Ημέρα των ζώων

Αύριο γιορτάζουμε ακόμη μια «ημέρα των ζώων». Μια μέρα, που θα’πρεπε να την αφιερώσουμε στην αγάπη και φροντίδα προς όλους τους ζωικούς οργανισμούς, που ζουν γύρω μας και κάνουν τον πλανήτη και την ίδια τη ζωή μας πιο όμορφη. Χωρίς τα ζώα, μικρά και μεγάλα, θα ήταν αδύνατη η ζωή πάνω στη γη. Διότι τα ζώα αποτελούν σημαντικούς κρίκους της τροφικής αλυσίδας και βοηθούν στη διατήρηση της φυσικής ισορροπίας. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Τα ζώα δίνουν μια ξεχωριστή

ομορφιά στο περιβάλλον μας και αποτελούν πιστούς και πολύτιμους φίλους του ανθρώπου.

Κάθε χρόνο, τέτοια μέρα, όταν γιορτάζουμε τη μέρα των ζώων, συνήθως το ενδιαφέρον των ανθρώπων και των ΜΜΕ επικεντρώνεται στα οικόσιτα ζώα και περισσότερο στα σκυλιά, τα οποία πολλοί τα χρησιμοποιούν σαν παιχνίδια ή σαν μόδα και όταν τα βαρεθούν τα πετάνε στο δρόμο. Όμως καλό θα είναι όταν αναφερόμαστε στα ζώα, να συμπεριλαμβάνουμε όλους τους οργανισμούς, μικρούς και μεγάλους, του ζωικού βασιλείου, διότι όλοι οι ζωικοί οργανισμοί προσφέρουν στον άνθρωπο και γενικότερα στη φύση και δυστυχώς όλοι οι οργανισμοί διατρέχουν πολλούς κινδύνους.

Οι ζωικοί οργανισμοί αποτελούν πηγή τροφής τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για τα άλλα ζώα. Ακόμη και τα φυτά τρέφονται με τα απεκκρίματα των ζώων ή με τις ουσίες που προέρχονται από την αποσύνθεση των νεκρών ζώων. Τα ζώα χρησιμοποιήθηκαν από τον άνθρωπο για την ένδυσή του, προσφέροντας το δέρμα τους ή  το μαλλί τους. Πολλοί υδρόβιοι οργανισμοί αποτελούν δείκτες καθαρότητας του νερού ποταμών, λιμνών και θαλασσών. Επίσης πολλά ζώα, όπως άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια, καμήλες κ.λ.π. χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ακόμη για τη μεταφορά προϊόντων και ανθρώπων καθώς και για γεωργικές εργασίες (όργωμα, αλώνισμα κ.λ.π.). Τα σκυλιά αποτελούν τους καλύτερους φίλους και φύλακες του ανθρώπου. Σκυλιά χρησιμοποιούνται στο κυνήγι, στη φύλαξη σπιτιών και περιουσιών, στον εντοπισμό αγνοουμένων, στον εντοπισμό παράνομων ουσιών (π.χ. ναρκωτικά) κ.λ.π. Τα πουλιά με το κελάηδισμα τους ομορφαίνουν τη φύση και τη ζωή μας, τα αποδημητικά πουλιά μας φέρνουν την άνοιξη, τα αρπακτικά καθαρίζουν τη φύση από τα ψοφίμια ή τα παραπανίσια ερπετά και τρωκτικά, τα οποία προκαλούν ζημιές σε καλλιέργειες. Τα έντομα βοηθούν την επικονίαση και αναπαραγωγή των φυτών και μερικά από αυτά, όπως οι μέλισσες παράγουν την υπερτροφή, το μέλι, και άλλα χρήσιμα προϊόντα για τον άνθρωπο. 

Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια οι ζωικοί οργανισμοί κινδυνεύουν εξαιτίας των διαφόρων ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η εξαφάνιση ή καταστροφή πολλών βιοτόπων (δάση, έλη, λίμνες κ.λ.π.) λόγω εκχερσώσεων, πυρκαγιών, ρύπανσης κ.λ.π., το ανεξέλεγκτο κυνήγι, το παράνομο ψάρεμα, τα γεωργικά φάρμακα κ.λ.π. δημιούργησαν συνθήκες ασφυξίας με αποτέλεσμα ήδη πολλοί ζωικοί οργανισμοί να έχουν εξαφανιστεί και άλλοι να κινδυνεύουν.

