Βότανα του Βερμίου: 99. Σκυλάκι

Σ

το σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε σε ένα ακόμη πολύ συνηθισμένο φυτό, διότι πολλές φορές τα πιο όμορφα πράγματα κρύβονται μέσα στα συνηθισμένα… Πρόκειται για το γνωστό μας σκυλάκι, που θα το συναντήσουμε σε κάθε μας βήμα, ήμερο σε κήπους και σε γλάστρες  και άγριο στις παρυφές των δρόμων, ακόμη και να ξεπροβάλει μέσα από ξερολιθιές

χωραφιών ή πέτρινους τοίχους σπιτιών.

Το επιστημονικό του όνομα είναι Αντίρρινον το μέγα (Antirrhinum majus) και ανήκει μαζί με τις δακτυλίτιδες και τα βερμπάσκο στην οικογένεια Σκρουφουλαριίδες (Scrophulariaceae). Το όνομά του προέρχεται από την αρχαία ελληνική ονομασία της μύτης (ρίνα) και ‘μείς το ξέρουμε σαν σκυλάκι, διότι τα άνθη του μοιάζουν με κεφαλάκι σκύλου, ενώ σε άλλες χώρες το παρομοιάζουν με στόμα λύκου, δράκου ή λιονταριού. Είναι ιθαγενές φυτό της Μεσογείου.

Συνήθως είναι μονοετές φυτό, όμως με τους πολλούς σπόρους που παράγει μπορεί κάθε χρόνο να φυτρώνει στην ίδια περιοχή ή και λίγο πιο μακριά. Το ύψος του άγριου μπορεί να ξεπεράσει τα 50 εκατοστά ενώ τα καλλιεργούμενα είναι αρκετά πιο μεγάλα. Έχει χνουδωτό πράσινο βλαστό, από τον οποίο εναλλάξ βγαίνουν λεπτά λογχοειδή σκουροπράσινα φύλλα με μήκος μέχρι 5 εκατοστά. Τα άνθη του, τα σκυλάκια, βγαίνουν πολλά μαζί σε ταξιανθία στάχυ σε διάφορα χρώματα όπως λευκά, κίτρινα ή στις αποχρώσεις του κόκκινου. Έχουν κάλυκα που αποτελείται από 5 λοβούς και μια σωληνοειδή στεφάνη που τελειώνει σε δύο χείλη. Το επάνω χείλος είναι πιο μεγάλο και γυρνάει προς τα πάνω. Μέσα στο άνθος βρίσκονται συνήθως 4 στήμονες. Όταν πιέζουμε το άνθος ανοίγει δίνοντας την εικόνα στόματος. Ανθίζει από τις αρχές Μαρτίου μέχρι το Νοέμβριο. Ο καρπός είναι κάψα και περιέχει πολλούς μικρούς μαυριδερούς σπόρους.  

Δεν έχουν καταγραφεί φαρμακευτικές ιδιότητες, όπως έχουν τα άλλα βότανα της ίδιας οικογένειας, όμως καλλιεργείται  και χρησιμοποιείται πολύ σαν καλλωπιστικό φυτό, για να στολίζει κήπους, πάρκα και μπαλκόνια, διότι είναι όμορφο, φθηνό και χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις.

Βότανα του Βερμίου: 98. Καρλίνα

Μ

ετά από μια μικρή διακοπή, η οποία χρειάστηκε  για να σχολιάσουμε επίκαιρα γεγονότα, επανερχόμαστε στο μεγάλο μας αφιέρωμα στα φυτά του Βερμίου μας. Πολλοί φίλοι ρωτούν πόσα επιτέλους είναι αυτά τα φυτά του βουνού μας; Μέχρι σήμερα περιγράψαμε σχεδόν  100 και σίγουρα υπάρχει ακόμη πολύ μέλλον. Τα είδη που συναντούμε στο βουνό μας είναι πάνω από χίλια, όμως εμείς αναφερόμαστε συνήθως σε γένη, σε καθένα από τα οποία μπορούμε να

