Βότανα του Βερμίου: 91. Κώνειο

Π

ολλές φορές γράψαμε για βότανα, τα οποία περιέχουν ισχυρά δηλητήρια και πρέπει να τα αποφεύγουμε, παρόλο που μπορεί να έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Μερικά από αυτά μάλιστα έχουν μείνει στην ιστορία, όπως π.χ. το κώνειο με το οποίο δηλητηριάστηκε ο

Σωκράτης.

Το κώνειο λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Κώνειο το στικτό (Conium maculatum) και ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδανθών (Umpelliferae) μαζί με άλλα ποώδη φυτά, τα οποία βγάζουν άνθη σε ταξιανθία σκιάδιο, όπως π.χ. το μάραθο. Είναι γνωστό με τα κοινά ονόματα μαγκούτα και βρωμόχορτο, διότι όταν τρίψουμε τα φύλλα του μυρίζουν πολύ άσχημα. Έτσι μπορούμε να το ξεχωρίσουμε από το μαϊντανό και το άγριο καρώτο με τα οποία μοιάζει λίγο στα φύλλα ή τα άνθη. Θα το συναντήσουμε στις άκρες των δρόμων και των χωραφιών, στις όχθες ποταμών σε σχετικά υγρά εδάφη και  μικρά υψόμετρα.

Πήρε το όνομά του από τα στίγματα που έχει στο βλαστό του, ο οποίος είναι τρυφερός, γυαλιστερός και κούφιος. Τα φύλλα του είναι σύνθετα και μοιάζουν με φτερά, με οδοντωτό περίγραμμα, λεία και σκουροπράσινα. Τα άνθη του είναι μικρά, αποτελούνται από 5 πέταλα,  έχουν χρώμα λευκό και κάθε σκιάδιο αποτελείται από 20 περίπου ακτίνες, στην άκρη των οποίων βγαίνουν σαν μικρές τούφες τα άνθη, σχηματίζοντας μικρές ομπρελίτσες. Ανθίζει τέλη άνοιξης και ολόκληρο το καλοκαίρι. Ο καρπός του είναι αχαίνιο. Η ρίζα του είναι άσπρη και αρκετά χοντρή. Το ύψος του μπορεί να ξεπεράσει τα 2 μέτρα.

Τα φύλλα του και οι καρποί του περιέχουν τη χημική ουσία κονικίνη, η οποία είναι ισχυρό δηλητήριο και οδηγεί σε παράλυση. Στην ιατρική χρησιμοποιείται σαν ηρεμιστικό, αντινευραλγικό, τοπικό αναισθητικό κ.λ.π.

Βότανα του Βερμίου: 90. Βαλεριάνα

Η

 Βαλεριάνα είναι ένα από τα πιο γνωστά βότανα, με πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. Θα τη βρούμε κυρίως σε μέρη υγρά, δίπλα από ρυάκια, στους πρόποδες του βουνού μας, όμως και

σε πετρώδη εδάφη καθώς και σε ακαλλιέργητα χωράφια..

Το επιστημονικό της όνομα είναι το ίδιο, Βαλεριάνα, και τη συναντούμε σε διάφορα είδη, όπως τη Βαλεριάνα τη φαρμακευτική (Valeriana officinalis), τη Βαλεριάνα την ασαρόφυλλη (Valeriana asarifolia), τη Βαλεριάνα την κονδυλόριζη (Valeriana tuberosa) κ.λ.π., τα οποία ξεχωρίζουν κυρίως από το σχήμα των φύλλων τους. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Βαλεριανιδών (Valerianaceae). Τη συναντούμε και με τα ονόματα ερπίνη, κέντρανθο, αλεναία κ.λ.π.

Έχει ισχυρό κυλινδρικό βλαστό σε ύψος που μπορεί να περάσει και το ένα μέτρο με χρώμα πράσινο έως κοκκινωπό. Τα φύλλα του είναι σύνθετα πτερόσχημα. Σε μερικά είδη χαμηλά βγαίνουν φύλλα σε σχήμα καρδιάς ή λόγχης με οδοντωτό περίγραμμα.  Τα άνθη της είναι σαν μικρά μυρωδάτα μπουκετάκια σε ταξιανθία κόρυμβο. Έχουν συνήθως χρώμα λευκό ή ροζ και αποτελούνται από πέντε μικρά πέταλα ενωμένα στο κέντρο σαν σωληνάκια, 5 στήμονες και ύπερο. Ανθίζει από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο. Ο καρπός είναι αχαίνιο και περιέχει τον μικρό σπόρο.

Χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει, όπως αλκαλοειδή, τανίνες, ρητίνες, βαλερίνη, αιθέρια έλαια κ.λ.π. η Βαλεριάνα χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα ήδη, από τον Ιπποκράτη και τον Γαληνό, σαν ηρεμιστικό, μυοχαλαρωτικό, παρασιτοκτόνο, αποχρεμπτικό, υποτασικό, καρδιοτονωτικό, για τη θεραπεία  της επιληψίας, της αϋπνίας, των πονοκεφάλων, της ημικρανίας, της δυσπεψίας ακόμη και κατά της πιτυρίδας. Συνήθως χρησιμοποιούνται σε διάφορα σκευάσματα οι ρίζες , τα φύλλα ή τα άνθη της.  ‘Όμως, όπως συμβαίνει με όλα τα βότανα πάντοτε χρειάζεται προσοχή στη χρήση της, διότι μπορεί να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.

Η βαλεριάνα καλλιεργείται και σαν καλλωπιστικό φυτό, καθώς και για το αιθέριο έλαιο, που περιέχει, στην αρωματοποιία.

Βότανα του Βερμίου: 89. Αλθαία

Η

 Αλθαία είναι ένα όμορφο αγριολούλουδο με πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. Το ξεχωρίζουμε από τα μεγάλα άσπρα ή ρόδινα άνθη του, που μοιάζουν με την αγριομολόχα, γιαυτό είναι γνωστή και με το όνομα δεντρομολόχα. Επίσης το άνθος μερικών ειδών μοιάζει

και με του ιβίσκου και κακώς μερικοί την ονομάζουν και ιβίσκο, ο οποίος όμως είναι μικρό δέντρο και όχι πόα όπως η Αλθαία.

Το επιστημονικό όνομα της δεντρομολόχας είναι Αλθαία (Althea ή Alcea) και ανήκει στην οικογένεια των Μαλβίδων (Malvaceae) μαζί με την γνωστή αγριομολόχα και άλλα βότανα. Στην Ελλάδα θα τη συναντήσουμε σε διάφορα είδη, όπως την Αλκέα την ωχρή (Alcea pallida), την Αλθαία την φαρμακευτική (Althaea officinalis), την Λαβατέρα τη βρυωνιόφυλλη (Lavatera bryonifolia), την Κρητική κ.λ.π. Θα τη δούμε να φυτρώνει σε υγρά μέρη, δίπλα από ποτάμια, σε φράκτες και γενικά σε υγρές τοποθεσίες.

Είναι φυτό ποώδες, μονοετές ή διετές. το ύψος του μπορεί να ξεπερνά το 1 μέτρο. Έχει ισχυρό ξυλώδη χνουδωτό βλαστό. Τα φύλλα της είναι σχετικά μεγάλα, καρδιόσχημα, χνουδωτά και σκουροπράσινα,. Στις μασχάλες τους βγαίνουν τα άνθη του, τα οποία είναι αρκετά μεγάλα, μοιάζουν με χωνάκια με 5 μεγάλα πέταλα, με διάμετρο μέχρι 10 εκατοστά. Στο κέντρο ξεχωρίζει η μεγάλη λευκή ύπερος. Οι καρποί του βρίσκονται μέσα σε κυκλικά σακουλάκια

Η αλθαία περιέχει πολλές χημικές ουσίες, όπως τανίνες φυτικές κόλλες, άμυλο και άλλα σάκχαρα, ασπαραγίνη κ.λ.π., οι οποίες τη δίνουν πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιούνται κυρίως τα φύλλα και η ρίζες για παθήσεις του ουροποιητικού (είναι ισχυρό διουρητικό). Επίσης είναι αποχρεμπτικό, επουλωτικό και χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ελκών του στομαχιού. Ακόμη χρησιμοποιείται για παθήσεις του αναπνευστικού (βήχας), για ερεθισμούς της στοματικής κοιλότητας, οδοντόπονους κ.λ.π.

