Βότανα του Βερμίου: 40. Κισσός

Πριν ενάμιση περίπου χρόνο κάποιοι φίλοι μας εμπνεόμενοι από καθαρά περιβαλλοντικά αισθήματα  και με σκοπό να προστατεύσουν τα πλατάνια και γενικά τα αιωνόβια δέντρα του Αγίου Νικολάου, δημιούργησαν ένα ξεχωριστό «κίνημα» κατά του κισσού, τον οποίο θεωρούσαν υπεύθυνο για την ξήρανση πολλών πλατάνων, καστανιών και άλλων δένδρων. Έτσι ανέλαβαν εκστρατεία για να κόβουν

και να απομακρύνουν τους κισσούς από τα παραπάνω δένδρα. Αυτό ήταν και η αιτία που καλέσαμε δυο ειδικούς επιστήμονες, τον Π. Τσόπελα και τον Κ. Διαμαντή, οι οποίοι μας εξήγησαν ότι τόσο τα πλατάνια, όσο και οι καστανιές κινδυνεύουν από πιο επικίνδυνες αρρώστιες, που οφείλονται σε μύκητες και άλλα παράσιτα, παρά από τον κισσό.

Όμως ο κισσός είναι ένα φυτό, το οποίο είναι στενά συνδεδεμένο με την ελληνική ιστορία  και τις παραδόσεις μας και παράλληλα αποτελεί ένα σπουδαίο βότανο.  Το επιστημονικό του όνομα είναι Χέδερα η έλιξ  (Hedera helix) και  ανήκει στην οικογένεια των Αραλιδών (Araliaceae). Έχουν καταγραφεί περισσότερες από 60 ποικιλίες.  Είναι ένας θάμνος που τον συναντούμε στην εύκρατη ζώνη, στην Αφρική, Ασία και Ευρώπη. Το ύψος του μπορεί να φθάσει τα 30 μέτρα. Φυτρώνει σε υγρά και σκιερά εδάφη, κυρίως μέσα σε δάση πλατύφυλλων. Αναρριχάται και περιελίσσεται σε δένδρα και τοίχους. Μάλιστα βγάζει κατά μήκος των βλαστών του πολλές ρίζες και άγκιστρα, με τις οποίες προσφύεται, κολλάει  και απομυζά τα δένδρα. Τα φύλλα του έχουν σχήμα καρδιάς, μονά, τριπλά ή πενταπλά. Τα άνθη του είναι κιτρινωπά και βγαίνουν πολλά μαζί σαν φούντες, σε ταξιανθία σκιάδιου με πέντε πέταλα, 5 σέπαλα και 5 στήμονες. Ανθίζει το φθινόπωρο. Οι καρποί είναι μαύροι, σφαιρικοί με 2 – 3 σπόρους και είναι δηλητηριώδεις, γιαυτό καλό είναι να μην τους φυτεύουμε σε κήπους, όπου παίζουν μικρά παιδιά.

Ο κισσός περιέχει πολλές χημικές ουσίες, όπως ρητίνες, σάκχαρα, εντερίνη, τανίνη, ορυκτά άλατα και οξέα. Στην ιατρική χρησιμοποιούνται κυρίως τα φύλλα του για την παρασκευή σιροπιών κατά του βήχα. Έχουν ιδιότητες αποχρεμπτικές και  μαζί με τον κορμό βοηθούν στη θεραπεία του κοκκίτη, είναι αντιθρομβωτικά, αντισυλληπτικά και εμμηναγωγά. Επίσης χρησιμοποιούνται εξωτερικά σαν αντιρρευματικά, αντινευραλγικά, για τον καθαρισμό του δέρματος, ακόμη και για τις μαγουλάδες.. Οι καρποί έχουν καθαρκτικές ιδιότητες, όμως όπως γράψαμε και παραπάνω είναι ισχυρά δηλητήρια και χρειάζονται προσοχή.

Επίσης ο κισσός καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό σε πάρκα, κήπους και γλάστρες. Ακόμη τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για το ξαναζωντάνεμα των χρωμάτων στα λινά ρούχα.

