότητες, βοηθάει στο έλκος του στομάχου, στον έρπη, στις θρομβώσεις, τους κιρσούς κ.λ.π.. Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν και σαν αντικαταθλιπτικό κυρίως στις γυναίκες κατά την εμμηνόπαυση. Επίσης καταπραΰνει τους πόνους περιόδου, είναι αποχρεμπτικό για την βρογχίτιδα και βοηθάει στην πρόληψη της νυκτερινής ενούρησης των παιδιών. Εξωτερικά το εκχύλισμα  βάλσαμου σε νερό ή ελαιόλαδο βοηθάει στην επούλωση τραυμάτων, εγκαυμάτων, αμυχών, θεραπεύει την ποδάγρα και την αρθρίτιδα και ανακουφίζει από οσφυαλγίες, ισχιαλγίες και νευραλγίες. Τα φύλλα του έχουν αιμοστατικές ιδιότητες. Τέλος χρησιμοποιείται στη βιομηχανία καλλυντικών και στην ποτοποιία. Ασφαλώς χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση του, διότι μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα, όταν καταναλωθεί σε μεγάλες δόσεις και χωρίς ιατρική συνταγή.

Το βάλσαμο θεωρείται ως μια από τις πιο εύκολες και προσοδοφόρες σύγχρονες γεωργικές καλλιέργειες. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα και ευδοκιμεί ακόμη και σε άγονα εδάφη. Είναι ευρέως γνωστό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στη Βόρεια Αμερική ( Καναδάς ), όπου και καλλιεργείται συστηματικά.

Βότανα του Βερμίου: 20. Πεντάνευρο

Tο πεντάνευρο είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα βότανα, που συναντούμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά κυριολεκτικά σε κάθε μας βήμα. Φυτρώνει από τις κορυφές των βουνών μέχρι τις παραλίες, σε λιβάδια, σε χωράφια, ακόμη και στα πεζοδρόμια. Όμως αυτό το συνηθισμένο φυτό έχει πολλές

θεραπευτικές ιδιότητες.

Το πεντάνευρο είναι γνωστό και σαν πλαντάγινο, σαν ψυλλόχορτο, νεροκόνιζα και σαν αρνόγλωσσο, όμως το επιστημονικό του όνομα είναι Πλάνταγο το μείζον (Plantago major) και ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Πλανταγινίδων (Plantaginaceae). Επίσης συναντούμε συχνά και το λογχοειδές πεντάνευρο (P. lanceolata) με πολύ λεπτά και λογχοειδή φύλλα. Φυτρώνει κατευθείαν από τη γη, δεν έχει βλαστό, αλλά πλατιά, μεγάλα, αυγοειδή, γυαλιστερά, σκουροπράσινα φύλλα, που φέρουν πέντε νεύρα, απ’ όπου πήρε και το όνομά του. Τα μικρά πράσινα άνθη του, πολλά μαζί, φτιάχνουν στάχυ ύψους περίπου 15 – 20 εκατοστά. Ανθίζει την άνοιξη και το καλοκαίρι.

Το πεντάνευρο είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις  πολλές θεραπευτικές ιδιότητές του, χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει, όπως τανίνες, βιταμίνη Β1, κιτρικό και σαλικυλικό οξύ, φλαβονοειδή, γλυκοζίδια, σαπωνίνες κ.λ.π. Χρησιμοποιούνται οι ρίζες, τα φύλλα και οι σπόροι του σαν διουρητικό, καθαρκτικό, στυπτικό, αντιφλογιστικό, μαλακτικό και αιμοστατικό. Το γνωρίζουν πολύ καλά οι ξυλοκόποι, οι οποίοι χρησιμοποιούν τα φύλλα του για να σταματούν την αιμορραγία σε τυχόν τραυματισμούς τους. Αφέψημα ή εκχύλισμα παρασκευασμένο από τα ξηρά φύλλα του χρησιμεύει για τα κρυολογήματα και γενικά για  ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος, επίσης για τη διάρροια, τη δυσεντερία και άλλες ενοχλήσεις του πεπτικού συστήματος και των νεφρών. Ακόμη τα φύλλα του έχουν ιδιότητες που βοηθούν στη μείωση της κακής χοληστερίνης και των λιπιδίων του αίματος, θεραπεύουν τις αιμορροΐδες και  τη φλεβίτιδα.  Το αφέψημα των σπόρων βοηθάει στην θεραπεία οφθαλμικών και στοματικών παθήσεων, είναι μαλακτικό, καθαρκτικό και αντιφλογιστικό. Με τα φρέσκα φύλλα παρασκευάζεται κατάπλασμα για την απολύμανση και την επούλωση των πληγών, τους κάλους, καθώς και  για την ανακούφιση από τα τσιμπήματα των εντόμων, των φιδιών και το δάγκωμα των σκύλων. Οι ρίζες του είναι στυπτικές και βοηθούν στη μείωση του σακχάρου.

