Φτερωτοί επισκέπτες

Διανύουμε τις τελευταίες μέρες της άνοιξης, όμως ο καιρός ακόμη δεν λέει να φτιάξει. Ασφαλώς, όπως γράφαμε και στο προηγούμενο σημείωμά μας, το καταπράσινο Βέρμιο και ο πλούσιος κάμπος μας μαρτυρούν τον οργασμό της φύσης. Επίσης η ανθοκομική έκθεση που εγκαινιάστηκε χθες στην πόλη μας είναι ακόμη μια πολύχρωμη και μυρωδάτη γιορτή της πιο όμορφης εποχής. Ασφαλώς και δεν λείπουν οι τακτικοί στην ετήσια ανοιξιάτικη επίσκεψή τους φτερωτοί φίλοι μας, τα χελιδόνια και τα άλλα αποδημητικά πουλιά.

Τα χελιδόνια είναι τα πιο γνωστά αποδημητικά πουλιά. Όμως δεν είναι μόνο αυτά. Επίσης τα πουλιά δεν αποδημούν μόνο την άνοιξη, ούτε κάνουν μόνο ένα δρομολόγιο. Έχουμε πουλιά που την άνοιξη έρχονται από τα νότια, για να περάσουν πιο δροσερά το καλοκαίρι τους. Έχουμε επίσης άλλα πουλιά, τα οποία έρχονται στη χώρα μας το χειμώνα από τα πιο βόρεια μέρη για να βρουν πιο ήπιο κλίμα, να ξεχειμωνιάσουν, να κάνουν τις φωλιές τους και να γεννήσουν. Τα πανέμορφα φλαμίγκος, οι ερωδιοί, οι κύκνοι και πολλά ακόμη παρυδάτια πουλιά είναι αποδημητικά και μας έρχονται το χειμώνα από τις ψυχρές χώρες. Πολλά πουλιά απλά περνούν από την Ελλάδα, οδεύοντας προς τη βόρεια Ευρώπη, όπως π.χ. τα τρυγόνια, τα οποία κάνουν το ταξίδι Αφρική – Βόρεια Ευρώπη και περνούν από τη Δυτική Ελλάδα την άνοιξη και το φθινόπωρο. Τα περισσότερα είδη μεταναστευτικών πουλιών ζουν και αναπαράγονται στο Βόρειο ημισφαίριο και μεταναστεύουν για να ξεχειμωνιάσουν στο Νότιο Ημισφαίριο. Πατρίδα των πουλιών θεωρείται η περιοχή όπου αναπαράγονται. Οι λόγοι για τους οποίους μεταναστεύουν τα πουλιά δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί πλήρως. Μάλλον ο κυριότερος λόγος πρέπει να είναι η έλλειψη τροφής κατά τη διάρκεια του χειμώνα ή ακόμη η αδυναμία διαβίωσης στις χαμηλές θερμοκρασίες. Τα πουλιά μεταναστεύουν συνήθως κατά σμήνη. Παρατηρούμε ότι κάθε χρόνο ακολουθούν την ίδια ακριβώς πορεία και μάλιστα ξαναγυρνούν στην ίδια φωλιά, όπου γεννήθηκαν. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οδηγούνται από τη θέση του ήλιου και των αστεριών. Γιαυτό και ταξιδεύουν συνήθως ημέρα. Διανύουν τεράστιες αποστάσεις και αντιμετωπίζουν στο μεγάλο ταξίδι τους ποικίλους κινδύνους. Τέτοιοι κίνδυνοι είναι πρώτα οι καιρικές συνθήκες. Μια ξαφνική επιδείνωση του καιρού μπορεί να προκαλέσει το θάνατο χιλιάδων πουλιών. Επίσης ο άνθρωπος μπορεί να τα δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα. Παρά τις σχετικές απαγορεύσεις, πολλές φορές στα περάσματα των μεταναστευτικών πουλιών ολόκληρα καραβάνια κυνηγών στήνουν καρτέρι και δεν αφήνουν να τους ξεφύγει ούτε φτερό. Επίσης πολλές ανθρώπινες κατασκευές, όπως π.χ. οι φάροι μπερδεύουν τα πουλιά, τα κάνουν να χάνουν το δρόμο τους και τελικά να πεθαίνουν. Ακόμη τα καλώδια, όπου συνηθίζουν να κάθονται τα πουλιά για να ξεκουράζονται, μπορεί να αποτελέσουν παγίδα θανάτου, όταν διαρρέονται από ρεύμα υψηλής τάσης. Τελευταία, μεγάλο κακό κάνουν και οι ανεμογεννήτριες. Την εποχή της μετανάστευσης στον τόπο, όπου λειτουργούν ανεμογεννήτριες βρίσκονται πεθαμένα χιλιάδες πουλιά, τα οποία μπλέχτηκαν στους έλικες και βρήκαν τραγικό θάνατο. Ακόμη ένας κίνδυνος για τα μεταναστευτικά και γενικά για όλα τα πουλιά αποτελούν τα επικίνδυνα φυτοφάρμακα. Στις διάφορες καλλιέργειες, όπου γίνεται συστηματική χρήση δηλητηρίων, μαζί με τα έντομα και τα πουλιά αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Τα μεταναστευτικά ή αποδημητικά πουλιά λοιπόν εξακολουθούν να μας φέρνουν την άνοιξη και μαζί την ελπίδα για μια όμορφη φύση. Ας τα φροντίσουμε ώστε για πολλά ακόμη χρόνια να αποτελούν τους φτερωτούς απαραίτητους ελεύθερους συντρόφους μας.

