Πέμπτη 21 Ιανουαρίου 2016

Βότανα του Βερμίου: 84. Σκίλλα

Π
ολλές φορές γράψαμε για τα παράξενα, έως αστεία ονόματα που φέρουν μερικά βότανα, μάλιστα τα περισσότερα από αυτά μοιάζουν με ονόματα ζώων. Η σημερινή μας Σκίλλα ασφαλώς δεν έχει καμιά σχέση με τα σκυλιά, εξ άλλου γράφεται και με διαφορετική ορθογραφία. Όμως είναι ένα πανέμορφο μικρό ζουμπουλάκι, που σε λίγες βδομάδες, στην αρχή της
άνοιξης, θα το δούμε να ξεπροβάλει κάτω από τα πλατάνια του Αι Νικόλα και στις πλαγιές του Βερμίου, ακόμη και μέσα από το παγωμένο χιόνι.
Η Σκίλλα μας λοιπόν είναι ένα αγριολούλουδο, που φέρει το επιστημονικό όνομα Σκίλλα η δίφυλλη (Scilla bifolia), ανήκει στην οικογένεια των Λιλιίδων (Liliaceae) και στη χώρα μας εμφανίζεται σε διάφορα είδη, όπως π.χ. η Σκίλλα η φθινοπωρινή (Scilla autumnalis), η Σκίλλα η μεσσηνιακή (Scilla messeniaca) κ.λ.π. Σε ορισμένα βιβλία με το όνομα Σκίλλα αναφέρονται και φυτά του γένους Ουργινέα, όπως π.χ. η Σκίλλα η θαλασσινή ή παράλιος (Urginea maritime), η οποία είναι γνωστή και σαν σκυλοκρέμμυδο και είναι αρκετά πιο ψηλή από τη δικιά μας. 
Η Σκίλλα μοιάζει με μικρό γαλαζωπό ζουμπουλάκι, γιαυτό και ο Θεόφραστος την αναφέρει σαν «υάκινθο». Είναι πολυετές φυτό και η ρίζα του είναι ένας μικρός άσπρος βολβός που μοιάζει με κρεμμυδάκι. Το ύψος του δύσκολα ξεπερνάει τα 10 εκατοστά. Ο  βλαστός του είναι λεπτός σε χρώμα κοκκινωπό και από αυτόν βγαίνουν συνήθως δύο γραμμοειδή φύλλα - παράρριζα μήκους περίπου 10 εκατοστά και πλάτος 1 εκ. (στη Μεσσηνιακή Σκίλλα βγαίνουν 4 - 6 λίγο πιο φαρδιά φύλλα). Ανάμεσά τους ξεπροβάλλει το άνθος σε ταξιανθία βότρυ, που  αποτελείται από μικρά μωβ ή μπλε ανθάκια 1,5 εκατοστών με 6 σέπαλα (περιγώνιο). Ανθίζει στις αρχές της άνοιξης. Θα τη βρούμε στα δάση της ηπειρωτικής Ελλάδας, συνήθως σε υγρά και σκιερά μέρη.
Για τη δικιά μας Σκίλλα δεν γνωρίζουμε κάποιες ξεχωριστές ιδιότητες. Αντίθετα πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες έχει το σκυλοκρέμμυδο, που, όπως γράψαμε παραπάνω, μπορεί να φθάσει σε ύψος το 1,5 μέτρο και κάνει ένα αρκετά μακρύ άνθος, το οποίο αποτελείται από πολλά μικρότερα άσπρα ανθάκια. Χρησιμοποιούνταν σαν φάρμακο τόσο από τους Αρχαίους Αιγυπτίους, όσο και τους Έλληνες. Το περιγράφει μάλιστα και ο Διοσκουρίδης. Κυρίως ο βολβός του φυτού έχει πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως ειδικά γλυκοζίδια, τανίνες, φυτικά έλαια κ.λ.π. και έχει ιδιότητες καρδιοτονωτικές. Επίσης χρησιμοποιείται σαν διουρητικό και αποχρεμπτικό. Όμως και σ’ αυτό το φυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι η μεγάλες ποσότητες μπορεί να είναι επιβλαβείς στον οργανισμό και ορισμένα είδη είναι δηλητηριώδη. Γιαυτό, όπως γράφουμε τακτικά, ποτέ δεν χρησιμοποιούμε βότανα, εάν δεν τα γνωρίζουμε καλά και δεν συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό γιατρό.
Η όμορφη, μικρή μας Σκίλλα χρησιμοποιείται και σαν καλλωπιστικό φυτό τόσο σε γλάστρες, όσο και σε παρτέρια.


