Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ

πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, όπως συνέβη και με πολλά ακόμη φυτά, εμείς το βρήκαμε και αυτό στο βουνό μας, το Βέρμιο, το οποίο αποτελεί έναν πραγματικό παράδεισο βιοποικιλότητας.  Μάλιστα το  συναντήσαμε σε μεγάλη έκταση λίγο έξω από το Ροδοχώρι, στο δρόμο προς τις Παιώνιες, μαζί με πολλά ακόμη ενδιαφέροντα πανέμορφα βότανα.

Είναι φυτό γνωστό από την αρχαιότητα, αναφέρεται στα συγγράμματα του Διοσκουρίδη και

άλλων μεγάλων γιατρών και βοτανολόγων. Πήρε το όνομά του από τις λέξεις «όνος» (γαϊδούρι) και «οσμή» που δηλώνει ότι η μυρουδιά του τραβάει τα γαϊδούρια. Όμως είναι φυτό τοξικό γι’ αυτό καλά θα κάνουμε μόνο να θαυμάζουμε την ομορφιά του και να μην το… δοκιμάζουμε ούτε εμείς οι άνθρωποι, ούτε τα ζώα.

Το επιστημονικό του όνομα είναι Όνοσμα το όρθιο (Onosma erectum) και μοιάζει με το Όνοσμα το ορεινό (Onosma Montana). Στη χώρα μας φυτρώνουν επίσης το Όνοσμα το θαμνώδες  (Onosma frutescens), το Όνοσμα το λεπτανθό (Onosma leptantha), το Όνοσμα το ελληνικό (Onosma graecum) και περίπου 10 ακόμη είδη. Όλα ανήκουν στην οικογένεια των Βοραγινίδων ( Boraginaceae).

Πρόκειται για μια πολυετή πόα ύψους περίπου μισού μέτρου. Φυτρώνει σε σχετικά ξηρά – πετρώδη εδάφη και σε υψόμετρα  μέχρι 800 μέτρα.  Μοιάζει με μικρό θάμνο με πολλούς όρθιους χνουδωτούς βλαστούς από τους οποίους βγαίνουν αντικριστά επίσης χνουδωτά  μακρόστενα φύλλα μήκους περίπου 4 – 5 εκατοστά. Χαρακτηριστικά του είναι τα κιτρινωπά άνθη του σε σχήμα σωλήνα που αποτελούνται από πέντε μακριά πέταλα μήκους περίπου 4 εκατοστών, περιβάλλονται από στενόμακρο κάλυκα, ο οποίος αποτελείται από πέντε λοβούς και εμφανίζονται σε πολλούς κρεμαστούς βοστρύχους. Ανθίζει την άνοιξη (Απρίλιος – Μάιος).

Βότανα του Βερμίου: 107. Αριστολοχία

Τ

ο όνομά της δείχνει ότι έχει αρχαίες ρίζες. Πράγματι η Αριστολοχία είναι ένα βότανο γνωστό από την αρχαιότητα, το συναντούμε σε πολλούς μύθους και το χρησιμοποίησαν όλοι οι μεγάλοι βοτανολόγοι και γιατροί, όπως ο Διοσκουρίδης, ο Θεόφραστος, ο Ιπποκράτης, ο Πλίνιος κ.λ.π.  Είναι ένα ξεχωριστό φυτό, όχι μόνο λόγω του παράξενου άνθους του αλλά και των πολλών φαρμακευτικών ιδιοτήτων του, οι οποίες μάλιστα τελευταία αμφισβητούνται, διότι η χρήση του αποδείχτηκε άκρως επικίνδυνη για τον ανθρώπινο οργανισμό. Καλό είναι λοιπόν να το

αποφεύγουμε, διότι πρώτα απ’ όλα είναι ισχυρό δηλητήριο. Πήρε το όνομά του από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις «άριστον» και «λοχεία», διότι σύμφωνα με τους προγόνους μας, διάφορα παρασκευάσματά του βοηθούσαν τον τοκετό.

Το επιστημονικό της όνομα είναι Αριστολοχία η στρογγύλη (Aristolochia rotunda) και ανήκει στην ξεχωριστή οικογένεια των Αριστολοχίδων (Aristolochiaceae). Είναι γνωστή και με το όνομα αμπελοκλάδι. Στην Ελλάδα συναντούμε γύρω στα 10 είδη, ενώ στον κόσμο περίπου 500. Πιο γνωστά είναι η Αριστολοχία η κρητική (Aristolochia cretica), τα άνθη της οποίας μοιάζουν με μικρά σαξόφωνα, η Αριστολοχία η αειθαλής (Aristolochia sempervirens), η οποία καλλιεργείται και σαν καλλωπιστικό κ.λ.π. Στο βουνό μας θα τη συναντήσουμε στα σκιερά λιβάδια στον δρόμο προς το χιονοδρομικό κέντρο και σε άλλες περιοχές.

Είναι ένα ποώδες φυτό, περιελισσόμενο, με ύψος που μπορεί να ξεπεράσει το μισό μέτρο. Έχει μακριά ρίζα,  μεγάλα ανοιχτοπράσινα τρυφερά  καρδιόσχημα φύλλα (μήκους γύρω στα 8 εκατοστά), τα οποία αγκαλιάζουν τον βλαστό και έχουν ακτινωτή νεύρωση. Στις μασχάλες τους βγαίνουν την άνοιξη τα χαρακτηριστικά άνθη, τα οποία έχουν μήκος γύρω στα 4 - 5 εκατοστά, μοιάζουν με σωλήνα, ο οποίος στην άκρη του έχει μεγάλο άνοιγμα και ένα μακρύ γυρισμένο κάθετα χείλος.  Το χρώμα τους στο σωλήνα είναι ασπροκίτρινο, ενώ στο χείλος μοβ – καφέ με κίτρινες ραβδώσεις. Στις τριχούλες, που βρίσκονται μέσα στο βαθύ άνθος του, παγιδεύονται τα έντομα, τα οποία έτσι βοηθούν στη γονιμοποίηση. Στην προσέλκυση των εντόμων βοηθάει και η έντονη και άσχημη μυρουδιά που εκλύει.