Βιοποικιλότητα

Bρισκόμαστε στον τρίτο μήνα της άνοιξης. Μπορεί ο καιρός με τις πολλές βροχές και τις σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες να θυμίζουν λίγο φθινόπωρο, όμως τα καταπράσινα βουνά και λιβάδια μας με τα ανθισμένα δένδρα και ευωδιαστά αγριολούλουδα δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για την πιο όμορφη εποχή του χρόνου. Την εποχή αυτή λοιπόν του οργασμού της φύσης διάλεξε και ο Ο.Η.Ε. για να θεσπίσει πολλές παγκόσμιες ημέρες σχετικές με το περιβάλλον. Έτσι στις 12 και 13 Μαΐου γιορτάσαμε την παγκόσμια ημέρα των μεταναστευτικών πουλιών και την περασμένη Τρίτη την ημέρα της βιοποικιλότητας.

Πέρασαν περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια από την εμφάνιση της γης και περίπου 3,8 δισεκατομμύρια από τότε που εμφανίστηκαν οι πρώτες απλές μορφές ζωής. Με την πάροδο των χρόνων και με τη βοήθεια της εξέλιξης εμφανίστηκαν στον πλανήτη μας εκατομμύρια είδη οργανισμών. Μάλιστα ορισμένα από αυτά εξαφανίστηκαν, όπως π.χ. οι δεινόσαυροι, ενώ άλλοι οργανισμοί συνεχίζουν να αλλάζουν χαρακτηριστικά προσαρμοζόμενοι στο περιβάλλον τους. Σήμερα λοιπόν υπάρχει αυτή η μεγάλη ποικιλία οργανισμών, από μικροσκοπικούς ιούς και βακτήρια μέχρι τεράστια δένδρα και ζώα. Μόνο μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό ζουν γύρω στα 100.000 δισεκατομμύρια βακτήρια. Στη φύση υπάρχουν 250.000 είδη ανθοφόρων φυτών, 40.000 είδη σπονδυλωτών ψαριών, 3.000 είδη αμφίβιων, 6.000 είδη ερπετών, 8.600 είδη πουλιών, 4.000 είδη θηλαστικών. Τα πρωτεία κατέχουν τα ανθεκτικά έντομα. Αποτελούν τα τρία τέταρτα των ζωικών ειδών του πλανήτη. Μέχρι τώρα αναγνωρίστηκαν περίπου 800.000 είδη και κάθε χρόνο προστίθενται περίπου 10.000 νέα είδη. Αυτή η τεράστια ποικιλία οργανισμών δεν είναι τυχαία. Το κάθε μικρόβιο, ο κάθε μύκητας, το κάθε φυτό ή ζώο παίζει το σπουδαίο ρόλο του. Όλοι οι οργανισμοί αποτελούν κρίκους της παγκόσμιας τροφικής αλυσίδας, στην οποία στηρίζεται η φυσική ισορροπία. Όταν κάποιος οργανισμός εξαφανιστεί ή ελαττωθεί ο πληθυσμός του, σπάει η τροφική αλυσίδα και έχουμε συνέπειες τόσο στους προηγούμενους, όσο και στους επόμενους κρίκους. Έτσι π.