Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2015

Βότανα του Βερμίου: 79. Γκορτσιά

Σ
το αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, σήμερα σειρά έχει ένα ακόμη παρεξηγημένο δέντρο, που το συναντούμε σε πολλά ξέφωτα του βουνού μας, όπως και σε όλα τα βουνά της πατρίδας μας, την γκορτσιά. Μπορεί ίσως να την προσπερνάμε απαρατήρητα, όμως ίσως δεν γνωρίζουμε την ιστορία της και τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες. Με την ευκαιρία πρέπει να
διευκρινίσουμε για μια ακόμη φορά, ότι με τη λέξη «βότανα» εννοούμε όλα τα φυτά και όχι μόνο αυτά που έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες.
Η γκορτσιά λοιπόν είναι ένα μικρό δένδρο με ύψος που μπορεί να φθάσει τα 6 μέτρα. Είναι μια αγριοαχλαδιά, γνωστή με το επιστημονικό όνομα Πύρος η αμυγδαλόφυλλη (Pyrus amygdaliformis), διότι τα φύλλα της μοιάζουν λίγο με της αμυγδαλιάς. Έτσι την ξεχωρίζουμε από την Πύρο την κοινή (Pyrus communis), η οποία έχει στρογγυλωπά φύλλα, παρόμοια με της ήμερης αχλαδιάς. Την γκορτσιά μας θα τη συναντήσουμε και με πολλά ακόμη ονόματα, όπως γκοριτσιά, αμπουρτζιά, αγριαπιδιά, αγκαθιά κ.λ.π. Μαζί με άλλα παρόμοια είδη και ασφαλώς την ήμερη αχλαδιά ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae), στην οποία ανήκει επίσης η μηλιά και άλλα οπωροφόρα δένδρα.
Η γκορτσιά είναι φυλλοβόλο δέντρο με αγκαθωτό, λείο και γκρίζο κορμό. Τα φύλλα της είναι στενόμακρα, σκουροπράσινα και λεία στο επάνω μέρος τους και πιο ανοιχτόχρωμα  και στην αρχή χνουδωτά στο κάτω και με μήκος περίπου 4 – 5 εκατοστά. Τα άνθη της βγαίνουν σαν μπουκετάκια σε ταξιανθία σκιαδιόμορφο κόρυμβο. Αποτελούνται από πέντε άσπρα πέταλα. Ανθίζει την άνοιξη (Απρίλιος – Μάιος). Ο καρπός της είναι μικρός και σφαιρικός, με διάμετρο περίπου 2 – 3 εκατοστά, πράσινος και στυφός όταν είναι άγουρος. Όταν ωριμάζει παίρνει το καστανοκίτρινο χρώμα και είναι πιο γλυκός. Φυτρώνει συνήθως σε υψόμετρο μέχρι 1500 μέτρων.
Όπως γνωρίζουν πολλοί γεωργοί και οπωροκαλλιεργητές, η γκορτσιά μπορεί να εμβολιαστεί και να μας δώσει μια ήμερη αχλαδιά, αρκετά ανθεκτική στις ασθένειες. Ήδη στο βουνό μας πολλοί μερακλήδες έχουν εμβολιάσει αρκετές γκορτσιές και έτσι ο περιπατητής μπορεί το καλοκαίρι να απολαύσει τους χυμώδεις καρπούς τους.
Η γκορτσιά χάρη στα πολλά οξέα και άλλες χημικές ουσίες που περιέχει δεν αποτελεί μόνο θρεπτική τροφή για τα ζώα, αλλά οι καρποί της έχουν και φαρμακευτικές ιδιότητες, είναι αιμοστατικοί και βοηθούν στη θεραπεία παθήσεων του πεπτικού και του αναπνευστικού συστήματα. Φυσικά όπως τονίζουμε σε κάθε σημείωμά μας, πριν χρησιμοποιήσουμε κάποιο βότανο, ακόμη και τη γκορτσιά, σαν φάρμακο πρέπει να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό.

Η γκορτσιά και τα άλλα είδη της αχλαδιάς είναι γνωστά από την αρχαιότητα. Ίσως είναι η όγχνη του Ομήρου ή η άπιος του Θεόφραστου. 

Πέμπτη 19 Νοεμβρίου 2015

Βότανα του Βερμίου: 78. Εχίνοψ

Σ
ήμερα θα ασχοληθούμε με έναν αχινό, που ξέφυγε από τη θάλασσα και ήρθε και στρογγυλοκάθισε στο Βέρμιό μας. Πρόκειται για τον Εχίνο τον ακανθότατο, τον αχινό της στεριάς, ένα αγκάθι, το οποίο όταν το παρατηρήσουμε προσεκτικά θα δούμε τις πανέμορφες
λεπτομέρειές του.
Το επιστημονικό όνομα του αχινού μας είναι λοιπόν Εχίνοψ (ή Εχίνωψ), ο ακανθότατος (Echinops spinosissimus) και ασφαλώς πήρε το όνομά του από την όψη του που μοιάζει με αχινό. Είναι ένα αγριόχορτο, που θα το συναντήσουμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά και σε πολλές ακόμη ηπειρωτικές και νησιώτικες περιοχές της χώρας μας καθώς και στη Ν. Ευρώπη και την Ασία. Ζει κυρίως σε εδάφη ξηρά και πετρώδη, συνήθως στα πρανή των δρόμων, γιαυτό ονομάζεται και ξεράγκαθο. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Σύνθετων (Compositae).
Είναι ένα πολυετές φυτό με χαρακτηριστικά σφαιρικά αγκαθωτά άνθη, ταξιανθία κεφάλιο (καφαλάγκαθο), σε διάμετρο περίπου 5 εκατοστά, τα οποία αποτελούνται από μικρότερα ανθίδια σε χρώμα γαλαζωπό, μοβ ή λευκό. Γύρω τους προβάλουν αγκαθωτά βράκτια. Ο βλαστός είναι λεπτός, λείος και λευκός και από αυτόν βγαίνουν τα σχετικά μεγάλα αγκαθωτά καταπράσινα, γυαλιστερά  φύλλα σε σχήμα φτερού. Ο καρπός του είναι αχαίνιο. Το ύψος του μπορεί να ξεπεράσει τα 80 εκατοστά. Ανθίζει το καλοκαίρι, όμως  ολόκληρα τα φυτά με τα άνθη, τα φύλλα και το βλαστό, διατηρούνται για πολλούς μήνες και μάλιστα μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν αμάραντα διακοσμητικά. Γενικά τα αγκαθωτά φυτά, όπως ο Εχίνοψ, αντέχουν περισσότερο, διότι τα αγκάθια τους προστατεύουν από τα ζώα και τους άλλους εχθρούς τους.

