Δευτέρα 22 Απριλίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 12. Κουτσουπιά


Tην εποχή αυτή το βουνό μας, το Βέρμιο, είναι στις δόξες του. Τα δένδρα έχουν βγάλει τα φύλλα και τα άνθη τους και μαζί με τα αγριολούλουδα συνθέτουν έναν μοναδικό βοτανικό παράδεισο. Μέσα στο καταπράσινο τοπίο ξεχωρίζουν οι ανθισμένες κουτσουπιές με τα υπέροχα μωβ άνθη τους.
Η κουτσουπιά δεν έχει κάποιες θεραπευτικές ιδιότητες, όμως αυτή την εποχή δίνει το ξεχωριστό
παρόν στη φύση, γιαυτό θα ήταν κρίμα να μην την συμπεριλάβουμε στο αφιέρωμά μας στα φυτά του Βερμίου.
Ονομάζεται επιστημονικά  Cercis siliquastrum, ( Κέρκις η κερατονιοειδής) ανήκει στην οικογένεια Φαβίδες (Fabaceae) και στην υποοικογένεια Ψυχανθή (Papilionoideae). Είναι φυτό δικοτυλήδονο και φυλλοβόλο. Το συναντούμε στους πρόποδες του βουνού καθώς και στους φυσικούς φράχτες των χωραφιών μας. Αντέχει στο κρύο και ευδοκιμεί σε ξηρά αλκαλικά και ουδέτερα εδάφη . Το ύψος της φθάνει μέχρι τα 10 μέτρα και έχει σχήμα σφαιρικό. Τη συναντούμε στην Ευρώπη και στην Ασία, ιδιαίτερα στις Μεσογειακές χώρες και στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Τα φύλλα της έχουν σχήμα καρδιάς ή δίσκου και τα μωβ άνθη της εμφανίζονται πριν από τα φύλλα,  βγαίνουν σε πυκνά τσαμπιά και μοιάζουν με μικρές πεταλούδες. Στα άνθη της περιέχεται άφθονο νέκταρ, που προσελκύει τις μέλισσες. Στα μέρη μας ανθίζει τον Μάρτιο με Απρίλιο. Οι σπόροι της μοιάζουν με μικρά φασόλια και βρίσκονται μέσα σε μακρουλές θήκες (χέδρωπες) με μήκος περίπου 10 εκατοστά.
Η κουτσουπιά ονομάζεται από τους καθολικούς και «δένδρο του Ιούδα», διότι σύμφωνα με την παράδοση από τα κλαδιά της κρεμάστηκε ο Ιούδας.
Ο κορμός και τα κλαδιά της  περιβάλλονται από έναν λεπτό φλοιό, ο οποίος αφαιρείται εύκολα. Μάλιστα παλιά τα παιδιά έκοβαν κομματάκια από τα μικρά κλαδάκια, τα σκάλιζαν,  αφαιρούσαν σε κάποια σημεία το φλοιό και έφτιαχναν αυτοσχέδιες σφυρίχτρες. Το ξύλο της χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία, κυρίως γιατί δουλεύεται εύκολα στο τόρνο.
Μπορεί η κουτσουπιά να μην έχει ιδιαίτερα όμορφο όνομα και παράδοση, όμως είναι ένα πανέμορφο δένδρο – θάμνος γιαυτό καλλιεργείται και σαν καλλωπιστικό φυτό  για να στολίζει κήπους και πάρκα.

Τετάρτη 10 Απριλίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 11. Μούσκαρι