χ. τα πολλά ποντίκια και φίδια που εμφανίζονται σε ορισμένες αγροτικές περιοχές μπορεί να οφείλονται στην εξαφάνιση των αρπακτικών, η εμφάνιση αρκούδων και λύκων στα χωριά οφείλεται στην έλλειψη τροφής στα δάση. Η διατάραξη της βιοποικιλότητας και γενικά της φυσικής ισορροπίας οφείλεται στις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Οι αποξηράνσεις των υγροτόπων, οι πυρκαγιές των δασών, τα ζιζανιοκτόνα και τα φυτοφάρμακα έχουν δραματικές συνέπειες στη φύση, τις οποίες τελικά πληρώνει ο ίδιος ο άνθρωπος. Έτσι π.χ. τα πολλά ζιζανιοκτόνα καταστρέφουν τη χρήσιμη μικροχλωρίδα, κάνουν άγονο το έδαφος και ο αγρότης αναγκάζεται να αγοράζει και να χρησιμοποιεί λιπάσματα. Κατόπιν αυτά τα λιπάσματα με τη βροχή οδηγούνται στα λίμνες, εκεί βοηθούν στην υπέρμετρη ανάπτυξη των υδρόβιων φυτών και βακτηρίων, με συνέπεια τον ευτροφισμό, ο οποίος οδηγεί στο θάνατο ψάρια και άλλους ζωικούς οργανισμούς, λόγω έλλειψης οξυγόνου. Επίσης είναι άγνωστες οι συνέπειες που θα προκύψουν από τη χρήση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, διότι μπορεί ένας τέτοιος οργανισμός, σαν πιο ανθεκτικός, να πολλαπλασιαστεί σε βάρος άλλων πιο ασθενών αλλά χρήσιμων οργανισμών. Η φύση διαθέτει τους μηχανισμούς ελέγχου της φυσικής ισορροπίας. Όταν λόγω φυσικών αιτίων έχουμε μια διατάραξη της φυσικής ισορροπίας σε ένα οικοσύστημα, μπορεί η φύση να ξαναφέρει την ισορροπία. Έτσι π.χ. μια επιδρομή ακρίδων σε ένα λιβάδι μπορεί πρόσκαιρα να προκαλέσει αύξηση στον πληθυσμό των εντόμων και να ελαττώσει τη φυτική κάλυψη, όμως αμέσως εμφανίζεται αύξηση των πουλιών, τα οποία τρώνε τις ακρίδες και έτσι επανέρχεται η ισορροπία. Η φύση μπορεί να επαναφέρει την ισορροπία και μετά από τις απλές ανθρώπινες επεμβάσεις. Έτσι μπορεί οι φίλοι μας να προσπαθούν να εξαφανίσουν τους κισσούς από τα δάση μας, όμως σε λίγες μέρες αυτοί ξαναφυτρώνουν, διότι έτσι έμαθαν εδώ και εκατομμύρια χρόνια να συμβιώνουν αρμονικά με τα πλατάνια και τα άλλα δασικά δένδρα. Δυστυχώς όμως η φύση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει χημικές ουσίες και άλλες ανθρώπινες επεμβάσεις. Για να μην έχουμε λοιπόν «σιωπηλή άνοιξη» χωρίς πουλιά, έντομα και γενικά ποικιλία οργανισμών, θα πρέπει να αφήσουμε τη φύση ήσυχη, όπως ξέρει να ζει τα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια της. Έτσι θα εξακολουθούμε να ζούμε και ‘μεις τις ομορφιές της άνοιξης και όλων των εποχών.