συναντήσουμε πολλά είδη. Ασφαλώς δεν κάνουμε διάκριση σε ποώδη φυτά ή δένδρα, σε θεραπευτικά βότανα ή ζιζάνια, σε όμορφα ή άσχημα. Πάντως φυτά άσχημα δεν υπάρχουν. Όταν πλησιάσουμε και δούμε από κοντά και το πιο «ασήμαντο» λουλουδάκι, θα παρατηρήσουμε τόσες πολλές ομορφιές. Έτσι και σήμερα θα περιγράψουμε ένα «αγκάθι», που το συναντούμε συνήθως σε σχετικά μεσαία και μεγάλα υψόμετρα του βουνού μας και το οποίο έχει κάποια χαρακτηριστικά ίσως άγνωστα στους περισσότερους. Πρόκειται για την Καρλίνα, το «βαρόμετρο του βουνού», την «τούρτα», το «μικρό γαϊδουράγκαθο», που πήρε το όνομά της από τον βασιλιά Κάρολο τον Μέγα (Καρλομάγνο), ο οποίος πίστευε ότι το φυτό θεράπευσε το στράτευμά του από την πανούκλα, μια ασθένεια, η οποία στο Μεσαίωνα κυριολεκτικά οδήγησε στο θάνατο εκατομμύρια ευρωπαίους.

Περιγράφουμε λοιπόν την Καρλίνα την κορυμβοειδή (Carlina corymbosa), η οποία ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Στο γένος Carlina συναντούμε πολλά είδη, όπως την Carlina acaulis, την Carlina acanthifolia κ.λ.π. Είναι ένα φυτό που μοιάζει με μικρό θάμνο, με ύψος περίπου μισό μέτρο. Έχει αγκαθωτά ανοιχτοπράσινα φύλλα με σχήμα φτερού και μήκους περίπου 5 – 10 εκατοστών,  ανάμεσα στα οποία βγαίνουν τα κίτρινα κεφάλια, άνθη που αποτελούνται από πολλά μικρά σωληνοειδή ανθίδια, με μέγεθος περίπου 3 εκατοστών, τα οποία περιβάλλονται από καστανωπά σκληρά βράκτια. Το είδος Carlina acaulis έχει μεγαλύτερα άνθη, διαμέτρου περίπου 15 εκατοστά και περιβάλλεται από ασημένια βράκτια. Έχει το χαρακτηριστικό να κλείνει τα άνθη του, όταν αυξάνεται η υγρασία, γιαυτό οι βοσκοί το θεωρούν βαρόμετρο του βουνού, επειδή «μαντεύει» την βροχή και έτσι μαζεύουν τα πρόβατά τους. Ανθίζει το καλοκαίρι, ζει πολλά χρόνια και φυτρώνει συνήθως σε άγονα εδάφη.

Ορισμένοι βοτανοθεραπευτές θεωρούν ότι η Καρλίνα έχει θεραπευτικές ιδιότητες για παθήσεις του πεπτικού (τονωτικό), του αναπνευστικού και του ουροποιητικού. Καλά θα κάνουμε όμως να μην το δοκιμάσουμε, γιατί κάποια μέρη του έχουν τοξικές ιδιότητες.

Με αφορμή την Ημέρα των ζώων

Π

ριν δέκα μέρες γιορτάσαμε την «Παγκόσμια ημέρα των ζώων». Μάλιστα με την ευκαιρία αυτή σε πολλούς ελληνικούς υγρότοπους πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις για τα πουλιά, επίσης γράφηκαν πολλά επίκαιρα σχόλια για τη φροντίδα των αδέσποτων ζώων κ.λ.π. Τώρα λοιπόν που πέρασε η γιορτή μπορούμε και μεις να γράψουμε τη δικιά μας γνώμη…

Η Γη ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, διότι πάνω σ’ αυτή διαβιούν πολλοί ζωντανοί οργανισμοί. Αυτό οφείλεται στην ύπαρξη του νερού, της ατμόσφαιρας

και των κατάλληλων κλιματικών συνθηκών, οι οποίοι διαμορφώνονται τόσο από την ατμόσφαιρα, όσο και από την απόσταση της γης από το άστρο μας, τον ήλιο. Πέρασαν περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο χρόνια από τότε που δειλά άρχισαν να εμφανίζονται πάνω στον πλανήτη μας οι πρώτοι απλοί μονοκύτταροι οργανισμοί. Η εξέλιξη που ακολούθησε, βοήθησε σήμερα να έχουμε μια τεράστια ποικιλία οργανισμών, η οποία βοηθάει στην οικολογική ισορροπία. Μικρόβια, μύκητες, φυτά και ζώα αποτελούν κρίκους της τροφικής αλυσίδας που συντηρεί τη ζωή πάνω στη γη.

