Βότανα του Βερμίου: 26. Σαλέπι

Με το όνομα Σαλέπι είναι γνωστά πολλά φυτά της οικογένειας των Ορχεοειδών (Orchidaceae), ορισμένα από τα οποία συναντούμε στα ξέφωτα του Βερμίου σε σχετικά μεσαία και μεγάλα υψόμετρα. Στα βουνά της χώρας μας συναντούμε αυτοφυή περίπου 20 είδη.  Συνήθως χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του ομώνυμου ροφήματος τα είδη Orchis italica, Orchis simia, Orchis morio, Orchis saccata και Orchis mascula ενώ στα μέρη μας η Δακτυλόριζα (Dactylorhiza samboucina) και η Ανάκαμπτις η πυραμιδοειδής (Anacamptis pyramidalis).

Το Σαλέπι φυτρώνει την άνοιξη και ανθίζει στην αρχή του καλοκαιριού. Το ύψος του μπορεί να ξεπεράσει το μισό μέτρο. Η ρίζα του αποτελείται από δύο  κονδύλους που έχουν ιδιαίτερο σχήμα (μοιάζουν με όρχεις) απ’ όπου πήρε και το επιστημονικό όνομά του. Ο βλαστός του είναι σκουροπράσινος και γυαλιστερός, τα φύλλα του λογχοειδή με μικρά άσπρα ή καφετιά στίγματα και τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί σε σχήμα πυραμίδας και με χρώματα κόκκινο, ροζ ή άσπρο και μοιάζουν με μικρές πεταλούδες ή ανθρωπάκια, ανάλογα με το είδος. Οι καρποί του είναι κάψες με πάρα πολλούς μικρούς σπόρους. Στη Δακτυλόριζα η ρίζα είναι ενιαία και μοιάζει με παλάμη με δάκτυλα, απ’ όπου πήρε και το όνομά της.

Χρησιμοποιείται συνήθως η ρίζα (κόνδυλοι). Συλλέγεται αφού ξανθίσει το φυτό. Πρώτα  την πλένουμε πολύ καλά με χλιαρό νερό για να φύγει η πίκρα της και στη συνέχεια την ξεραίνουμε. Κατόπιν την αλέθουμε μέχρι να πάρει τη μορφή αλευριού.

Με τη σκόνη αυτή μπορούμε να παρασκευάσουμε ένα από τα πιο υγιεινά χειμωνιάτικα ροφήματα. Περιέχει άμυλο αραβίνη, τραγακανθίνη και μέταλλα (ασβέστιο, φώσφορος κ.λ.π.). Το σαλέπι είναι τονωτικό, μαλακτικό, αποχρεμπτικό και θερμαντικό ρόφημα. Βοηθάει στην αντιμετώπιση του βήχα, της γρίπης, του κρυολογήματος καθώς και στην επούλωση του στομαχικού έλκους και γενικά θεραπεύει παθήσεις του πεπτικού συστήματος, όπως διάρροια,  δυσεντερία κ.λ.π.  Συνήθως για να πετύχουμε πιο εύγευστο ρόφημα προσθέτουμε σ’ αυτό  ζάχαρη ή μέλι, κανέλλα, πιπερόριζα ή γαρύφαλλο.

Το σαλέπι είναι γνωστό και με το όνομα σερνικοβότανο, διότι σύμφωνα με τη  λαϊκή παράδοση, βοηθάει στην τεκνοποίηση αρσενικών παιδιών. Επίσης είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Αναφέρεται στη μυθολογία και το χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι έλληνες γιατροί Ιπποκράτης Ασκληπιός και Γαληνός και το περιγράφει ο πατέρας της βοτανικής Θεόφραστος..

Επειδή η χρήση του σαλεπιού απαιτεί το ξερίζωμά του, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη συλλογή του. Όταν το συλλέγουμε προσπαθούμε να μη μαζεύουμε όλα τα φυτά που θα εντοπίσουμε σε μια περιοχή, διότι η απληστία μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση του είδους και έτσι αφ ενός μεν κάνουμε κακό στο φυσικό περιβάλλον του  βουνού μας, αφ ετέρου δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να το βρούμε άλλη χρονιά.