Οι ασθένειες απειλούν τα δάση μας

Συνήθως κάθε χρόνο τέτοια εποχή και εν όψει του καλοκαιριού γίνονται διάφορες συσκέψεις σε Δήμους και Περιφέρειες με σκοπό τη λήψη μέτρων για την προστασία των δασών από τις πυρκαγιές. Επίσης η πολιτεία κάθε χρόνο ξοδεύει αρκετά εκατομμύρια ευρώ για να προστατέψει τα ελάχιστα εναπομείναντα δάση μας από τη μάστιγα των πυρκαγιών. Όλα αυτά γίνονται πολύ σωστά και ίσως θα έπρεπε να υπάρχει μια καλύτερη οργάνωση, να δίνονται περισσότερα χρήματα και να προσλαμβάνονται περισσότεροι δασοπυροσβέστες, ώστε να έχουμε πιο θετικά αποτελέσματα. Όμως δυστυχώς τα δασικά μας οικοσυστήματα δεν κινδυνεύουν μόνο από τις πυρκαγιές, κινδυνεύουν και από τις διάφορες ασθένειες, οι οποίες εξαπλώνονται ταχύτατα και τείνουν να εξαφανίσουν σε πολλές περιοχές ολόκληρα δάση. Τα δασικά δένδρα, τα οποία έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα πεύκα και τα πλατάνια.