Πολλοί θέλουν να αποκαλούνται φιλόζωοι ή ζωόφιλοι, διότι φροντίζουν στα σπίτια τους κάποιο σκυλάκι, γάτα ή άλλο ζώο. Όμως δυστυχώς οι περισσότεροι από αυτούς υποκρίνονται, διότι κάνουν επιλεκτική ζωοφιλία ή απλά ακολουθούν τη μόδα. Κάνουν επιλεκτική ζωοφιλία, διότι φροντίζουν μόνο το δικό τους ζώο αδιαφορώντας για όλα τα υπόλοιπα. Κάποιοι θεωρούν το σκυλάκι τους ανώτερο από τους συνανθρώπους τους. Αυτό ακριβώς δείχνουν οι ακαθαρσίες με τις οποίες είναι γεμάτοι οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια και τα πάρκα από τα σκυλάκια που κάνουν την πρωινή ή απογευματινή τους βόλτα με τη συνοδεία του «κηδεμόνα» τους. Δείχνουν πλήρη ασέβεια προς τους συνανθρώπους και το περιβάλλον. Άσε που οι περισσότεροι αποφασίζουν να πάρουν σκυλάκι για να ακολουθήσουν τη μόδα ή να κάνουν επίδειξη  στους γείτονές τους. Νομίζουν ότι το ζώο είναι παιχνίδι. Δεν υπολογίζουν τη φροντίδα, τα έξοδα και άλλες ανάγκες που έχει το καινούργιο μέλος της οικογένειας. Σε κάτι τέτοιους οφείλονται τα κακόμοιρα αδέσποτα που περιφέρονται στις πόλεις μας.

Ζωόφιλοι αυτοχαρακτηρίζονται ακόμη και αυτοί που έχουν στο σπίτι τους, φυλακισμένα σε κλουβιά, ωδικά πτηνά ή ακόμη και ερπετά. Όλοι αυτοί έχουν στερήσει στα ζώα την ελευθερία τους και το φυσικό τους περιβάλλον, για να κάνουν απλά το κέφι τους και να πουλάνε εφέ στους φίλους τους ή ακόμη για να ξοδεύουν άσκοπα τα λεφτά τους χρηματοδοτώντας το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων.

Το παράξενο και ίσως παράλογο είναι ότι τα τελευταία χρόνια, στον καιρό της οικονομικής κρίσης, όλο και περισσότερες οικογένειες αγοράζουν κάποιο σκυλάκι ή άλλο ζώο. Αυτό ίσως δείχνει την απομόνωση των ανθρώπων και την αποξένωσή τους από φίλους και συγγενείς. Βρίσκουν στα ζώα συντροφιά, κατανόηση και πραγματική φιλία, την οποία τους στέρησε η σύγχρονη κοινωνία της αδιαφορίας, της υποκρισίας του εγωισμού και του ατομικισμού.

Βότανα του Βερμίου:105. Κέντρανθος

Α

τέλειωτα είναι τα αγριολούλουδα, βότανα, θάμνοι και δέντρα που συναντούμε στο βουνό μας. Πολλά από αυτά παράγουν βρώσιμους καρπούς για τον άνθρωπο ή τα ζώα, άλλα έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες, άλλα απλά ομορφαίνουν το φυσικό μας περιβάλλον. Την εποχή αυτή μάλιστα τόσο στο Βέρμιο, όσο και μέσα στην πόλη της Νάουσας θα συναντήσουμε αρκετά βότανα και όμορφα αγριολούλουδα, για τα οποία γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα και ίσως δεν χρειάζεται να ξέρουμε παραπάνω. Απλά τα καμαρώνουμε. Ένα τέτοιο όμορφο αγριολούλουδο είναι

και ο κέντρανθος, που έτυχε να τον συναντήσουμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά και μέσα στην πόλη, δίπλα π.χ. στο χώρο Θυσίας, ακόμη και στη Σχολή του Αριστοτέλη. Εκτός από τη Μακεδονία, κέντρανθους συναντούμε πάρα πολλούς στην Πίνδο.