Ο κισσός είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Οι πρόγονοί μας τον θεωρούσαν ιερό φυτό του Διονύσου. Με τα κλαδιά του στεφάνωναν του ποιητές και τους πότες, διότι τον θεωρούσαν σύμβολο της αθανασίας και φάρμακο για τους πονοκεφάλους και τη μέθη. Αναφέρεται επίσης σαν γιατρικό από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη.    

Τέλος, όπως επισημαίνουμε πάντα, όλα τα βότανα μπορεί να έχουν θεραπευτικές ιδιότητες, όμως περικλείουν και κινδύνους, γιαυτό πριν τα χρησιμοποιήσουμε, πρέπει να ρωτάμε ειδικούς.

Βότανα του Βερμίου: 39. Μέντα

Περπατώντας στο δασάκι του Αγίου Νικολάου, στο δρόμο προς το εκτροφείο, μπορεί, ακόμη και αυτή την εποχή, να συναντήσουμε κάποια μικρά ποώδη φυτά με φύλλα και άνθη, που μοσχομυρίζουν. Πρόκειται για τη μέντα που φυτρώνει στο βουνό μας σε διάφορα είδη.

Η μέντα είναι το φυτικό γένος Μέντα (Mentha), που ανήκει στην οικογένεια Χειλανθή (Labiatae) και τη συναντούμε σε διάφορα είδη, όπως τη Μέντα τη σταχυώδη (Mentha spicata), τη Μέντα την πράσινη (Mentha viridis), ο γνωστός μας δυόσμος, τη Μέντα την υδροχαρή (Mentha aquatica), τη Μέντα την πιπερώδη (Mentha piperita), τη Μέντα την πουλέγειο (Mentha pulegium), το γνωστό φλισκούνι κ.λ.π. Είναι ένα αρωματικό φυτό ποώδες και πολυετές με ύψος που φθάνει περίπου το μισό μέτρο. Προτιμάει υγρά, σκιερά και αργιλώδη εδάφη. Τα βλαστάρια του έχουν τετράγωνη τομή. Τα φύλλα της είναι λογχοειδή, χνουδωτά, σκουροπράσινα με οδοντωτή περιφέρεια και μικρό μίσχο. Τα άνθη της είναι λευκά, ροζ ή μοβ. Ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο.

Τα φύλλα της μέντας χρησιμοποιούνται, όπως ο δυόσμος στη μαγειρική σαν ενισχυτικό της γεύσης. Επίσης το αιθέριο έλαιο μέντας, που παρασκευάζεται με απόσταξη φύλλων, χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία, τη ζαχαροπλαστική και την ποτοποιία. Η μέντα, χάρη στις πολύτιμες ουσίες που περιέχει, όπως η καρβόνη, η ταννίνη, οι αζουλίνες, τα καροτενοειδή, η μεντόνη και η μινθόλη χρησιμοποιείται και στη φαρμακευτική.  Το ρόφημα της μέντας έχει ιδιότητες τονωτικές, αντισπασμωδικές και διεγερτικές και βοηθάει στη δυσπεψία, καταπραΰνει τους πόνους της χολής, τις νευρικές διαταραχές, ιλίγγους, ταχυπαλμίες κ.λ.π. Επίσης η μέντα χρησιμοποιείται σαν αντιμικροβιακό, επουλωτικό, ανθελμινθικό, σαν ορεκτικό, κατά της καούρας, της διάρροιας, της αϋπνίας, του πυρετού, του πονόλαιμου και της δυσμηνόρροιας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμη για την ανακούφιση του οδοντόπονου και για τα τσιμπήματα των εντόμων. Αλκοολικό διάλυμα μέντας χρησιμοποιείται εξωτερικά για τις λειχήνες και άλλες δερματικές παθήσεις. Είναι συστατικό πολλών αλοιφών και λαδιών, που χρησιμοποιούνται για το μασάζ και τις εντριβές. Εισπνοές  ατμών μέντας βοηθούν στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος και του συναχιού. Όμως πάντα χρειάζεται προσοχή και πριν τη χρησιμοποιήσουμε σαν γιατρικό πρέπει να ζητούμε τις οδηγίες του γιατρού, διότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μας βλάψει.