Οι κυριότερες ασθένειες των πεύκων είναι η βαμβακίαση και η κάμπια. Η βαμβακίαση οφείλεται στο έντομο μαρσαλίνα (Marchalina hellenica), το οποίο τα τελευταία χρόνια εξαπλώνεται αλματωδώς σε χώρες της Μεσογείου. Το έντομο αυτό δημιουργεί με τις εκκρίσεις του στον κορμό των πεύκων κάτι που μοιάζει με βαμβάκι και γιαυτό η ασθένεια ονομάζεται βαμβακίαση. Από τις εκκρίσεις αυτές τρέφονται οι μέλισσες και παράγουν σε μεγάλες ποσότητες το περίφημο πευκόμελο, το οποίο αποτελεί το 65% της παραγωγής μελιού στη χώρα μας. Μάλιστα πολλοί μελισσοκόμοι για να αυξήσουν την παραγωγή τους κάνουν ακόμη και ενέσεις στα πεύκα. Γιαυτό πολλοί υποστηρίζουν ότι οι μελισσοκόμοι ευθύνονται για την επέκταση της βαμβακίασης και προτείνουν την απομάκρυνση όλων των κυψελών από τα δάση. Η βαμβακίαση εμφανίζει μετά το 2000 τεράστια εξάπλωση με συνέπεια πολλά πεύκα να γίνονται πιο αδύνατα, να μην μπορούν να φωτοσυνθέσουν σωστά, να προσβάλλονται πιο εύκολα από μύκητες και έτσι να ξεραίνονται. Ακόμη και το περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης, το Σέιχ Σου, εκπέμπει δραματικά το δικό του S.O.S. Μια ακόμη ασθένεια που προσβάλει τα πεύκα είναι η κάμπια μια πεταλούδας με το όνομα Thaumetopaea pityocampa. Σίγουρα όλοι μας έχουμε δει στα πεύκα να κρέμονται σακούλες με κάμπιες, οι οποίες ζουν σε βάρος του δένδρου, απορροφούν τα υγρά, τρώνε τα φύλλα και τελικά τα οδηγούν σε νέκρωση. Οι κάμπιες αυτές ευθύνονται επίσης και για πολλές αλλεργικές αντιδράσεις στον άνθρωπο, εκζέματα, αναπνευστικά και οφθαλμολογικά προβλήματα κ.λ.π. Για την καταπολέμησή τους υπάρχουν διάφορα χημικά σκευάσματα, με τα οποία ραντίζονται τα πεύκα. Όμως επειδή είναι τόσο μεγάλη η εξάπλωση του εντόμου, οι χημικοί ψεκασμοί θα ήταν λίγο δύσκολο να γίνουν σε τέτοια έκταση και θα δημιουργούσαν σοβαρό πρόβλημα ρύπανσης ης ατμόσφαιρας. Σε μικρά δάση χρησιμοποιούνται ορισμένα οικολογικά βακτήρια ή ακόμη και παγίδες, οι οποίες τοποθετούνται στον κορμό των πεύκων. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος να είναι το κόψιμο των κλαδιών, τα οποία έχουν κάμπιες και στη συνέχεις το κάψιμό τους. Όμως και αυτός ο τρόπος απαιτεί πολύ προσωπικό και μεγάλη δαπάνη. Τελευταία παρατηρείται ακόμη μια ασθένεια, την οποία συναντούμε τα πλατάνια. Πρόκειται για το λεγόμενο μεταχρωματικό έλκος, το οποίο προσβάλει τα πλατάνια κυρίως την εποχή της κοπής των δένδρων και οδηγεί στην ξήρανσή τους. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η ασθένεια μεταδίδεται από τον άνθρωπο με τα εργαλεία κοπής ή ακόμη και με τα σκαπτικά μηχανήματα, τα οποία κάνουν αμμοληψίες ή άλλες εργασίες στα ποτάμια και γενικά στις περιοχές όπου υπάρχουν πλατάνια. Στην πόλη μας και ιδιαίτερα στο δάσος του Αγίου Νικολάου και στις όχθες των ποταμών μας έχουμε αρκετά πανέμορφα αιωνόβια πλατάνια. Πολλά από αυτά παρατηρούμε ότι πράγματι αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα και ορισμένα ξηραίνονται. Μάλιστα μια ομάδα συμπολιτών μας πιστεύει ότι η ξήρανση οφείλεται στον κισσό, ο οποίος πολλές φορές καλύπτει ολόκληρο το δένδρο και έτσι οι φίλοι αυτοί κάνουν τακτικές εξορμήσεις κόβοντας τις ρίζες του αναρριχόμενου φυτού. Πάντως καλό θα ήταν πριν επιχειρήσουμε οποιαδήποτε παρέμβαση, να πάρουμε τη γνώμη και τις οδηγίες των ειδικών. Τελικά θα πρέπει η πολιτεία παράλληλα με την πυροπροστασία των δασών να αναλάβει και την προστασία τους από τις σοβαρές ασθένειες, οι οποίες προσβάλουν τα δένδρα μας. Πράγματι είναι αποκρουστικό το τοπίο ενός καμένου δάσους, όμως συγχρόνως είναι εξίσου θλιβερό να βλέπουμε ολόκληρα δάση με νεαρά δένδρα να αργοπεθαίνουν από τις κάμπιες ή άλλες ασθένειες.

Οργανισμοί σε κίνδυνο

Όπως γράφαμε και σε προηγούμενο σημείωμά μας, τον καιρό της μεγάλης οικονομικής κρίσης συμβαίνουν τα μεγαλύτερα εγκλήματα προς το φυσικό μας περιβάλλον και σχεδόν κανείς δεν ασχολείται με αυτά, διότι υπάρχουν άλλες προτεραιότητες… Τέτοια εγκλήματα λοιπόν συμβαίνουν σήμερα και στη χώρα μας. Μάλιστα εναντίον σπάνιων και υποτίθεται προστατευόμενων οργανισμών, οι οποίοι είχαν την τύχη και συγχρόνως την ατυχία να ζουν στην πατρίδα μας.