Η χώρα μας με την ιδανική γεωγραφική της θέση, τη μεγάλη ποικιλία του ανάγλυφού της (βουνά, πεδιάδες), τα πολλά νησιά, τη μεγάλη ακτογραμμή και το ήπιο κλίμα διαθέτει μια τεράστια ποικιλία φυτικών και ζωικών οργανισμών. Τα είδη φυτών που φυτρώνουν στη χώρα μας ξεπερνούν τα 6000, από τα οποία μάλιστα πλέον των 600 είναι ενδημικά. Ο μεγάλος Αριστοτέλης, πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια περίπου μέτρησε περισσότερα από 600 είδη ζώων. Σήμερα αν μετρήσουμε τα είδη των εντόμων, των πουλιών, των υδρόβιων ζώων, των θηλαστικών, των ερπετών και των αμφίβιων σίγουρα αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος. Μόνο τα πουλιά που πετάνε στους ελληνικούς ουρανούς ή φωλιάζουν στα δάση και τους μοναδικούς υγρότοπούς μας φθάνουν σχεδόν τα 400 είδη, τα ψάρια 500 είδη (από τα οποία 13 ενδημικά), τα ερπετά τα 50 είδη και τα έντομα αρκετές δεκάδες χιλιάδες είδη.   

Όμως αυτή η μεγάλη ποικιλία των φυτών και των ζώων, η οποία συντηρεί τη ζωή και ομορφαίνει τον πλανήτη και τη ζωή μας καθημερινά απειλείται. Ασφαλώς αιτία είναι ο άνθρωπος, ο οποίος προσπαθώντας να κάνει τη ζωή του πιο άνετη κατασπατάλησε τους φυσικούς πόρους, ρύπανε τον αέρα, τα νερά και το έδαφος. Αποτέλεσμα είναι η εξαφάνιση πολλών φυτών και ζώων, τα οποία αποτελούσαν πολύτιμους κρίκους της τροφικής αλυσίδας και της βιοϊσορροπίας στη γη.

Από τα 382 είδη πουλιών που φωλιάζουν στη χώρα μας το ένα τρίτο από αυτά απειλείται με εξαφάνιση. Αιτίες είναι η δραματική μείωση των δασών (πυρκαγιές, εκχερσώσεις κ.λ.π.), ο άναρχη και πρόχειρη τουριστική ανάπτυξη (χιονοδρομικά κέντρα,  μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες κ.λ.π.) η λανθασμένη χρήση των ήπιων μορφών ενέργειας, όπως π.χ. των ανεμογεννητριών, οι οποίες θανατώνουν καθημερινά χιλιάδες πουλιά και καταστρέφουν βιότοπους θηλαστικών και άλλων ζώων και των φωτοβολταϊκών, τα οποία τοποθετούνται σε γόνιμα εδάφη μειώνοντας τις καλλιέργειες ή σε πλαγιές βουνών και εμποδίζουν την κίνηση των ζώων.

Η άγρια ζωή εξαφανίζεται από τις αγροτικές δραστηριότητες, από τις μονοκαλλιέργειες, από την αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων, ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων. Πολλά ζώα κινδυνεύουν από την κατασκευή των μεγάλων οδικών αξόνων, οι οποίοι δημιουργούν εμπόδια στην κίνηση τους και αποτελούν παγίδα θανάτου στο πέρασμά τους. Είναι άραγε τυχαίο τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες αρκούδες να επισκέπτονται τα χωριά της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας; Είναι τυχαία η μεγάλη αύξηση του αριθμού των ποντικιών και άλλων τρωκτικών ή των φιδιών; Ασφαλώς είναι μεγάλη ανοησία οι διαδόσεις ότι για όλα φταίνε οι οικολόγοι, οι οποίοι δήθεν εκτρέφουν φίδια και τα πετούν στο βουνό και άλλες βλακείες.