Το επιστημονικό όνομα του φυτού είναι Κέντρανθος ο ερυθρός (Centrantus ruber), διότι υπάρχει και ο Κέντρανθος ο λευκός, με άσπρα άνθη καθώς και ο Κέντρανθος του Sieber που συναντάται στην Κρήτη. Ανήκει στην οικογένεια των Βαλεριανίδων (Valerianaceae) μαζί με την θαυματουργή Βαλεριάνα, για την οποία γράψαμε σε παλιό σημείωμά μας.

Πρόκειται για ένα πολυετή θάμνο, που φυτρώνει σε πετρώδη εδάφη. Έχει γυαλιστερά σκουροπράσινα φύλλα με λογχοειδές – καρδιοειδές σχήμα και μήκους περίπου 8 – 10 εκατοστών, τα οποία βγαίνουν ανά δύο αντικριστά από έναν μακρύ, όρθιο και σκληρό βλαστό. Στην κορυφή του βλαστού βγαίνουν σαν μπουκετάκια, σε ταξιανθία κόρυμβο, τα μικρά άνθη του με μέγεθος γύρω στα 1,5 – 2 εκατοστά,  τα οποία έχουν ρόδινο χρώμα, η στεφάνη τους αποτελείται  από 5 πέταλα και έχουν έναν λεπτό και  μακρύ λαιμό σαν σωλήνα (πλήκτρο) με τον ύπερο να προεξέχει.  Ανθίζουν άνοιξη και καλοκαίρι.

Δεν είναι γνωστές κάποιες φαρμακευτικές ιδιότητές του, όμως λόγω της ομορφιάς και του αρώματός του, καλλιεργείται και πωλείται για να διακοσμεί τους κήπους και τα παρτέρια σπιτιών και πάρκων.

Βότανα του Βερμίου: 103 - 104: Ορλάγια - Καυκαλήθρα

Π

ολλές φορές αναφερθήκαμε σε φυτά, τα οποία μοιάζουν αρκετά και όμως μπορεί να ανήκουν σε  διαφορετικά είδη και να έχουν διαφορετικές ιδιότητες που μερικές φορές μάλιστα να είναι επικίνδυνες. Έτσι λοιπόν σήμερα θα αναφερθούμε σε δύο βότανα, στην ορλάγια  και την καυκαλήθρα, τα οποία μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους καθώς και με το άγριο καρότο και το κώνειο, για τα οποία γράψαμε σε προηγούμενα σημειώματά μας και δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στο τελευταίο, γιατί έχει τοξικές ιδιότητες. Έτσι λοιπόν δεν μπορούμε να μπερδεύουμε την καυκαλήθρα, την οποία χρησιμοποιούμε για σαλάτα με το κώνειο, διότι τα αποτελέσματα θα είναι

ολέθρια.

Όλα τα παραπάνω φυτά ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια των Σκιαδανθών (Umbelliferae). Πήρε το όνομά της από την ταξιανθία σκιάδιο, που μοιάζει με μικρή ομπρέλα. Το σκιάδιο αποτελείται από πολλά μικρά άνθη που αποτελούνται συνήθως από 5 πέταλα.

Η ορλάγια είναι γνωστή με το επιστημονικό όνομα Ορλάγια η μεγανθής (Orlagia grandiflora), διότι στην περιφέρεια του 12άκτινου σκιάδιου βγαίνουν μεγάλα άσπρα πέταλα. Κάθε σκιάδιο αποτελείται από 2 μέχρι 8 ομάδες λουλουδιών, τα οποία περιφερειακά φέρουν τα μεγάλα πέταλα, που είναι περίπου 8 φορές μεγαλύτερα από τα εσωτερικά. Τα φύλλα του φυτού έχουν σχήμα φτερού με μακρύ σχετικά μίσχο. Είναι μονοετής πόα που θα τη συναντήσουμε στα λιβάδια και τα βουνά μας, στα χωράφια και στις άκρες των δρόμων. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης, αρχές καλοκαιριού.