Πέμπτη 14 Ιανουαρίου 2016

Βότανα του Βερμίου: 83. Ορνιθόγαλο "το άστρο της Βηθλεέμ"


Tο Ορνιθόγαλο είναι ένα όμορφο αγριολούλουδο, που ταιριάζει στις γιορτινές μέρες που περνάμε. Γιατί είναι γνωστό και με το όνομα «αστέρι της Βηθλεέμ», επειδή το σχήμα του μοιάζει με αστέρι. Πρόκειται για ένα όμορφο φυτό που θα το δούμε να ξεπροβάλει στις πλαγιές του βουνού μας και στα
χωράφια σε λίγους μήνες, στην αρχή της άνοιξης. Είναι γνωστό όχι μόνο για την ομορφιά του, αλλά και για τις πολλές θεραπευτικές του ιδιότητες.

Το Ορνιθόγαλο λοιπόν είναι ένα φυτό που φέρει το επιστημονικό όνομα Ορνιθόγαλο (Ornithogalum), ανήκει στην οικογένεια Λιλιίδες (Liliaceae) και στη χώρα μας συναντάται σε περισσότερα από 20 είδη. Φυτρώνει επίσης σε πολλές χώρες της Μεσογείου και σε όλο τον κόσμο. Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις «όρνιθα» και «γάλα», δηλαδή είναι «του πουλιού το γάλα», ίσως λόγω του έντονου λευκού χρώματος που έχουν τα άνθη του.

Το ορνιθόγαλο που φυτρώνει στα μέρη μας (Ornithogalum umbellatum) είναι μικρό ποώδες φυτό, με ύψος μέχρι 10 εκατοστά. Η ρίζα του είναι βολβός, όπως όλα τα μέλη της οικογένειάς του, σε μέγεθος περίπου 2 εκατοστά. Aπό αυτόν βγαίνουν τα φύλλα του που μοιάζουν με σκουροπράσινες χοντρές κλωστές μήκους 10 – 20 εκατοστά, που στη μέση τους έχουν μια άσπρη γραμμή. Τα άνθη βγαίνουν πολλά μαζί σε ταξιανθία σκιάδιο. Μοιάζουν με αστεράκια διαμέτρου 2 εκατοστών, αποτελούνται από 6 πέταλα και στο κέντρο τους βρίσκονται οι κατακίτρινοι στήμονες. Στο επάνω μέρος τους έχουν άσπρο χρώμα, ενώ στο κάτω πρασινωπό. Ανθίζει την άνοιξη.

Παρ’ όλο που ο βολβός του φυτού είναι βρώσιμος, τα υπόλοιπα μέρη του (φύλλα, άνθη, καρποί) είναι τοξικά και επικίνδυνα τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για τα ζώα.

Μερικοί αποδίδουν στο Ορνιθόγαλο θεραπευτικές ιδιότητες για παθήσεις του νευρικού και του πεπτικού συστήματος.

Τέλος πολλά είδη Ορνιθόγαλου καλλιεργούνται και χρησιμοποιούνται σαν καλλωπιστικά φυτά κυρίως για τα όμορφα και μυρωδάτα άνθη του.
Δημοσιεύτηκε στα Μακεδονικά Νέα στις 2 Ιανουαρίου 2016

Βότανα του Βερμίου: 82. Ίταμος "το δέντρο του θανάτου"