Τα τελευταία χρόνια παρά την οικονομική κρίση παρατηρούμε όλο και περισσότερους συμπατριώτες μας να «φιλοξενούν» στα σπίτια τους διάφορα είδη πουλιών, ερπετών και θηλαστικών (γάτες, σκυλιά κ.λ.π.). Κάποιοι το κάνουν για να συμπληρώσουν την μοναξιά τους και οι περισσότεροι λόγω μόδας. Αποτέλεσμα αυτής της όψιμης ζωοφιλίας είναι τα χιλιάδες αδέσποτα που κυκλοφορούν στους δρόμους. Πραγματικοί ζωόφιλοι είναι αυτοί που καθημερινά περιθάλπουν και ταΐζουν τα εγκαταλειμμένα σκυλιά , που συχνάζουν στο δρόμο της γειτονιάς τους.

Με την ευκαιρία λοιπόν της παγκόσμιας ημέρας των ζώων, ας αναλογιστούμε όλοι τις δικές μας ευθύνες και ας προσέξουμε περισσότερο τη συμπεριφορά μας απέναντι στα ζώα και γενικά στη φύση…                                        

Βότανα του Βερμίου: 97. Αβρωνιά

Α

υτή την εποχή, το φθινόπωρο, ανάμεσα στις πολλές  ομορφιές του βουνού μας ξεχωρίζουμε τις αβρωνιές, που σκαρφαλώνουν σε θάμνους και δέντρα και τους στολίζουν με τους καρπούς τους, οι οποίοι μοιάζουν με μικρά κόκκινα κερασάκια ή σταφυλάκια. Πρόκειται για ένα φυτό γνωστό από την αρχαιότητα, που χρησιμοποιείται σαν φαρμακευτικό βότανο και σαν σαλάτα, όμως με πολύ προσοχή, διότι είναι δηλητηριώδες. 

Η Αβρωνιά λοιπόν ή αβρωνία ή οβριά φέρει το επιστημονικό όνομα Τάμος ο κοινός (Tamus communis) και ανήκει στην οικογένεια των Διοσκορίδων (Dioscoreaceae), ίσως επειδή ο μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας Διοσκουρίδης πρώτος τη χρησιμοποίησε για ιατρικούς σκοπούς.

Πρόκειται για ένα αναρριχόμενο φυτό. Η ρίζα του ζει πολλά χρόνια και κάθε χρόνο βγάζει το βλαστό του, ο οποίος μπορεί να περάσει τα 3 μέτρα. Από αυτόν βγαίνουν τρυφερά γυαλιστερά φύλλα σε σχήμα καρδιάς με έντονες νευρώσεις, μήκους περίπου 8 εκατοστά και με μεγάλο μίσχο. Την άνοιξη – αρχές καλοκαιριού βγαίνουν τα άνθη του, αρσενικά και θηλυκά, σε ταξιανθία βότρυ, μικρά και πρασινοκίτρινα. Αρχές φθινοπώρου σχηματίζονται οι καρποί του, που είναι κόκκινες στρογγυλές ράγες με διάμετρο περίπου 1,5 εκατοστά. Τέλος φθινοπώρου τα φύλλα του κιτρινίζουν, πέφτουν και τελικά ο βλαστός ξεραίνεται, ενώ η ρίζα παραμένει ζωντανή για να φυτρώσει την επόμενη άνοιξη. Τη συναντούμε συνήθως σε υγρές περιοχές, όπως το δασάκι του Αγίου Νικολάου.

Η Αβρωνιά θεωρείται φαρμακευτικό βότανο χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει (μέταλλα, βιταμίνες, κ.λ.π.). Χρησιμοποιείται σαν διουρητικό, καθαρτικό, για δερματικές παθήσεις, ακόμη και για μυοσκελετικά προβλήματα. Επίσης οι τρυφεροί βλαστοί του, βρασμένοι,  μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή σαλάτας. Μάλιστα στο διαδίκτυο υπάρχουν και πολλές συνταγές, κυρίως στην Κρητική κουζίνα.