Η μέντα είναι γνωστή από την αρχαιότητα, αναφέρεται σαν μίνθη από τον Θεόφραστο και σαν ηδύοσμος από τον Διοσκουρίδη. Οι πρόγονοί μας την χρησιμοποιούσαν σαν αρωματικό και ο Ιπποκράτης σαν φάρμακο για παθήσεις του πεπτικού και αναπνευστικού συστήματος.

Τώρα λοιπόν που ο καιρός αρχίζει να κρυώνει, ένα ρόφημα μέντας σίγουρα αποτελεί μια καλή και υγιεινή βραδινή συντροφιά. 

Βότανα του Βερμίου: 38. Αγριοτριανταφυλλιά

Aν κάνουμε, αυτή την εποχή, μια βόλτα στο δασάκι του Αγίου Νικολάου, στους πρόποδες του βουνού, καθώς και στους φυσικούς φράχτες των χωραφιών, θα συναντήσουμε  πολλούς αγκαθωτούς

θάμνους φορτωμένους με όμορφα κόκκινα κουφέτα. Πρόκειται για τους καρπούς της αγριοτριανταφυλλιάς, η οποία στολίζει ολόκληρο το χρόνο τη φύση, την άνοιξη και το καλοκαίρι με τα άνθη της και το φθινόπωρο και χειμώνα με τους καρπούς της. 

Η αγριοτριανταφυλλιά λοιπόν είναι ένας θάμνος που ανήκει στο γένος Ρόδη (Rosa) και τον συναντούμε σε περισσότερα από 100 είδη, όπως Rosa glutinosa με ροζ άνθη, Rosa arvensis, Rosa camina (Ρόδη η κυνοροδή) με άσπρα άνθη κ.λ.π. και ανήκει στην οικογένεια των Ροδίδων (Rosaceae). Φθάνει τα 6 μέτρα σε ύψος, έχει μονά άνθη με 5 πέταλα, που βγαίνουν πολλά μαζί, φέρει αγκαθωτά κλωνάρια, που περιελίσσονται και φύλλα σύνθετα που αποτελούνται από 5 – 7 αυγοειδή φυλλαράκια, πριονωτά στην περιφέρεια. Ο καρπός της είναι κοκκινωπός, σε σχήμα αυγού με τριχούλες και περιέχει πολλούς κίτρινους σπόρους. Ανθίζει την άνοιξη (Απρίλιος – Ιούνιος) και θα τη συναντήσουμε σε ορεινές και ημιορεινές συνήθως πετρώδεις  περιοχές των δασών της χερσαίας Ελλάδας και σε ολόκληρη την εύκρατη ζώνη του Βόρειου ημισφαιρίου.

Η άγρια και η ήμερη τριανταφυλλιά είναι γνωστές από την αρχαιότητα και υμνήθηκαν από πολλούς ποιητές και συγγραφείς. Σήμερα η τριανταφυλλιά καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό, καθώς και για το περίφημο ροδέλαιο που βγαίνει από ορισμένα είδη και αποτελεί μοναδικό άρωμα. Επίσης με άνθη τριανταφυλλιάς παρασκευάζονται γλυκά και σιρόπια.

Τα φύλλα, τα λουλούδια και οι καρποί  της αγριοτριανταφυλλιάς χρησιμοποιούνται σαν φαρμακευτικό βότανο, χάρη στην τανίνη, την πηκτίνη, τις πρωτεΐνες, τις βιταμίνη C, Β, Κ, Ε και άλλες χημικές ουσίες που περιέχουν. Χρησιμοποιούνται σαν τονωτικά και αναζωογονητικά, κατά της διάρροιας, σαν διουρητικά, κατά των κολικών των νεφρών, σαν στηπτικά για την επούλωση πληγών, μαλακτικά κ.λ.π. Το ρόφημα με καρπούς τριανταφυλλιάς είναι πλούσιο σε βιταμίνη C, που μας είναι τόσο απαραίτητη αυτή την εποχή. Επίσης πολλοί χρησιμοποιούν τα άνθη ορισμένων ειδών τριανταφυλλιάς στο μπάνιο τους για αρωματοθεραπεία.