Η καυκαλήθρα έχει το επιστημονικό όνομα Τορδύλιο της Απουλίας (Tordylium apulum). Ξεχωρίζει από τα άνθη της. Το μεγάλο σκιάδιο αποτελείται από 4 – 10 μικρότερα σκιάδια και αυτά περιέχουν πολλά μικρά άσπρα άνθη που το καθένα έχει στην περιφέρειά του ένα μεγάλο πέταλο, το οποίο μοιάζει με καρδιά. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης. Έχει λεπτό γραμμωτό βλαστό, ύψους 20 – 50 εκατοστών, από τον οποίο βγαίνουν τα σύνθετα φύλλα του. Το καθένα αποτελείται από 10 περίπου μικρότερα φυλλαράκια (2 – 3 εκατοστά), που βγαίνουν ανά δύο αντικριστά, είναι χνουδωτά, σε σχήμα καρδιάς και με πριονωτή περιφέρεια. Φυτρώνει συνήθως σε αμμώδη και πετρώδη εδάφη.

Τα φύλλα της διαθέτουν ξεχωριστό άρωμα και χρησιμοποιούνται νωπά ή βραστά για μια εύγευστη σαλάτα, καθώς και μαζί με άλλα χόρτα για χορτόπιτα. Καλό είναι να τα μαζεύουμε πριν την άνθιση. Τελευταία, επειδή η καυκαλήθρα θεωρείται ένα ακριβό χορταρικό , άρχισε να καλλιεργείται και να πωλείται σε λαϊκές και μανάβικα. Μερικοί μάλιστα δίνουν στο φυτό και πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες.  

Εμείς πάντως, αν επιχειρήσουμε να μαζέψουμε από το βουνό μας άγριες καυκαλήθρες, θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα, να μην τις μπερδέψουμε με άλλα επικίνδυνα βότανα και βρούμε τον μπελά μας…

Βότανα του Βερμίου: 102. Άγριο πράσο

Π

ολλά από τα φυτά που συναντούμε σε άγρια μορφή στα δάση, στα βουνά και στα λιβάδια μας ασφαλώς είναι πρόγονοι των ήμερων φυτών, τα οποία καλλιεργούμε σε χωράφια και θερμοκήπια και χρησιμοποιούμε στη διατροφή μας. Έτσι και το αγριόπρασο, που το βρίσκουμε συχνά σε ηλιόλουστα και υγρά μέρη, στα λιβάδια και στις παρυφές των χωραφιών μας, σίγουρα είναι συγγενικό του ήμερου πράσου καθώς και του κρεμμυδιού, εφόσον μάλιστα αναδύει και

τη χαρακτηριστική μυρουδιά.

Η επιστημονική ονομασία του αγριόπρασου είναι Άλλιο το αμπελόπρασο (Allium ampeloprasum)  και μαζί με τα κρεμμύδια, τα σκόρδα, τα λίλια, ασφοδελούς κ.λ.π. ανήκει τη μεγάλη οικογένεια των Λιλιείδων (Liliaceae). Χαρακτηριστικά  είναι τα άνθη του, τα οποία βγαίνουν το καλοκαίρι πολλά μαζί, σαν φούντα, σε ταξιανθία σκιάδιο, με διάμετρο περίπου 8 εκατοστών. Είναι πολλά μικροσκοπικά σε χρώμα μοβ, αποτελούνται από 6 τέπαλα μέσα από τα οποία, ακόμη πριν καλά καλά ανοίξουν, προβάλουν οι έξι στήμονες. Το άνθος βρίσκεται στην άκρη μακριού λείου κούφιου βλαστού ύψους περίπου ενός μέτρου και προβάλει μέσα από μια μεμβράνη. Τα φύλλα του είναι μακριά και λεπτά, οδοντωτά στο ξεκίνημά τους. Η ρίζα του είναι βολβός σε μέγεθος περίπου 5 εκατοστά.