Η πανέμορφη Αβρωνιά μπορεί να γίνει επικίνδυνη, διότι περιέχει (κυρίως οι καρποί) δηλητήρια, όπως την διοσγεγίνη. Γιαυτό και πάλι τονίζουμε ότι δεν χρησιμοποιούμε κανένα βότανο, αν δεν ρωτήσουμε τον ειδικό γιατρό…

Βότανα του Βερμίου: 96. Αμυγδαλιά

Μ

ια φορά κι έναν καιρό ζούσε στη Θράκη η Φυλλίδα, κόρη βασιλιά, η οποία αγάπησε τρελά τον Δημοφώντα, γιο του Θησέα και της Φαίδρας. Όταν ο Δημοφών έφυγε για την Ελλάδα, η Φυλλίδα πάνω στην απελπισία της κρεμάστηκε στα κλαδιά μιας αμυγδαλιάς. Τότε το δέντρο έπαψε να βγάζει άνθη, φύλλα και καρπούς. Όταν όμως ξαναγύρισε ο Δημοφών, τότε η αμυγδαλιά, που είχε μέσα της την ψυχή της Φυλλίδας, άνθισε στα μέσα του χειμώνα. Έτσι οι αρχαίοι πρόγονοί μας εξηγούσαν την πρωιμότητα της αμυγδαλιάς, που είναι ένα από τα δέντρα που ανθίζουν πριν καν βγάλουν τα φύλλα τους, στην καρδιά του χειμώνα και γιαυτό θεωρείται σύμβολο της αναγέννησης της φύσης.

Η αμυγδαλιά λοιπόν που τη συναντούμε στους πρόποδες του Βερμίου και άγρια και καλλιεργούμενη ήμερη φέρει το επιστημονικό όνομα Αμυγδαλή η κοινή (Amygdalus communis) και ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Η άγρια αμυγδαλιά είναι αγκαθωτός  θάμνος με πικρούς καρπούς, ενώ η ήμερη δέντρο ύψους 4 - 12 μέτρα. Θα τη συναντήσουμε κυρίως σε ασβεστολιθικά εδάφη. Αντέχει στην ξηρασία και στην παγωνιά και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη περιποίηση (κλαδέματα, λιπάσματα κ.λ.π.). Η καταγωγή της είναι από την Νοτιοδυτική Ασία.

Είναι φυτό φυλλοβόλο. Ζει μέχρι 70 χρόνια. Ο κορμός της είναι τραχύς με πολλές αυλακώσεις. Τα φύλλα είναι λογχοειδή, σχετικά μικρά, ανοιχτοπράσινα, λεία, πριονωτά και με μικρό μίσχο. Τα άνθη της είναι άσπρα ή ρόδινα και αποτελούνται από πέντε πέταλα. Ανθίζει Ιανουάριο – Φεβρουάριο. Ο καρπός της, το αμύγδαλο, είναι δρύπη και περιβάλλεται από σκληρό εξωκάρπιο. Τα αμύγδαλα περιέχουν πολλά φυτικά έλαια (αμυγδαλέλαιο), βιταμίνες (κυρίως Ε), σάκχαρα κ.λ.π. Τα άγρια πικραμύγδαλα περιέχουν την αμυγδαλίνη, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε δηλητηριώδες υδροκυάνιο. Γιαυτό καλά θα κάνουν μερικοί, που πιστεύουν ότι τα πικραμύγδαλα θεραπεύουν τις πιο άσχημες αρρώστιες, να προσέχουν, διότι κινδυνεύουν να πεθάνουν από δηλητηρίαση.

Τα αμύγδαλα χρησιμοποιούνται σαν θρεπτικοί ξηροί καρποί και στη ζαχαροπλαστική. Το αμυγδαλέλαιο, από γλυκά ή πικρά αμύγδαλα, χρησιμοποιείται επίσης στη ζαχαροπλαστική καθώς και στην αρωματοποιία και τη φαρμακευτική.  Επίσης το ξύλο της αμυγδαλιάς χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία.

Βότανα του Βερμίου: 95. Φυτολάκα

Σ

το μεγάλο αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, πολλές φορές αναφερθήκαμε σε ορισμένα φυτά, τα οποία μπορεί να διαθέτουν εξαιρετική ομορφιά, όμως είναι αρκετά επικίνδυνα. Επίσης κάποια από αυτά τα φυτά χρησιμοποιούνται σαν βότανα για τη θεραπεία ορισμένων ασθενειών, όμως μόνο μετά από συμβουλή ειδικού γιατρού. Στη στήλη μας, απλά περιγράφουμε τα βότανα του Βερμίου και δεν δίνουμε συμβουλές πώς να τα χρησιμοποιήσουμε για θεραπευτικούς σκοπούς, γιατί απλά δεν είμαστε ειδικοί. 