Βότανα του Βερμίου: 88. Λυγαριά

Η

 Λυγαριά είναι ένα φυτό, λίγο σπάνιο στα μέρη μας, όμως πολύ γνωστό από τα δεκάδες τραγούδια, ποιήματα, παραμύθια και άλλα λογοτεχνικά κείμενα που γράφηκαν γιαυτήν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Είναι ένας θάμνος σε ύψος που μπορεί να ξεπερνάει τα 3 μέτρα και αυτή την εποχή είναι φορτωμένος με πανέμορφα μυρωδάτα άσπρα και ρόδινα λουλούδια. Παράλληλα από την αρχαιότητα  ήδη η λυγαριά αποτελεί ένα ξεχωριστό βότανο με πολλές

φαρμακευτικές ιδιότητες.

Το επιστημονικό όνομα της Λυγαριάς είναι Βίτεξ ο αγνός (Vitex agnus – castus) είναι γνωστή και σαν καναπίτσα, λυγιά, αγνιά κ.λ.π. και ανήκει στην οικογένεια των Βερβενίδων (Verbenaceae). Θα τη συναντήσουμε σε χαμηλά υψόμετρα σε παραθαλάσσιες περιοχές και στις πλαγιές του Βερμίου κοντά σε ποτάμια και γενικά σε περιοχές με μεγάλη υγρασία. Ο βλαστός της είναι σε χρώμα καφετί, αρκετά σκληρός. Τα κλαδιά της είναι καφεπράσινα, χνουδωτά, κυλινδρικά  και ευλύγιστα. Τα φύλλα της είναι σύνθετα, σε σχήμα παλάμης και αποτελούνται από 5 – 7 μικρότερα, λογχοειδή φυλλαράκια καταπράσινα στο επάνω μέρος και πιο ανοιχτόχρωμα με χνούδι στο κάτω. Συγκρατούνται στα κλαδιά με μίσχο 1,5 εκατοστών και βγαίνουν αντίθετα. Είναι φυλλοβόλο φυτό. Τα άνθη της βγαίνουν στις κορυφές των κλαδιών σε σχήμα μπουκέτου, μοιάζουν με μικρές ροζ ή άσπρες καμπανούλες σε μέγεθος περίπου 0.5 εκατοστά. Ανθίζει το καλοκαίρι (Ιούνιο – Σεπτέμβριο). Ο καρπός της είναι κοκκινόμαυρη δρύπη σε σχήμα σφαίρας με διάμετρο περίπου 3 χιλιοστά και περιέχει 3 – 4 σπόρους.

Η Λυγαριά είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Τη χρησιμοποιούσαν, όπως και σήμερα, για το πλέξιμο καλαθιών και πανεριών για τη μεταφορά διαφόρων γεωργικών προϊόντων. Επίσης αναφέρεται σε πολλούς μύθους και στα Ομηρικά έπη να τη χρησιμοποιεί τόσο ο Οδυσσέας, όσο και ο Αχιλλέας. Επίσης τη χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, Ιπποκράτης, Διοσκουρίδης και Πλίνιος για τις πολλές φαρμακευτικές ιδιότητές της. Σήμερα χρησιμοποιούνται  οι σπόροι, τα άνθη και τα φύλλα της λυγαριάς σε διάφορα σκευάσματα κυρίως για γυναικολογικές παθήσεις, σχετικές με  την ορμονική ισορροπία. Επίσης είναι αντιαφροδισιακό γιαυτό πήρε και το όνομα «αγνή» και οι καλόγεροι στον Μεσαίωνα χρησιμοποιούσαν τους σπόρους του, οι οποίοι ονομάζονταν «πιπέρι των μοναχών». Ακόμη χρησιμοποιείται για παθήσεις του γαστρεντερικού, είναι αποχρεμπτικό, διουρητικό, αντιπυρετικό, ανθελμινθικό, ηρεμιστικό κ.λ.π.

Σήμερα πολλές φαρμακευτικές βιομηχανίες και βιομηχανίες καλλυντικών παρασκευάζουν πολλά φάρμακα και καλλυντικά με πρώτη ύλη τη λυγαριά. Ακόμη φυτεύεται σε πάρκα σαν καλλωπιστικό φυτό.