Βότανα του Βερμίου: 82. Ίταμος "το δέντρο του θανάτου"

Α

φορμή για το σημερινό μας σημείωμα στάθηκε η πρόσφατη επίσκεψη σε μια από τις πολλές πανέμορφες γωνιές του Βερμίου μας, τους καταρράκτες της Μεταμόρφωσης. Εκεί λοιπόν, δίπλα από τους καταρράκτες ξανασυνάντησα μετά από αρκετά χρόνια ένα δένδρο, που είναι

συνδεδεμένο με πολλές παραδόσεις, θρύλους και μύθους, τον Ίταμο, καταπράσινο και δροσερό. Κρίμα που αυτή την εποχή δεν έχει τους ξεχωριστούς καρπούς του, οι οποίοι μοιάζουν με όμορφα κερασάκια, όμως κρύβουν μέσα τους το θάνατο, όπως και όλα τα μέρη του φυτού. Αυτό το δηλητήριο αποδείχτηκε τελικά ότι μπορεί να είναι θαυματουργό φάρμακο για κάποιες πολύ άσχημες αρρώστιες. Για αυτόν λοιπόν τον Ίταμο, τον Τάξο, την καρκαριά, το δέντρο του θανάτου, γνωστό από τον Διοσκουρίδη και τον Θεόφραστο, θα προσπαθήσουμε σήμερα να δώσουμε κάποιες πληροφορίες στους φίλους αναγνώστες μας.

Το επιστημονικό όνομα του Ίταμου είναι Τάξος η ραγώδης (Taxus baccata), Ανήκει στην οικογένεια των Ταξίδων  (Taxaceae), τα οποία μαζί με άλλες οικογένειες συνθέτουν την τάξη των κωνοφόρων, όπου ανήκουν τα πεύκα, τα έλατα, τα κυπαρίσσια κ.λ.π. Ο Ίταμος είναι αειθαλές δένδρο μακροβιότατο, μπορεί να ζήσει και περισσότερο από 2000 χρόνια, θα το συναντήσουμε σε υγρά και σκιερά ασβεστολιθικά εδάφη και σε υψόμετρα 800 – 2200 μ.. Το ύψος του φθάνει τα 20μ., τα φύλλα του είναι σύνθετα, βελονοειδή πολύ λεπτά με μήκος περίπου 2 – 3 εκ. Ο κορμός του περιβάλλεται από κοκκινωπό φλοιό με λέπια, ο οποίος σε πολλά μέρη του εμφανίζει κιτρινωπές, κόκκινες ή μοβ κηλίδες. Είναι φυτό δίοικο, δηλαδή παρουσιάζεται με αρσενικά ή θηλυκά άνθη. Τα αρσενικά άνθη βγαίνουν στις μασχάλες και μοιάζουν με στάχεις με 6 – 14 στήμονες, ενώ τα θηλυκά αποτελούνται από μικρό σάκο, στον οποίο βρίσκονται τα σπέρματα και περιβάλλεται από λέπια. Ο καρπός είναι δρύπη αποτελείται από το σκληρό σπέρμα, το οποίο περιβάλλεται από ένα όμορφο κόκκινο περικάρπιο σε σχήμα κυπέλλου με διάμετρο περίπου 1 εκ. . Το δένδρο συναντάται στην Ευρώπη, τη Ν. Ασία και σε πολλά βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας και ορισμένων νησιών του Β. Αιγαίου. ¨Όμως τα τελευταία χρόνια αρχίζει να σπανίζει, ίσως λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Όπως γράφουμε παραπάνω τα φύλλα, οι καρποί ακόμη και ο φλοιός του Ίταμου είναι τοξικοί. Μόνο το κόκκινο περικάρπιο δεν είναι δηλητηριώδες. Γιαυτό και από την αρχαιότητα συνδέθηκε με πολλούς μύθους. Ήταν το φυτό των Ερινυών. Με αυτό δηλητηρίασε η Λητώ τα παιδιά της Νιόβης. Η Άρτεμης, η θεά του κυνηγιού, χρησιμοποιούσε βέλη φτιαγμένα από Ίταμο. Όμως η τοξική ουσία που περιέχει, η ταξόλη, απετέλεσε πρώτη ύλη για την παρασκευή φαρμάκων.

Εκτός από τις φαρμακευτικές ιδιότητες, ο Ίταμος είναι γνωστός και για την άριστη ποιότητα του ξύλου του. Από αυτό έφτιαχναν τον Μεσαίωνα οι βασιλείς της Β. Ευρώπης τα βέλη τους. Σήμερα λόγω του χρώματος και της σκληρότητάς του, θεωρείται άριστο ξύλο για την κατασκευή πολυτελών επίπλων και ξυλόγλυπτων. Επίσης χρησιμοποιείται σαν καλλωπιστικό δένδρο σε πάρκα, επειδή είναι ανθεκτικό και διατηρεί όλο το χρόνο τα καταπράσινα φύλλα του.