Η φυτολάκα λοιπόν είναι ένα από τα φυτά που μπορεί να μας τραβήξουν την προσοχή με την ομορφιά του, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν θεραπευτικό βότανο, όμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί πολλά μέρη του είναι δηλητηριώδη.

Πρόκειται για την Φυτολάκα την αμερικανική (Phytolacca Americana), η οποία ανήκει στη μικρή  οικογένεια των Φυτολακίδων (Phytolacceae). Από το όνομά της καταλαβαίνουμε ότι είναι ένα επιγενές φυτό, το οποίο συναντούμε συχνά στις χώρες της Ν. Ευρώπης, όμως κατάγεται από την Αμερική. Θα το συναντήσουμε στις άκρες των δρόμων στους πρόποδες του βουνού μας, συνήθως σε υγρές και σκιερές περιοχές. Είναι μικρό δέντρο – θάμνος που μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 3 μέτρα. Ο βλαστός του είναι τρυφερός και κοκκινωπός και από αυτόν βγαίνουν τα μεγάλα σκουροπράσινα φύλλα σε σχήμα φτερού και μήκους περίπου 30 εκατοστά. Τα άνθη του είναι σε ταξιανθία βότρυ (πολλά μαζί σαν τσαμπιά), είναι πολύ μικρά, έχουν χρώμα λευκό ή ρόδινο και αποτελούνται από 5 σέπαλα. Ανθίζει τέλος άνοιξης – αρχή καλοκαιριού. Οι καρποί του είναι σφαιρικοί με διάμετρο 1 εκατοστό, έχουν στην αρχή κόκκινο χρώμα και όταν ωριμάσουν γίνονται μαύροι και κρέμονται σαν πανέμορφα τσαμπιά.

Η φυτολάκα λοιπόν περιέχει πολλές χημικές ουσίες, οι οποίες της δίνουν ιδιαίτερες φαρμακευτικές ιδιότητες, όπως σαπωνίνες, ρητίνες, τανίνες, φυτολακίνη κ.λ.π. Χρησιμοποιείται περισσότερο η ρίζα της  για παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, του αναπνευστικού, για ρευματισμούς, αμυγδαλίτιδες, καθώς και σαν καθαρκτικό και εμετικό.

Ο χυμός των καρπών με το έντονο μωβ χρώμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βαφή. Μάλιστα κάποτε στην Αμερική τον χρησιμοποιούσαν για να βάφουν και ποτά. Όμως επειδή είναι τοξικός, σήμερα απαγορεύεται η χρήση του.

Βότανα του Βερμίου: 94. Μη με λησμόνει

Τ

ο σημερινό μας αγριολούλουδο έχει δυο ασήμαντα χαρακτηριστικά. Πρώτον είναι πολύ μικρό και δύσκολα κάποιος το δίνει σημασία και δεύτερο δεν έχουν καταγραφεί σε κάποιο βιβλίο θεραπευτικές ιδιότητές του. Όμως αυτό το ασήμαντο λουλουδάκι αν το παρατηρήσουμε προσεκτικά είναι πανέμορφο. Επίσης έχει ένα ξεχωριστό όνομα που συνδέεται με μια ρομαντική ιστορία. Σύμφωνα με αυτή λοιπόν, κάποτε ένας νεαρός, σε μια απόκρημνη περιοχή του βουνού, μάζευε λουλούδια για να τα χαρίσει στην αγαπημένη του. Όμως δεν πρόσεξε, παραπάτησε και την ώρα που έπεφτε στον γκρεμό πέταξε το μπουκετάκι με τα μικρά αγριολούλουδα στο κορίτσι του φωνάζοντας «μη με λησμόνει». Από εκεί λοιπόν πήρε το όνομά του.  