Μπορεί με τις πολλές βροχές και τις ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας ο καιρός ακόμη να μην έστρωσε, όμως μια βόλτα στην ύπαιθρο θα μας πείσει ότι η άνοιξη ήρθε σε όλο το μεγαλείο της. Στα χωράφια, στα λιβάδια και στο βουνό μας η βλάστηση πραγματικά οργιάζει. Τα δένδρα ήδη πρασίνισαν και η γη σκεπάστηκε με το πολύχρωμο χαλί της. Εκατοντάδες αγριολούλουδα, βότανα και
άλλα αγριόχορτα δημιουργούν μια παραδεισένια ατμόσφαιρα. Ανάμεσα στα όμορφα αγριολούλουδα ξεχωρίζει αυτή την εποχή το Μούσκαρι, το σταφυλάκι του κούκου, όπως συνηθίζουμε να το λέμε. Θα το συναντήσουμε στους πρόποδες του βουνού μας και στα χωράφια. Έχει ιδιαίτερη προτίμηση να φυτρώνει γύρω από τις ρίζες του αμπελιού, δημιουργώντας ένα μπλε στρώμα.
Το Mούσκαρi (Μuscari) λοιπόν είναι ένα αγριολούλουδο που ανήκει στην οικογένεια των Λιλιείδων (Liliaceae). Στη χώρα μας θα το συναντήσουμε με τα ονόματα σταφυλοϋάκινθος, αμυλοϋάκινθος, Μούσκαρι το παραμελημένο, Μούσκαρι το εύκομον,  Μούσκαρι το βοτρυανθές ή βορβός ή βολβός ή του κούκου το ψωμί ή το σταφύλι του κούκου ή καλογριά ή αγριοκρίνος.
Το συναντούμε σε περισσότερα από 45 είδη στις ευρωπαϊκές χώρες που βρέχονται από τον Ατλαντικό και τη Μεσόγειο καθώς και στη Μέση Ανατολή. Στη χώρα μας συναντούμε γύρω στα 15  - 17 είδη. Περισσότερο φυτρώνει σε χαμηλά υψόμετρα και μάλιστα σε ασβεστολιθικά, αλκαλικά και ελαφρά όξινα εδάφη. Πολλαπλασιάζεται πολύ γρήγορα. Φυτρώνει από μικρό βολβό και έχει ύψος περίπου 25 εκατοστά. Τα φύλλα του βγαίνουν από το έδαφος και είναι λεπτά, γραμμωειδή και τα άνθη του μοιάζουν με μικρές καμπανούλες έχουν συνήθως μπλε χρώμα (υπάρχουν και μωβ), με άσπρο οδοντωτό τελείωμα και εμφανίζονται πολλά μαζί στην άκρη  μίσχου σε ταξιανθία βότρυ Είναι πολυετές φυτό. Το όνομά του το πήρε από το λατινικό musk ή το ελληνικό «μόσχος», γιατί το απόγευμα αναδύει ένα λεπτό άρωμα που μοιάζει με το άρωμα του αμύλου.
Είναι φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Μάλιστα υπάρχει και ένας μύθος, που λέει ότι ξεπήδησε από το αίμα δράκου. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι το καλλιεργούσαν και χρησιμοποιούσαν κυρίως τους βολβούς για τις σαλάτες τους, σαν διακοσμητικό αλλά και σαν θεραπευτικό βότανο. Περιέχει πολλές χρήσιμες ουσίες, όπως φώσφορο, ασβέστιο και υδατάνθρακες και έχει τονωτικές και διουρητικές ιδιότητες. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (Κρήτη, Επτάνησα κ.λ.π.) ορισμένα είδη  χρησιμοποιούνται και σήμερα για τις νηστίσιμες σαλάτες, κυρίως οι βολβοί και τα άνθη. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή, διότι υπάρχουν και είδη δηλητηριώδη.
Το Μούσκαρι παράγει άφθονο νέκταρ και θεωρείται μελισσοκομικό φυτό. Επίσης καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό σε κήπους και παρτέρια, όπως οι υάκινθοι.
Αυτά λοιπόν τα μικρά μπλε σταφυλάκια, που τα πατάμε και τα προσπερνάμε χωρίς να τα δώσουμε σημασία και μάλιστα πολλοί αγρότες τα καίνε με τα δηλητήρια και τα επικίνδυνα ζιζανιοκτόνα, έχουν κι αυτά τη δικιά τους ιστορία και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στον άνθρωπο, στις μέλισσες και γενικά στη φύση μας. 

