Βότανα του Βερμίου: 96. Αμυγδαλιά

Μ

ια φορά κι έναν καιρό ζούσε στη Θράκη η Φυλλίδα, κόρη βασιλιά, η οποία αγάπησε τρελά τον Δημοφώντα, γιο του Θησέα και της Φαίδρας. Όταν ο Δημοφών έφυγε για την Ελλάδα, η Φυλλίδα πάνω στην απελπισία της κρεμάστηκε στα κλαδιά μιας αμυγδαλιάς. Τότε το δέντρο έπαψε να βγάζει άνθη, φύλλα και καρπούς. Όταν όμως ξαναγύρισε ο Δημοφών, τότε η αμυγδαλιά, που είχε μέσα της την ψυχή της Φυλλίδας, άνθισε στα μέσα του χειμώνα. Έτσι οι αρχαίοι πρόγονοί μας εξηγούσαν την πρωιμότητα της αμυγδαλιάς, που είναι ένα από τα δέντρα που ανθίζουν πριν καν βγάλουν τα φύλλα τους, στην καρδιά του χειμώνα και γιαυτό θεωρείται σύμβολο της αναγέννησης της φύσης.

Η αμυγδαλιά λοιπόν που τη συναντούμε στους πρόποδες του Βερμίου και άγρια και καλλιεργούμενη ήμερη φέρει το επιστημονικό όνομα Αμυγδαλή η κοινή (Amygdalus communis) και ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Η άγρια αμυγδαλιά είναι αγκαθωτός  θάμνος με πικρούς καρπούς, ενώ η ήμερη δέντρο ύψους 4 - 12 μέτρα. Θα τη συναντήσουμε κυρίως σε ασβεστολιθικά εδάφη. Αντέχει στην ξηρασία και στην παγωνιά και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη περιποίηση (κλαδέματα, λιπάσματα κ.λ.π.). Η καταγωγή της είναι από την Νοτιοδυτική Ασία.

Είναι φυτό φυλλοβόλο. Ζει μέχρι 70 χρόνια. Ο κορμός της είναι τραχύς με πολλές αυλακώσεις. Τα φύλλα είναι λογχοειδή, σχετικά μικρά, ανοιχτοπράσινα, λεία, πριονωτά και με μικρό μίσχο. Τα άνθη της είναι άσπρα ή ρόδινα και αποτελούνται από πέντε πέταλα. Ανθίζει Ιανουάριο – Φεβρουάριο. Ο καρπός της, το αμύγδαλο, είναι δρύπη και περιβάλλεται από σκληρό εξωκάρπιο. Τα αμύγδαλα περιέχουν πολλά φυτικά έλαια (αμυγδαλέλαιο), βιταμίνες (κυρίως Ε), σάκχαρα κ.λ.π. Τα άγρια πικραμύγδαλα περιέχουν την αμυγδαλίνη, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε δηλητηριώδες υδροκυάνιο. Γιαυτό καλά θα κάνουν μερικοί, που πιστεύουν ότι τα πικραμύγδαλα θεραπεύουν τις πιο άσχημες αρρώστιες, να προσέχουν, διότι κινδυνεύουν να πεθάνουν από δηλητηρίαση.

Τα αμύγδαλα χρησιμοποιούνται σαν θρεπτικοί ξηροί καρποί και στη ζαχαροπλαστική. Το αμυγδαλέλαιο, από γλυκά ή πικρά αμύγδαλα, χρησιμοποιείται επίσης στη ζαχαροπλαστική καθώς και στην αρωματοποιία και τη φαρμακευτική.  Επίσης το ξύλο της αμυγδαλιάς χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία.

Βότανα του Βερμίου: 95. Φυτολάκα

Σ

το μεγάλο αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, πολλές φορές αναφερθήκαμε σε ορισμένα φυτά, τα οποία μπορεί να διαθέτουν εξαιρετική ομορφιά, όμως είναι αρκετά επικίνδυνα. Επίσης κάποια από αυτά τα φυτά χρησιμοποιούνται σαν βότανα για τη θεραπεία ορισμένων ασθενειών, όμως μόνο μετά από συμβουλή ειδικού γιατρού. Στη στήλη μας, απλά περιγράφουμε τα βότανα του Βερμίου και δεν δίνουμε συμβουλές πώς να τα χρησιμοποιήσουμε για θεραπευτικούς σκοπούς, γιατί απλά δεν είμαστε ειδικοί. 

Η φυτολάκα λοιπόν είναι ένα από τα φυτά που μπορεί να μας τραβήξουν την προσοχή με την ομορφιά του, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν θεραπευτικό βότανο, όμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί πολλά μέρη του είναι δηλητηριώδη.