Πρόκειται για την Μυοσώτη τη δασική (Μyositis), η οποία ανήκει στην οικογένεια των Βοραγινίδων (Boraginaceae). Θα τη συναντήσουμε σε δάση και λιβάδια κυρίως των Μεσογειακών χορών. Είναι μικρή πόα με μακριά πράσινα τραχιά φύλλα, τα οποία ξεχωρίζουν, όπως και ο βλαστός, από τις πολλές τριχούλες, που μοιάζουν με μικρές σύριγγες, απ’ όπου βγαίνουν υγρά. Τα άνθη  βγαίνουν πολλά μαζί σε ταξιανθία βότρυ και αποτελούνται από πέντε πέταλα, συνήθως γαλαζωπά στην περιφέρεια και στο κέντρο κίτρινα. Στο κέντρο του άνθους βρίσκονται πέντε στήμονες και η ωοθήκη, η οποία αποτελείται από 2 καρπόφυλλα. Ολόκληρο το άνθος βρίσκεται μέσα σε τριχωτό χωνί με εξωτερικά λέπια. Ο καρπός είναι κάρυο.

Στην ίδια οικογένεια με το μη με λησμόνει ανήκει και το κυνόγλωσσο, στο οποίο αναφερθήκαμε σε παλιό σημείωμά μας (το συναντήσαμε στη Σχολή του Αριστοτέλή), καθώς και η βοϊδόγλωσσα (Έχιον το πλανταγινόμορφο), την οποία πολλοί την αναφέρουν επίσης με το ίδιο όνομα.

Πολλά από τα φυτά των Βοραγινίδων καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά, για να διακοσμούν κήπους και παρτέρια και ορισμένα για φαρμακευτκούς σκοπούς.

Βότανα του Βερμίου: 93. Πλάτανος

Η

 κακοκαιρία των τελευταίων ημερών, με τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και τα χιόνια, είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσει πολλά δέντρα και άλλες καλλιέργειες, κυρίως αυτές που είναι εισαγόμενες, δηλαδή προέρχονται από πιο ζεστές περιοχές (π.χ. ελιές κ.λ.π.). Ενώ αντίθετα τα δικά μας είδη δεν πρόκειται να έχουν πρόβλημα, ίσως μάλιστα πολλές ποικιλίες μηλιάς δώσουν

τελικά καλύτερης ποιότητας παραγωγή.  Εκείνα που σίγουρα δεν έχουν ανάγκη είναι τα πλατάνια μας, τα οποία εδώ και εκατοντάδες χρόνια στολίζουν το δασάκι του Αγίου Νικολάου και είναι στενά συνδεδεμένα με την ιστορία της Νάουσας, όπως ο πλάτανος της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος ζει περισσότερα από 600 χρόνια. Όμως εκτός από τη Νάουσα, ο πλάτανος είναι γενικά δεμένος με την ιστορία και τη μυθολογία της Ελλάδας. Σύμφωνα με το μύθο λοιπόν ο Δίας, όταν μεταμορφωμένος σε ταύρο έκλεψε την Ευρώπη, την οδήγησε κάτω από έναν πλάτανο, όπου ενώθηκε μαζί της.

Ο πλάτανος  φέρει το επιστημονικό όνομα Πλάτανος ο ανατολικός (Platanus orientalis), ανήκει στην οικογένεια των Πλατανίδων (Platanaceae) και είναι αυτοφυές φυτό της Ελλάδας. Γενικά τα διάφορα είδη πλατάνου τα συναντούμε κυρίως σε χώρες του  Βόρειου ημισφαιρίου. Είναι δέντρο φυλλοβόλο με ύψος που μπορεί να φθάσει τα 30 μέτρα και προτιμάει σχετικά χαμηλά υψόμετρα μέχρι 1000 μέτρα, κοντά σε ποτάμια και γενικά υγρές περιοχές.  Ο χοντρός  κορμός του, που  περιβάλλεται από λεία σκληρή φλούδα, προσβάλλεται από διάφορα παράσιτα και συνήθως δημιουργεί κενά (κουφάλες). Τα φύλλα του έχουν σχήμα παλαμοειδές, αποτελούνται από 5 – 7 λοβούς και στην επάνω επιφάνεια έχουν πιο σκούρο πράσινο χρώμα, ενώ στην κάτω είναι ανοιχτόχρωμα και καλύπτονται από λεπτό χνούδι. Είναι φυτό μόνοικο, δηλαδή έχει ξεχωριστά θηλυκά και αρσενικά άνθη, τα οποία κρέμονται 3 – 4 από μακρύ μίσχο σε ταξιανθία κεφάλιο, σαν μικρές μπαλίτσες. Ο καρπός είναι κάρυο με τριχούλες στη βάση του. Είναι δέντρο αιωνόβιο και στενά συνδεδεμένο με την ιστορία. Εκτός από τους δικούς μας ιστορικούς πλάτανους (Αγ. Παρασκευή, πάρκο κ.λ.π.), είναι γνωστός και ο πλάτανος της Κω, ο οποίος θεωρείται ότι υπάρχει από την εποχή του Ιπποκράτη.

