Βότανα του Βερμίου: 21. Βάλσαμο

Ένα από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά βότανα που θα συναντήσουμε στο βουνό μας είναι το βάλσαμο. Θα το βρούμε ανθισμένο αυτή την εποχή να στολίζει τις πλαγιές του Βερμίου καθώς και τις άκρες των χωραφιών. Ευδοκιμεί σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές κυρίως της Βόρειας Ελλάδας.

Είναι πολύ γνωστό από την αρχαιότητα. Το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και  οι Ρωμαίοι κυρίως για την επούλωση των τραυμάτων μετά από τις μάχες. Το χρησιμοποιούσαν και οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης, ο Πλίνιος, ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός κ.λ.π. 

Το επιστημονικό όνομα του βάλσαμου είναι Υπερικό το διάτρητο (Hypericum perforatum) και ανήκει στην οικογένεια Υπερικίδες (Hypericaceae). Στη χώρα μας το συναντούμε με πολλά ονόματα, όπως βαλσαμόχορτο, περίκη, σπαθόχορτο, βότανο του Προδρόμου, λειχηνόχορτο, χελωνόχορτο κ.λ.π. Το όνομα του γένους Υπερικό είναι λατινικής προέλευσης και το όνομα «διάτρητο»  δόθηκε στο είδος, διότι τα μαύρα στίγματα που υπάρχουν πάνω στα φύλλα του μοιάζουν με μικρές τρυπούλες. Η ονομασία βάλσαμο δόθηκε ήδη από την αρχαιότητα, λόγω των πολλών θεραπευτικών ιδιοτήτων του. Επίσης ονομάζεται σπαθόχορτο, διότι μ’ αυτό γιάτρευαν τις πληγές που προκαλούνταν από τα σπαθιά στη μάχη.

Το ύψος του βάλσαμου μπορεί να φτάσει τα 70 εκατοστά. Είναι πολυετής θάμνος με ισχυρή ρίζα, ξυλώδη βλαστό με πολλά κλαδιά. Τα φύλλα του είναι πολύ μικρά, λεπτά, λογχοειδή, χωρίς μίσχο και βγαίνουν στο κλαδάκι το ένα απέναντι από το άλλο. Έχουν μικρά μαύρα στίγματα και είναι σχεδόν διαφανή. Τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί, έχουν χρώμα έντονο κίτρινο, με 5 σέπαλα και πολλούς στήμονες. Έχει ευχάριστο άρωμα και όταν τρίψουμε τα άνθη στο χέρι μας, βγάζουν κόκκινο χρώμα. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι.  Ο καρπός φέρει πολλούς σπόρους.

Σαν θεραπευτικό βότανο χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη του φυτού, κυρίως οι κορυφές του μαζί με τα άνθη του φρέσκες ή αποξηραμένες σε σκιερό μέρος. Το βάλσαμο περιέχει πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως αιθέρια έλαια, φλαβονοειδή, γλυκοζίδια, φυτικές χρωστικές, τανίνες κ.λ.π.. Έχει στυπτικές, αντισηπτικές, στηθικές, αποσυμφορητικές, αντιθελμινθικές, αντικαταρροϊκές ιδιότητες και χρησιμοποιείται σαν εκχύλισμα ή αφέψημα για τη θεραπεία ασθενειών του αναπνευστικού και ουροποιητικού συστήματος. Επίσης βοηθάει στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος, είναι χωνευτικό, κατά της δυσεντερίας, για τα σκουλήκια των εντέρων, έχει διουρητικές ιδιότητες, βοηθάει στο έλκος του στομάχου, στον έρπη, στις θρομβώσεις, τους κιρσούς κ.λ.π.. Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν και σαν αντικαταθλιπτικό κυρίως στις γυναίκες κατά την εμμηνόπαυση. Επίσης καταπραΰνει τους πόνους περιόδου, είναι αποχρεμπτικό για την βρογχίτιδα και βοηθάει στην πρόληψη της νυκτερινής ενούρησης των παιδιών. Εξωτερικά το εκχύλισμα  βάλσαμου σε νερό ή ελαιόλαδο βοηθάει στην επούλωση τραυμάτων, εγκαυμάτων, αμυχών, θεραπεύει την ποδάγρα και την αρθρίτιδα και ανακουφίζει από οσφυαλγίες, ισχιαλγίες και νευραλγίες. Τα φύλλα του έχουν αιμοστατικές ιδιότητες. Τέλος χρησιμοποιείται στη βιομηχανία καλλυντικών και στην ποτοποιία. Ασφαλώς χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση του, διότι μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα, όταν καταναλωθεί σε μεγάλες δόσεις και χωρίς ιατρική συνταγή.

Το βάλσαμο θεωρείται ως μια από τις πιο εύκολες και προσοδοφόρες σύγχρονες γεωργικές καλλιέργειες. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα και ευδοκιμεί ακόμη και σε άγονα εδάφη. Είναι ευρέως γνωστό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στη Βόρεια Αμερική ( Καναδάς ), όπου και καλλιεργείται συστηματικά.