Την εποχή αυτή, που ήδη τα περισσότερα βότανα του βουνού μας έχουν ξεραθεί, μπορούμε να τα μαζέψουμε και να κάνουμε ένα στεφάνι, μια ανθοδέσμη ή ακόμη μια ωραία αμάραντη σύνθεση, που θα στολίζει για πολλούς μήνες μια γωνιά του σπιτιού μας.   

Πέμπτη 5 Νοεμβρίου 2015

Βότανα του Βερμίου: 77. Κράταιγος


Τ
ην εποχή αυτή, το φθινόπωρο, το βουνό μας, τα δάση μας και γενικά η ελληνική φύση είναι πανέμορφη. Δεν είναι μόνο τα υπέροχα χρώματα των φύλλων, δεν είναι μόνο τα αγριολούλουδα (π.χ. κυκλάμινα) και τα μανιτάρια, αλλά και οι καρποί πολλών θάμνων και
δένδρων, που δημιουργούν αυτή την καταπληκτική εικόνα. Ανάμεσα στους θάμνους ξεχωρίζει ο Κράταιγος με τους κατακόκκινους μικροσκοπικούς και θαυματουργούς καρπούς του.
Κράταιγος (Crataegus) είναι το επιστημονικό όνομα γένους φυτών, που ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ροδίδων (Rosaceae) και εμφανίζεται στη χώρα μας με πολλά είδη, όπως ο Κράταιγος ο μονόγυνος (Crataegus monogyna) η θαμνομουρτζιά, που είναι πολύ συνηθισμένος στο βουνό μας, ο Κράταιγος ο ανατολικός (Crataegus orientalis) ή δασοτρικουκιά, ο Κράταιγος του Χελδράιχ (Crataegus heldreichii) ή βουνοτρικουκιά, ο Κράταιγος ο αζαρόλος (Crataegus azarolus)  ή κουδουμηλιά, ο Crataegus schraderana ή ελληνική μουρτζιά. Παγκόσμια υπάρχουν πάνω από 1000 είδη.
Είναι θάμνος ή μικρό φυλλοβόλο δένδρο σε ύψος περίπου 3 – 4 μέτρα, με λείο γκριζωπό κορμό, που βγάζει μεγάλα αγκάθια και φύλλα ανοιχτοπράσινα, σύνθετα με 3 – 6 λοβούς. Τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί σε μπουκέτα και είναι μικρά με πέντε άσπρα πέταλα. Ανθίζει τον Απρίλιο με Ιούνιο. Οι καρποί του είναι μικρές κόκκινες σφαιρικές ή μακρουλές δρύπες σε μέγεθος  περίπου 1 – 2 εκατοστά, περιέχουν 2 – 3 σπόρους και ωριμάζουν το φθινόπωρο.  Θα τον συναντήσουμε κοντά σε ρυάκια, στις παρυφές των δασών  ή στους φράχτες, σε αργιλικά, ασβεστολιθικά και πυριγενή πετρώματα ακόμη και σε μεγάλα υψόμετρα.  
Ο Κράταιγος είναι ένα από τα σημαντικότερα φαρμακευτικά βότανα, γνωστός για τις πολύτιμες ιδιότητές του από τον Μεσαίωνα. Θεωρείται το «βότανο της καρδιάς», χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως φλαβονοειδή, τανίνες, κουμαρίνες, βιταμίνη C, σαπωνίνες και άλλα φυσικά χρώματα. Χρησιμοποιούνται τα άνθη, τα φύλλα και οι καρποί σε διάφορα παρασκευάσματα, τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, στη θεραπεία της αρτηριοσκλήρωσης, της στηθάγχης και γενικά για την καλή λειτουργία της καρδιάς και του κυκλοφοριακού. Είναι άριστο αντιοξειδωτικό, χρησιμοποιείται για παθήσεις του ουροποιητικού (πέτρες στα νεφρά κ.λ.π.) και βοηθάει στην πέψη, θεραπεύει τη διάρροια,  βελτιώνει τη μνήμη και μας απαλλάσσει από αϋπνίες. Όπως όλα τα βότανα έτσι και ο Κράταιγος πριν τον χρησιμοποιήσουμε, πρέπει πρώτα να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό γιατρό.
Τέλος ο θάμνος χρησιμοποιείται επίσης για τους φράχτες των κτημάτων, διότι τα μεγάλα αγκάθια του δεν επιτρέπουν την είσοδο σε τετράποδους και δίποδους απροσκάλεστους επισκέπτες.


Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...