Το ξύλο του πλάτανου είναι αρκετά σκληρό και χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία, την ξυλογλυπτική ακόμη και στην χαρτοποιία.

Όπως αναφέραμε σε παλαιότερα σημειώματά μας (το 2012), τα τελευταία χρόνια τα πλατάνια κινδυνεύουν από την ασθένεια «μεταχρωματικό έλκος», η οποία μεταδίδεται πολύ εύκολα, κυρίως με κοπτικά εργαλεία, και έχει σαν συνέπεια να ξεραίνονται τα δέντρα και να εξαφανίζονται ολόκληρα πλατανοδάση. Όπως μας εξήγησε ο καθηγητής Π. Τσόπελας, η ασθένεια μάλλον ξεκίνησε από την Ιταλία και ήδη έχει κάνει κακό σε πολλά δάση της Ηπείρου. Για την ώρα εμείς μάλλον δεν έχουμε πρόβλημα, όπως πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί…   

Βότανα του Βερμίου: 92. Γλυστρίδα

Α

υτή την εποχή και σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού η γλυστρίδα έχει τη θέση της στους πάγκους της λαϊκής και φυσικά στους κήπους, στους μπαχτσέδες και στα ποτιστικά χωράφια. Μερικοί την προτιμούν στη σαλάτα τους, όμως οι πολλοί δεν γνωρίζουν τη μεγάλη θρεπτική

και θεραπευτική αξία της, παρόλο που είναι γνωστή από την αρχαιότητα.

Το επιστημονικό όνομα της γλυστρίδας είναι  Πορτουλάκη η λαχανώδης ή Πορτουλάκα η λαχανήρα (Portulaca oleraceae). Ανήκει στην οικογένεια Πορτουλακίδες (Portulacaceae) και είναι γνωστή και με τα ονόματα αντράκλα, χοιροβότανο κ.λ.π.

Χαρακτηριστικό της γνώρισμα είναι ο χυμώδης γυαλιστερός και κοκκινωπός βλαστός, που έρπει και έχει μήκος περίπου 30 εκατοστά. Βγάζει σαρκώδη γυαλιστερά αυγοειδή φύλλα σε χρώμα έντονο πράσινο χωρίς μίσχο. Τα άνθη του έχουν χρώμα κίτρινο, βγαίνουν ανάμεσα στα φύλλα και αποτελούνται από 5 πέταλα, 2 σέπαλα και 10 στήμονες. Ανθίζει το καλοκαίρι. Ο καρπός του είναι κάψα και περιέχει πολλούς μικρούς μαύρους σπόρους. Η καταγωγή της είναι από την ΝΔ Ασία.

Η γλυστρίδα χρησιμοποιείται στη διατροφή των ζώων (π.χ. χοίροι), αλλά και από τον άνθρωπο σαν σαλάτα ή τουρσί με αλάτι και ξίδι. Περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες,  πολλές βιταμίνες  (A, C, K, B, D, Ε καθώς και Ω3) και αρκετά μέταλλα, όπως Σίδηρο, Νάτριο, Ασβέστιο και Μαγνήσιο.

Είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Αναφέρεται στα συγγράμματα του Θεόφραστου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν θεραπευτικό βότανο σαν διουρητικό, για παθήσεις του πεπτικού, σαν επουλωτικό, καθαρκτικό, αντισκορβουτικό, για δερματικές παθήσεις κ.λ.π.

Αρκούμαστε σε αυτά τα λίγα λόγια για να μην μας κατηγορήσουν κάποιοι για πολυλογία και μας πουν ότι «φάγαμε γλυστρίδα»…

Δημοσιεύτηκε στα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ  στις 10/9/2016