Το αγριόπρασο περιέχει αρκετές χημικές ουσίες, οι οποίες του δίνουν ξεχωριστές φαρμακευτικές ιδιότητες. Περιέχει πολλές βιταμίνες, όπως Α, Β, C, μέταλλα (Κάλιο, Μαγνήσιο, Ψευδάργυρο κ.λ.π.) και άλλες ουσίες. Χρησιμοποιείται σαν διουρητικό, για δερματικές παθήσεις (εγκαύματα), παθήσεις του αναπνευστικού (βήχας κ.λ.π.) για αρθρίτιδες κ.λ.π. πάντοτε με ιατρική συμβουλή.

Ασφαλώς και το αγριόπρασο μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαζί με άλλα άγρια χόρτα για την παρασκευή σαλάτας ή χορτόπιτας ή ακόμη για φαγητά, όπως το ήμερο πράσο, δίνοντας μια πιο έντονη μυρουδιά και γεύση.

Βότανα του Βερμίου: 101. Αγριογαρύφαλλο

Η

 άνοιξη ήδη έκανε την εμφάνισή της. Το μαρτυρούν όχι μόνο οι ανθισμένες αμυγδαλιές, αλλά και τα πολλά ακόμη οπωροφόρα δέντρα του κάμπου μας, τα φυτά στα πάρκα και τους κήπους και προπάντων τα πανέμορφα αγριολούλουδα του μοναδικού μας Βερμίου. Έτσι πιστεύουμε ότι είναι καιρός να επιστρέψουμε στο μεγάλο αφιέρωμά μας στα βότανα του βουνού μας

με ένα ξεχωριστό λουλούδι του Βερμίου, το αγριογαρύφαλλο, που ξεχωρίζει για τη λεπτότητα, την ομορφιά του και τις πολλές φαρμακευτικές του ιδιότητες…

Το επιστημονικό όνομα του αγριογαρύφαλλου είναι Δίανθος (Dianthus) και συναντάται στη χώρα μας σε περισσότερα από 50 είδη, όπως  ο Δίανθος ο αιματώδης (D. Cruentus), o Δίανθος ο δελτοειδής (D. Deltoides), ο Δίανθος ο γιουνιπεροειδής (D. Juniperinus), ο Δίανθος ο γιγάντιος  (D. Giganteus) κ.λ.π. Ανήκει στην οικογένεια των Καριοφυλλίδων (Caryophyllaceae). Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε στον Δίανθο τον αιματοειδή, ο οποίος εμφανίζεται περισσότερο στο βουνό μας, κυρίως σε μεγάλα υψόμετρα (π.χ. στα 3 – 5 πηγάδια).

    Το αγριογαρύφαλλό μας λοιπόν είναι ένας ξηρόφιλος πολυετής θάμνος, δηλαδή φυτρώνει σε πετρώδη εδάφη. Το ύψος του μπορεί να φθάσει τα 60 εκατοστά. Ο βλαστός του είναι λεπτός σε τομή τετραγωνική και με χρώμα γκρισοπράσινο. Τα άνθη του είναι μικρά, βγαίνουν πολλά μαζί (μέχρι 15) σε ταξιανθία κεφάλιο, έχουν χρώμα έντονα ρόδινο, αποτελούνται από 5 πέταλα, που ξεχωρίζουν από ακτινωτές άσπρες ή κόκκινες γραμμές και οδοντωτό περίγραμμα και βγαίνουν από κυλινδρικό  κάλυκα. Στο κέντρο του άνθους υπάρχουν δέκα στήμονες. Τα φύλλα του είναι μακριά σκληρά, σκουροπράσινα και  γραμμοειδή.

Το βότανό μας είναι γνωστό από την αρχαιότητα, το μαρτυρεί και η ίδια η ονομασία του. Το όνομα Δίανθος προέρχεται από τις λέξεις Δίας και άνθος, δηλαδή είναι το άνθος του Δία.  

Από την αρχαιότητα ήδη το αγριογαρύφαλλο χρησιμοποιείται σαν φαρμακευτικό βότανο χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει. Περισσότερο χρησιμοποιούνται τα αποξηραμένα άνθη του για παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος (ουρολοιμώξεις κ.λ.π.), για δερματοπάθειες, πεπτικές διαταραχές κ.λ.π. Ασφαλώς πάντοτε με ιατρική συνταγή.