Πρόκειται για την Φυτολάκα την αμερικανική (Phytolacca Americana), η οποία ανήκει στη μικρή  οικογένεια των Φυτολακίδων (Phytolacceae). Από το όνομά της καταλαβαίνουμε ότι είναι ένα επιγενές φυτό, το οποίο συναντούμε συχνά στις χώρες της Ν. Ευρώπης, όμως κατάγεται από την Αμερική. Θα το συναντήσουμε στις άκρες των δρόμων στους πρόποδες του βουνού μας, συνήθως σε υγρές και σκιερές περιοχές. Είναι μικρό δέντρο – θάμνος που μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 3 μέτρα. Ο βλαστός του είναι τρυφερός και κοκκινωπός και από αυτόν βγαίνουν τα μεγάλα σκουροπράσινα φύλλα σε σχήμα φτερού και μήκους περίπου 30 εκατοστά. Τα άνθη του είναι σε ταξιανθία βότρυ (πολλά μαζί σαν τσαμπιά), είναι πολύ μικρά, έχουν χρώμα λευκό ή ρόδινο και αποτελούνται από 5 σέπαλα. Ανθίζει τέλος άνοιξης – αρχή καλοκαιριού. Οι καρποί του είναι σφαιρικοί με διάμετρο 1 εκατοστό, έχουν στην αρχή κόκκινο χρώμα και όταν ωριμάσουν γίνονται μαύροι και κρέμονται σαν πανέμορφα τσαμπιά.

Η φυτολάκα λοιπόν περιέχει πολλές χημικές ουσίες, οι οποίες της δίνουν ιδιαίτερες φαρμακευτικές ιδιότητες, όπως σαπωνίνες, ρητίνες, τανίνες, φυτολακίνη κ.λ.π. Χρησιμοποιείται περισσότερο η ρίζα της  για παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, του αναπνευστικού, για ρευματισμούς, αμυγδαλίτιδες, καθώς και σαν καθαρκτικό και εμετικό.

Ο χυμός των καρπών με το έντονο μωβ χρώμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βαφή. Μάλιστα κάποτε στην Αμερική τον χρησιμοποιούσαν για να βάφουν και ποτά. Όμως επειδή είναι τοξικός, σήμερα απαγορεύεται η χρήση του.

Βότανα του Βερμίου: 94. Μη με λησμόνει

Τ

ο σημερινό μας αγριολούλουδο έχει δυο ασήμαντα χαρακτηριστικά. Πρώτον είναι πολύ μικρό και δύσκολα κάποιος το δίνει σημασία και δεύτερο δεν έχουν καταγραφεί σε κάποιο βιβλίο θεραπευτικές ιδιότητές του. Όμως αυτό το ασήμαντο λουλουδάκι αν το παρατηρήσουμε προσεκτικά είναι πανέμορφο. Επίσης έχει ένα ξεχωριστό όνομα που συνδέεται με μια ρομαντική ιστορία. Σύμφωνα με αυτή λοιπόν, κάποτε ένας νεαρός, σε μια απόκρημνη περιοχή του βουνού, μάζευε λουλούδια για να τα χαρίσει στην αγαπημένη του. Όμως δεν πρόσεξε, παραπάτησε και την ώρα που έπεφτε στον γκρεμό πέταξε το μπουκετάκι με τα μικρά αγριολούλουδα στο κορίτσι του φωνάζοντας «μη με λησμόνει». Από εκεί λοιπόν πήρε το όνομά του.  

Πρόκειται για την Μυοσώτη τη δασική (Μyositis), η οποία ανήκει στην οικογένεια των Βοραγινίδων (Boraginaceae). Θα τη συναντήσουμε σε δάση και λιβάδια κυρίως των Μεσογειακών χορών. Είναι μικρή πόα με μακριά πράσινα τραχιά φύλλα, τα οποία ξεχωρίζουν, όπως και ο βλαστός, από τις πολλές τριχούλες, που μοιάζουν με μικρές σύριγγες, απ’ όπου βγαίνουν υγρά. Τα άνθη  βγαίνουν πολλά μαζί σε ταξιανθία βότρυ και αποτελούνται από πέντε πέταλα, συνήθως γαλαζωπά στην περιφέρεια και στο κέντρο κίτρινα. Στο κέντρο του άνθους βρίσκονται πέντε στήμονες και η ωοθήκη, η οποία αποτελείται από 2 καρπόφυλλα. Ολόκληρο το άνθος βρίσκεται μέσα σε τριχωτό χωνί με εξωτερικά λέπια. Ο καρπός είναι κάρυο.

Στην ίδια οικογένεια με το μη με λησμόνει ανήκει και το κυνόγλωσσο, στο οποίο αναφερθήκαμε σε παλιό σημείωμά μας (το συναντήσαμε στη Σχολή του Αριστοτέλή), καθώς και η βοϊδόγλωσσα (Έχιον το πλανταγινόμορφο), την οποία πολλοί την αναφέρουν επίσης με το ίδιο όνομα.

Πολλά από τα φυτά των Βοραγινίδων καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά, για να διακοσμούν κήπους και παρτέρια και ορισμένα για φαρμακευτκούς σκοπούς.