Α
φορμή για το σημερινό μας σημείωμα στάθηκε η πρόσφατη επίσκεψη σε μια από τις πολλές πανέμορφες γωνιές του Βερμίου μας, τους καταρράκτες της Μεταμόρφωσης. Εκεί λοιπόν, δίπλα από τους καταρράκτες ξανασυνάντησα μετά από αρκετά χρόνια ένα δένδρο, που είναι
συνδεδεμένο με πολλές παραδόσεις, θρύλους και μύθους, τον Ίταμο, καταπράσινο και δροσερό. Κρίμα που αυτή την εποχή δεν έχει τους ξεχωριστούς καρπούς του, οι οποίοι μοιάζουν με όμορφα κερασάκια, όμως κρύβουν μέσα τους το θάνατο, όπως και όλα τα μέρη του φυτού. Αυτό το δηλητήριο αποδείχτηκε τελικά ότι μπορεί να είναι θαυματουργό φάρμακο για κάποιες πολύ άσχημες αρρώστιες. Για αυτόν λοιπόν τον Ίταμο, τον Τάξο, την καρκαριά, το δέντρο του θανάτου, γνωστό από τον Διοσκουρίδη και τον Θεόφραστο, θα προσπαθήσουμε σήμερα να δώσουμε κάποιες πληροφορίες στους φίλους αναγνώστες μας.
Το επιστημονικό όνομα του Ίταμου είναι Τάξος η ραγώδης (Taxus baccata), Ανήκει στην οικογένεια των Ταξίδων  (Taxaceae), τα οποία μαζί με άλλες οικογένειες συνθέτουν την τάξη των κωνοφόρων, όπου ανήκουν τα πεύκα, τα έλατα, τα κυπαρίσσια κ.λ.π. Ο Ίταμος είναι αειθαλές δένδρο μακροβιότατο, μπορεί να ζήσει και περισσότερο από 2000 χρόνια, θα το συναντήσουμε σε υγρά και σκιερά ασβεστολιθικά εδάφη και σε υψόμετρα 800 – 2200 μ.. Το ύψος του φθάνει τα 20μ., τα φύλλα του είναι σύνθετα, βελονοειδή πολύ λεπτά με μήκος περίπου 2 – 3 εκ. Ο κορμός του περιβάλλεται από κοκκινωπό φλοιό με λέπια, ο οποίος σε πολλά μέρη του εμφανίζει κιτρινωπές, κόκκινες ή μοβ κηλίδες. Είναι φυτό δίοικο, δηλαδή παρουσιάζεται με αρσενικά ή θηλυκά άνθη. Τα αρσενικά άνθη βγαίνουν στις μασχάλες και μοιάζουν με στάχεις με 6 – 14 στήμονες, ενώ τα θηλυκά αποτελούνται από μικρό σάκο, στον οποίο βρίσκονται τα σπέρματα και περιβάλλεται από λέπια. Ο καρπός είναι δρύπη αποτελείται από το σκληρό σπέρμα, το οποίο περιβάλλεται από ένα όμορφο κόκκινο περικάρπιο σε σχήμα κυπέλλου με διάμετρο περίπου 1 εκ. . Το δένδρο συναντάται στην Ευρώπη, τη Ν. Ασία και σε πολλά βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας και ορισμένων νησιών του Β. Αιγαίου. ¨Όμως τα τελευταία χρόνια αρχίζει να σπανίζει, ίσως λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Όπως γράφουμε παραπάνω τα φύλλα, οι καρποί ακόμη και ο φλοιός του Ίταμου είναι τοξικοί. Μόνο το κόκκινο περικάρπιο δεν είναι δηλητηριώδες. Γιαυτό και από την αρχαιότητα συνδέθηκε με πολλούς μύθους. Ήταν το φυτό των Ερινυών. Με αυτό δηλητηρίασε η Λητώ τα παιδιά της Νιόβης. Η Άρτεμης, η θεά του κυνηγιού, χρησιμοποιούσε βέλη φτιαγμένα από Ίταμο. Όμως η τοξική ουσία που περιέχει, η ταξόλη, απετέλεσε πρώτη ύλη για την παρασκευή φαρμάκων.

Εκτός από τις φαρμακευτικές ιδιότητες, ο Ίταμος είναι γνωστός και για την άριστη ποιότητα του ξύλου του. Από αυτό έφτιαχναν τον Μεσαίωνα οι βασιλείς της Β. Ευρώπης τα βέλη τους. Σήμερα λόγω του χρώματος και της σκληρότητάς του, θεωρείται άριστο ξύλο για την κατασκευή πολυτελών επίπλων και ξυλόγλυπτων. Επίσης χρησιμοποιείται σαν καλλωπιστικό δένδρο σε πάρκα, επειδή είναι ανθεκτικό και διατηρεί όλο το χρόνο τα καταπράσινα φύλλα του.

Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...