Βότανα του Βερμίου: 10. Πρίμουλα


Η αρχή της άνοιξης είναι στενά συνδεδεμένη με τις πρίμουλες. Αυτά τα πανέμορφα λουλουδάκια, που θα τα συναντήσουμε άφθονα στο βουνό μας, σε όλα τα υψόμετρα. Τα πρώτα τα βλέπουμε στις άκρες του δρόμου που οδηγεί στον Άγιο Νικόλαο. Μέσα στο άλσος θα βρούμε αυτοφυείς πρίμουλες διαφόρων χρωμάτων, άσπρες, κίτρινες, ροζ κ.λ.π.  Επίσης ανεβαίνοντας προς τα χιονοδρομικά μας
κέντρα θα συναντήσουμε τα μπουκετάκια του φυτού σε πάρα πολλές περιοχές.
Η πρίμουλα ανήκει στην οικογένεια Primulaceae και τη συναντούμε σε περισσότερα από 400 είδη στην εύκρατη ζώνη, σε πολλά κράτη της Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής. Είναι φυτό πολυετές, δικοτυλήδονο με ύψος και πλάτος περίπου 25 εκατοστά. Τα φύλλα της είναι χνουδωτά και πράσινα, αρκετά μεγάλα και  βγαίνουν όλα μαζί στη βάση του φυτού. Τα άνθη του βρίσκονται στην κορυφή ενός βλαστού, μοιάζουν με χωνάκια και αποτελούνται από 5 – 6 ενωμένα πέταλα. Τα συναντούμε σε πολλά χρώματα. Μάλιστα καλλιεργούνται και σαν καλλωπιστικά φυτά. Θα τα δούμε να πωλούνται στα ανθοπωλεία, σε πολλά χρώματα και να στολίζουν πάρκα, κήπους και μπαλκόνια. Χρειάζεται σκιερό περιβάλλον και υγρό έδαφος.
Η πρίμουλα ονομάστηκε έτσι επειδή ανθίζει πρώτη την άνοιξη, είναι το «πρώτο ρόδο», η «μικρή πρώτη». Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας θα τη συναντήσουμε και με άλλα ονόματα, όπως παναγίτσα, δρακάκι κ.λ.π. Έχει συνδεθεί με πολλούς μύθους και προλήψεις. Πολλοί το θεωρούν φυτό της νιότης και της τύχης. Όμως χρησιμοποιείται και σε έθιμα του θανάτου. Τη συναντούμε σε πολλούς θρύλους με ξωτικά, μάγισσες και νεράιδες.
Τα φύλλα και τα άνθη της πρίμουλας χρησιμοποιούνται  σαν λαχανικό για την παρασκευή σαλάτας ή ακόμη για μαρμελάδες. Επίσης με τα άνθη της παρασκευάζεται κρασί. Είναι φαρμακευτικό βότανο, περιέχει πολύτιμες ουσίες, όπως σαπωνίνες, χρωστικές, άλατα και έλαια και χρησιμοποιείται για τις ρευματοπάθειες, την αρθρίτιδα, τις μυαλγίες, την νευρική υπερένταση, την αϋπνία, για δερματοπάθειες κ.λ.π. Έχει ηρεμιστικές, αποχρεμπτικές, αντισπασμωδικές και καλλωπιστικές ιδιότητες. Μπορούμε να παρασκευάσουμε ρόφημα με τα άνθη για να ηρεμήσουμε από πονοκεφάλους. Επίσης τα άνθη με μορφή αλοιφής χρησιμοποιούνται για δερματοπάθειες (π.χ. κηλίδες), για εγκαύματα από τον ήλιο, για την ιλαρά κ.λ.π. Η ρίζα  μαζί με τα άνθη έχουν αποχρεμπτικές ιδιότητες. και σαν αφέψημα βοηθούν στον κοκίτη, την βρογχίτιδα, το βήχα, το κρυολόγημα και σε άλλα νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος.
Ασφαλώς, όπως γράφουμε πάντα, χρειάζεται προσοχή στη χρήση κυρίως σε όσους πάσχουν από κάποια νοσήματα του γαστρεντερικού. Επίσης πρέπει να προσέχουμε το μέρος που συλλέγουμε, τόσο την πρίμουλα, όσο και γενικά τα βότανα, πρέπει να είναι μακριά από χωράφια, ραντισμένα με επικίνδυνα φυτοφάρμακα.
Τελικά αυτό το όμορφο ανοιξιάτικο αγριόχορτο, που ομορφαίνει τη φύση και τους κήπους μας κρύβει μέσα του πολλές ευεργετικές ιδιότητες και ακόμη μεγαλύτερο μυστήριο.





Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...