Περιέχει χημικές ουσίες, όπως το αριστολοχικό οξύ, αιθέρια έλαια και άλλα αλκαλοειδή, τα οποία του δίνουν τοξικές ιδιότητες. Παλαιότερα σκευάσματά του χρησιμοποιούνταν εκτός από τα προβλήματα εγκυμοσύνης και σαν επουλωτικό, αιμοστατικό, απολυμαντικό, για τα τσιμπήματα φιδιών και εντόμων κ.λ.π.

Εμείς όμως απλά το θαυμάζουμε και δεν το αγγίζουμε…

Βότανα του Βερμίου: 106. Λάμιο

Α

κόμη ένα όμορφο αγριολούλουδο, ένα πολύτιμο ζιζάνιο, που αυτή την εποχή κυριολεκτικά πλημμυρίζει τα ακαλλιέργητα χωράφια, τις πλαγιές του βουνού μας, τα πάρκα και τους κήπους, είναι το Λάμιο. Παρουσιάζεται με αρκετά είδη, τα οποία μάλιστα έχουν και  πολλές

θεραπευτικές ιδιότητες.

Το επιστημονικό όνομα επίσης είναι Λάμιο (Lamium) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae) μαζί με την μπαλλότα, τη λεβάντα, το δενδρολίβανο, τον δίκταμο κ.λ.π. Αυτή την εποχή θα συναντήσουμε ανθισμένο το είδος Λάμιο το περίβλαστο (Lamium amplexicaule)  και το Λάμιο το πορφυρό (Lamium purpureum) ενώ αργότερα ανθίζει το Λάμιο το λευκό (νεροτσουκνίδα) (Lamium album) και το Λάμιο το γαργανικό (Lamium garganicum). Υπάρχουν ακόμη πάρα πολλά είδη που τα συναντούμε σπανιότερα. Το όνομά τους το πήραν είτε από το σχήμα των ανθέων, που μοιάζουν με λαιμό, είτε από την  Λάμια της μυθολογίας, είτε από το λατινικό lamium (έλασμα).

Τα δυο λοιπόν είδη που συναντούμε σήμερα είναι ετήσιες πόες σε ύψος περίπου τα 15 - 25 εκατοστά, με όρθιο βλαστό τετράγωνης διατομής. Τα φύλλα τους είναι μικρά μήκους περίπου 2 – 3 εκατοστά, έχουν σχήμα καρδιάς ή νεφρού με έντονη νεύρωση και οδοντωτή περιφέρεια, συνήθως είναι χνουδωτά, τα ανώτερα βγαίνουν περιμετρικά του βλαστού σε σχήμα πυραμίδας, ενώ τα κατώτερα είναι πιο αραιά και διαθέτουν μίσχο, επίσης εκπέμπουν ιδιαίτερη οσμή. Στο είδος Λάμιο το περίβλαστο τα φύλλα έχουν σκουροπράσινο χρώμα, ενώ στο Λάμιο το πορφυρό τα ανώτερα είναι πιο κοκκινωπά.  Τα άνθη του έχουν το χαρακτηριστικό σχήμα όλων των χειλανθών. μοιάζουν με μικρούς σωλήνες, οι οποίοι στην άκρη τους έχουν δύο χείλη (χειλανθή) με πέντε ανισομεγέθη πέταλα. Το χρώμα τους είναι στις αποχρώσεις του ρόδινου (ροζ, λευκορόδινο, κόκκινο, μοβ). Εμφανίζονται στις μασχάλες κυρίως των ανώτερων φύλλων. Ανθίζουν ήδη από τα τέλη Φεβρουαρίου. Ευδοκιμούν σε εδάφη με σχετική υγρασία.

Χαρακτηριστικό όλων των χειλανθών είναι η περιεκτικότητά τους σε πολλά αιθέρια έλαια. Τα Λάμια επίσης περιέχουν τανίνες και πολλά φλαβονοειδή, πράγμα που τα δίνει και φαρμακευτικές ιδιότητες. Τα άνθη και τα φύλλα χρησιμοποιούνται σαν αναλγητικά, στυπτικά, τονωτικά, επουλωτικά (αιμοστατικά), διουρητικά, για προβλήματα του ουροποιητικού, του αναπνευστικού και του καρδιαγγειακού  (αιμορραγίες, κιρσοί κ.λ.π.) συστημάτων, ακόμη και κατά της μελαγχολίας.  Πάντα με συνταγή ειδικού. Σε ορισμένες περιοχές διάφορα είδη Λάμιου χρησιμοποιούνται βραστά  για την παρασκευή φαγητών και σαλάτας.

Τέλος τα διάφορα είδη Λάμιου και κυρίως το πορφυρό αποτελούν πολύ καλά μελισσοκομικά φυτά, διότι προσελκύουν τις μέλισσες και διαθέτουν άφθονη γύρη και μάλιστα στο τέλος του χειμώνα, σε μια εποχή που ακόμη δεν έχουν ανθίσει τα περισσότερα φυτά.