Τα φύλλα του πεντάνευρου μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σαν σαλάτα, όπως τα ραδίκια. Όμως καλό θα είναι να πετάμε το πρώτο νερό, γιατί είναι λίγο πικρά. Τα φύλλα και κυρίως οι σπόροι του περιέχουν πολλές φυτικές ίνες, που βοηθούν στη δυσκοιλιότητα και άλλες παθήσεις του εντέρου. Ακόμη πολλοί τα χρησιμοποιούν και σαν καλλυντικό, για την εξαφάνιση των ρυτίδων.

Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πριν χρησιμοποιήσουμε τα βότανα καλό θα είναι να ρωτήσουμε το γιατρό μας, διότι πολλές φορές ορισμένες ιδιότητες των φυτών μπορεί αντί να μας θεραπεύσουν να μας βλάψουν, κυρίως όταν πάσχουμε από αλλεργίες ή άλλες ασθένειες. 

Βότανα του Βερμίου: 19. Φλαμουριά

Τις μέρες αυτές, αρχές του Ιούνη, λίγο μετά τη γιορτή της Παγκόσμιας ημέρας περιβάλλοντος, ολόκληρη η Νάουσα μοσχοβολάει από τις ανθισμένες φλαμουριές που στολίζουν όμορφα την πλατεία, το πάρκο, τους δρόμους και τις αυλές των σπιτιών. Σε λίγες μέρες θα ανθίσουν και στο δασάκι του Αι Νικόλα, απ’ όπου, μέσα στο καθαρό περιβάλλον, θα προμηθευτούμε τα άνθη τους για

το χειμωνιάτικο ρόφημά μας. 

Η φλαμουριά είναι γνωστή και σαν φιλύρα, φιλουριά, λίπα, φέρει το επιστημονικό όνομα Τίλια η πλατύφυλλη (Tilia platyphylla) και ανήκει στην οικογένεια Τιλιίδες ( Tiliaceae). Είναι φυλλοβόλο δέντρο με στρογγυλή μορφή και με ύψος μέχρι 40 μέτρα. Τα πυκνά φύλλα του έχουν χρώμα σκούρο πράσινο στο επάνω μέρος και πιο ανοικτόχρωμα στο κάτω, με σχήμα καρδιάς, είναι πριονωτά στην περιφέρεια και μυτερά στην άκρη. Τα άνθη του σαν μπουκέτα βγαίνουν από κοινό μακρύ μίσχο στις μασχάλες των φύλλων, έχουν χρώμα πρασινοκίτρινο, πέντε πέταλα και πέντε σέπαλα και πολλούς στήμονες. Συνοδεύονται και από ένα μακρύ λευκοκίτρινο βράκτειο. Ο καρπός τους είναι σφαιρικός με σκληρό κέλυφος, σαν καρύδι και περιέχει 1 - 3 σπόρους. Τη συναντούμε σε πολλά μέρη της χώρας μας και κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Επίσης πολλά είδη φλαμουριάς συναντώνται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας και της Βόρειας Αμερικής.

Η φλαμουριά είναι ένα από τα πιο γνωστά φαρμακευτικά δέντρα. Την αναφέρουν στα έργα τους ακόμη και οι αρχαίοι βοτανολόγοι, όπως ο Θεόφραστος. Χρησιμοποιούνται κυρίως τα άνθη της, που περιέχουν αιθέρια έλαια και άλλες πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως φαρνεζόλη, τιλιοσίνη, σαπωνίνες, τανίνες, μαγνήσιο κ.λ.π. . Χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ροφήματος, που ονομάζεται τίλιο και έχει ιδιότητες που κάνουν καλό στο βήχα, το κρυολόγημα, την αϋπνία, το βρογχικό άσθμα, είναι εφιδρωτικό και βοηθάει στην αντιμετώπιση του πυρετού, των πονοκεφάλων της δυσπεψίας, της υπέρτασης, της αρτηριοσκλήρυνσης, στον καθαρισμό του αίματος, τους εμετούς κ.λ.π. Πολλές φορές συνδυάζεται με μελισσόχορτο, σαμπούκο, χαμομήλι και μέλι. Ακόμη χρησιμοποιείται για εξωτερική χρήση για τα εγκαύματα, τις αιμορροΐδες και για το πλύσιμο των μαλλιών, που τα δίνει χαρακτηριστική λάμψη. Ο φλοιός της φλαμουριάς χρησιμοποιείται σαν διουρητικό, για τις πέτρες των νεφρών, της ποδάγρας, ακόμη και για παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος.

Το ξύλο της φλαμουριάς είναι μαλακό, σκαλίζεται εύκολα και χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία. Από τα άνθη της φλαμουριάς παράγεται εκλεκτής ποιότητας μέλι. Υπάρχουν όμως και ορισμένα είδη που τα άνθη τους έχουν τοξικές ιδιότητες για τις μέλισσες. Ένα έντομο που αγαπάει τη φλαμουριά είναι και η ψείρα. Έτσι το καλοκαίρι αυτό το πανέμορφο δένδρο μπορεί να μετατραπεί κυριολεκτικά σε βάσανο για τους περίοικους, γεμίζοντας το δρόμο με μια μελιτώδη ουσία.

Ας απολαύσουμε λοιπόν αυτό το υπέροχο δένδρο. Μια βόλτα στην «παραλία», έξω από το  πάρκο μας, κάτω από τις φλαμουριές, θα μας ξεκουράσει και θα μας ηρεμίσει.