Από το αγριογαρύφαλλο προέρχεται το γνωστό μας ήμερο γαρύφαλλο, που το φυτεύουμε σε γλάστρες και παρτέρια. Περισσότερο μοιάζει με το κινέζικο γαρύφαλλο, το οποίο χρησιμοποιείται στην Κίνα εδώ και 4000 χρόνια σαν φαρμακευτικό βότανο. 

Βότανα του Βερμίου: 100. Οροβάγχη

Μ

ετά από δύο μήνες, επανερχόμαστε στην περιγραφή των ατέλειωτων φυτών του Βερμίου μας. Μια περιγραφή που μοναδικό σκοπό έχει να μας δείξει τη μεγάλη ομορφιά και οικολογική σημασία του βουνού μας, το οποίο πρέπει να προστατεύουμε σαν κόρη οφθαλμού και να αγωνιστούμε σε κάθε προσπάθεια αλλοίωσης και καταστροφής του. Σήμερα

περιγράφουμε ένα φυτό, το οποίο ξεφεύγει από τον κανόνα, από τον ορισμό των φυτών, σύμφωνα με τον οποίο φυτά θεωρούνται οι πολυκύτταροι οργανισμοί, οι οποίοι φωτοσυνθέτουν. Η οροβάγχη ανήκει στα φυτά, όμως δεν περιέχει χλωροφύλλη και δεν φωτοσυνθέτει, δηλαδή δεν παράγει την
τροφή της (γλυκόζη ή άλλους υδατάνθρακες), αλλά τρέφεται από άλλα γειτονικά φυτά στα οποία παρασιτεί.

Η Oροβάγχη λοιπόν, γνωστή και με το όνομα λύκος, είναι ένα γένος φυτών (Orobanche), το οποίο περιλαμβάνει περισσότερα από 150 είδη και ανήκει στην οικογένεια των Οροβαγχίδων (Orobanchaceae). Ουσιαστικά είναι ένα ζιζάνιο, επικίνδυνο για τα φυτά, κυρίως τα καλλιεργούμενα, διότι απομυζά από αυτά τα θρεπτικά συστατικά και τελικά είτε τα ξεραίνει είτε μειώνει την παραγωγή και την ποιότητά τους. Μάλιστα σχεδόν για κάθε φυτό υπάρχει και διαφορετικό είδος οροβάγχης. Φυτρώνει κυρίως σε περιοχές της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής και εξαπλώνεται πολύ εύκολα χάρη στους πολυάριθμους και πολύ ανθεκτικούς σπόρους που παράγει. Συχνά η οροβάγχη μπερδεύεται με την ορχιδέα Νεοτία, λόγω του χρώματός της.

Η οροβάγχη, εφόσον δεν περιέχει χλωροφύλλη, δεν έχει πουθενά το πράσινο χρώμα. Συνήθως έχει χρώμα καστανό – πορτοκαλί με άνθη, τα οποία  μοιάζουν με σκυλάκια σε χρώμα μοβ ή κόκκινο. Παράγει εκατοντάδες χιλιάδες μικρούς σπόρους, που ωριμάζουν στο τέλος καλοκαιριού και εξαπλώνονται σε μεγάλες αποστάσεις. Ο βλαστός της είναι τρυφερός, αρκετά χοντρός και συνήθως καλύπτεται με τρίχες, ενώ τα υποτυπώδη φύλλα του είναι κολλημένα πάνω στο βλαστό σαν λέπια. Οι ρίζες της είναι αρκετά βαθιές με σκοπό να απορροφά νερό και τροφές από τα γειτονικά φυτά. Φυτρώνει συνήθως σε υγρά και εύφορα εδάφη.

Οι γεωργοί προσπαθούν να απαλλαγούν από το επικίνδυνο ζιζάνιο χρησιμοποιώντας διάφορα χημικά ή βιολογικά ζιζανιοκτόνα, όπως ορισμένα είδη μυκήτων ή οργώνουν βαθιά τα χωράφια, ώστε να καταστραφούν οι ρίζες της οροβάγχης.

Το παράδειγμα της οροβάγχης δείχνει καθαρά τον ανταγωνισμό επιβίωσης, ο οποίος επικρατεί σε κάθε βιοκοινότητα, σε κάθε οικοσύστημα, όπως  και σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία…