Βότανα του Βερμίου: 13. Βιολέτα

Για σε τα γιούλια μάζευα

για σε και τ’ άλλα τ’ άνθη.

Απόψε σε θυμήθηκα

κι ο ύπνος μου εχάθη

Σάββατο του Λαζάρου σήμερα. Ετοιμαζόμαστε για τη Μεγάλη βδομάδα, όπου οι εκκλησιές μας μοσχοβολούν  από τις βιολέτες, που στολίζουν την εικόνα του Νυμφίου, το Σταυρό του μαρτυρίου και τον Επιτάφιο. Αυτές είναι βιολέτες του εμπορίου, όμως την ίδια εποχή στο βουνό μας φυτρώνουν και οι άγριες βιολέτες, που με το άρωμα και τα πανέμορφα χρώματά τους στολίζουν τα δάση και ιδιαίτερα το άλσος του Αγίου Νικολάου.

Η επιστημονική ονομασία της είναι Viola, ανήκει στην οικογένεια Βιολαριώδη Violaceae και τη συναντούμε σε πολλά είδη. Στον άγιο Νικόλαο έχουμε τα είδη riviniana και οdorata με  μωβ άνθη ενώ στα 3 – 5 Πηγάδια υπάρχει και η Viola tricolor, ο αγριοπανσές, με άνθη πορτοκαλοκίτρινα.  Το όνομα βιολέτα είναι λατινικό, ενώ το πιο γνωστό όνομα μενεξές είναι περσικής προελεύσεως. Το αρχαίο ελληνικό όνομα είναι  «ίον το εύοσμον».

Η βιολέτα είναι φυτό ποώδες και πολυετές. Το ύψος του μπορεί να φθάσει περίπου στα 20 εκατοστά, έχει λοξές ρίζες, φύλλα καρδιοειδή, με μικρά δοντάκια στην περιφέρεια και με μακρύ μίσχο, που βγαίνουν από όρθιο βλαστό. Συναντούμε επίσης και πολλά μακρόστενα παράφυλλα. Τα άνθη έχουν διάμετρο περίπου στα 2 εκατοστά, βγαίνουν από τα γόνατα του βλαστού και έχουν χρώμα μωβ και όμορφο άρωμα. Αποτελούνται από 5 σέπαλα, 5 πέταλα, τα οποία σχηματίζουν μια μικρή πεταλούδα, με τους 5 κίτρινους στήμονες στο κέντρο. Πολλές φορές τα άνθη είναι στείρα. Η βιολέτα ανθίζει την άνοιξη, ενώ ο αγριοπανσές το καλοκαίρι.

Η βιολέτα έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Περιέχει πολλές χημικές ουσίες, όπως σαπωνίνες, φυτικά έλαια και χρωστικές. Οι ρίζες της χρησιμοποιούνται σε μορφή σκόνης σαν μαλαχτικό και σε αφέψημα ως εμετικό. Η ρίζα του αγριοπανσέ έχει εμετικές και καθαρκτικές ιδιότητες. Τα φύλλα της βιολέτας χρησιμοποιούνται ως μαλαχτικό. Επίσης βρασμένα χρησιμοποιούνται για να ανακουφίζουν γρατσουνιές και άλλα τραύματα του δέρματος. Τα άνθη χρησιμοποιούνται σαν ρόφημα για να καταπραΰνουν το βήχα και κατά του κρυολογήματος. Επίσης ανακουφίζουν από πονοκεφάλους και ημικρανίες. Είναι γενικά ηρεμιστικά και αγχολυτικά και βοηθούν στην αντιμετώπιση  της αϋπνίας. Τα άνθη και τα φύλλα του αγριομενεξέ με ανάλογη επεξεργασία χρησιμοποιούνται επίσης για δερματοπάθειες, προβλήματα του αναπνευστικού και του ουροποιητικού συστήματος, κατά της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της υπέρτασης, της αρτηριοσκλήρυνσης κ.λ.π. Τέλος τα άνθη χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιία για το απαλό άρωμα που αναδύουν καθώς και στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική σαν ενισχυτικό γεύσης.

Στα Ιόνια νησιά, οι βιολέτες  είναι γνωστές και σαν «γιούλια» και τραγουδιούνται στις καντάδες, γιατί μια ακόμη θεραπευτική ιδιότητά τους είναι να χρησιμοποιούνται σαν παρηγοριά για τις «πληγωμένες καρδιές»…

Μαραμένα τα γιούλια κι οι βιόλες

μαραμένα και τα γιασεμιά

μαραμένες κι ελπίδες μου όλες

στης καρδιάς μου τη μαύρη ερημιά.

 Δημοσιεύτηκε στα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ το Σάββατο 27 Απριλίου 2013