Η Ελλάδα έχει το προνόμιο, λόγω της γεωγραφικής θέσης της και των ιδιαίτερα ιδανικών κλιματικών συνθηκών να φιλοξενεί τεράστια ποικιλία φυτικών και ζωικών οργανισμών. Περισσότερα από 6.000 είδη φυτών, από τα οποία μάλιστα περίπου το 10% ενδημικά, φύονται στα ελληνικά δάση, υγρότοπους κ.λ.π.. Επίσης περισσότερα από 400 είδη πτηνών ζουν, φωλιάζουν ή αναπαράγονται στη χώρα μας. Στις θάλασσές μας ακόμη συναντούμε σπάνια είδη θηλαστικών, όπως δελφίνια, φάλαινες, φώκιες. Επίσης έχουμε τη μοναδική θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, η οποία ζει στα νησιά του Ιονίου, ιδιαίτερα στον κόλπο Λαγανά Ζακύνθου και στη διαδρομή μέχρι την Κρήτη. Για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας και της μεσογειακής φώκια Monahus monahus δημιουργήθηκαν τα πρώτα θαλάσσια εθνικά πάρκα Ζακύνθου και Αλοννήσου με αυστηρούς κανόνες. Στις περιοχές αυτές δεν επιτρέπονται οι τουριστικές εγκαταστάσεις, το ψάρεμα και οποιαδήποτε ενόχληση των ζώων. Παρόμοιοι νόμοι υπάρχουν και για τους 10 Εθνικούς Δρυμούς μας, καθώς και για την προστασία των 11 υγροτόπων διεθνούς σημασίας, των μνημείων της φύσης, των περιοχών Natura 2000 κ.λ.π. Δυστυχώς όμως κανένας σχεδόν από τους παραπάνω νόμους δεν εφαρμόζεται είτε λόγω αδυναμίας της πολιτείας και έλλειψης σχετικών πιστώσεων, είτε λόγω αδιαφορίας του κράτους και των τοπικών φορέων, είτε λόγω διάφορων γνωστών συμφερόντων και παραγόντων. Έτσι σήμερα παρατηρείται μια άνευ προηγουμένου καταστροφή. Καθημερινά έχουμε θανάσιμους τραυματισμούς των σπάνιων θαλάσσιων οργανισμών (φώκιες, χελώνες, δελφίνια κ.λ.π.) από τους ψαράδες, οι οποίοι θεωρούν τα ζώα αυτά υπεύθυνα για την καταστροφή των διχτύων τους ή για την μείωση των αλιευμάτων. Όμως όπως γράφαμε και σε προηγούμενο σημείωμά μας, η μείωση των αλιευμάτων οφείλεται κυρίως στην υπεραλίευση και στη χρήση παράνομων μεθόδων ψαρέματος. Ακόμη και διάφορες στρατιωτικές ασκήσεις και τα τουριστικά σκάφη δημιουργούν προβλήματα στους θαλάσσιους οργανισμούς, όπως τα δελφίνια και οι φάλαινες, που χάνουν τον προσανατολισμό τους. Εάν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τη ρύπανση, τότε καταλαβαίνουμε ότι το μέλλον των οργανισμών αυτών είναι δυσοίωνο. Όμως και στους σπάνιους οργανισμούς (φυτά, ερπετά, πτηνά), που ζουν στους μοναδικούς υγρότοπους και στα δάση μας υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Οι μεγάλες πυρκαγιές, οι αποξηράνσεις, οι οικοπεδοποιήσεις, το παράνομο κυνήγι, οι τουριστικές εγκαταστάσεις, η σύγχρονη ρυπογόνος γεωργία καταστρέφουν τις πολύτιμες αυτές κοιτίδες ζωής με συνέπεια κάθε χρόνο να συναντούμε όλο και λιγότερα σπάνια αρπακτικά και μεταναστευτικά πουλιά, λιγότερα αγριολούλουδα και φαρμακευτικά βότανα και γενικά λιγότερη ομορφιά… Τελικά φαίνεται ότι είναι αρκετοί, αυτοί που προσβλέπουν σε καλύτερες μέρες μετά τις εκλογές. Μακάρι να επαληθευτούν οι προσδοκίες τους και μαζί με την επίλυση των οικονομικών μας να έχουμε και μεγαλύτερη προστασία στο υπέροχο ελληνικό περιβάλλον.