Βότανα του Βερμίου: 9. Γάλανθος

Ανηφορίζοντας το Βέρμιο, στο δρόμο για τα 3 – 5 Πηγάδια, λίγο μετά τον Σταυρό θα δούμε στα δεξιά μας να ξεπροβάλουν αυτή την εποχή μέσα από το παχύ στρώμα φτέρης μαζί με σκίλλες, πρίμουλες και κρόκους, πανέμορφα κάτασπρα κρεμαστά λουλουδάκια.

Πρόκειται για τον Γάλανθο (Galanthus), ένα αγριολούλουδο της οικογένειας των Αμαρυλλίδων (Amarylidaceae), που ξεχωρίζει για τα πολύ παράξενα λευκά άνθη του. Έχει τρία μικρά εσωτερικά πέταλα, πιο κοντά από τα 3 εξωτερικά και πάντοτε κοιτούν προς τα κάτω. Τα εσωτερικά πέταλα ενωμένα έχουν το σχήμα καμπανούλας. Είναι πολυετές φυτό, φυτρώνει από βολβό και έχει ύψος περίπου 15 εκατοστά. Το συναντούμε σε περίπου 20 διαφορετικά είδη σε πολλές περιοχές της Ευρώπης και στην Τουρκία. Στην Ελλάδα φυτρώνει στην Πελοπόννησο (στο βουνό Ταΰγετος), στον Όλυμπο, στο Πάικο, καθώς και στις σκουριές Χαλκιδικής.

Πήρε το όνομά του από τις ελληνικές λέξεις γάλα και ανθός, διότι το άνθος του είναι κάτασπρο σαν το γάλα. Θα τον συναντήσουμε σε μεγάλα και μεσαία υψόμετρα. Φυτρώνει στο τέλος του φθινοπώρου και ανθίζει το χειμώνα. Γιαυτό και θεωρείται προάγγελος της άνοιξης. Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες και καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό σε κήπους στη διάρκεια του χειμώνα.

Πολλοί ιστορικοί και βοτανολόγοι, μελετώντας τις περιγραφές του Ομήρου, πιστεύουν ότι ο γάλανθος είναι το βότανο «μώλυ», που έδωσε ο Ερμής στον Οδυσσέα για να τον απαλλάξει από τα μάγια της Κίρκης, η οποία τον μεταμόρφωσε μαζί με τους συντρόφους του σε γουρούνια.

Ο γάλανθος χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα σαν φαρμακευτικό φυτό για την βελτίωση της μνήμης και σήμερα στη νόσο Alzheimer.

Ψάχνοντας τη βιβλιογραφία παρατηρούμε ότι ο γάλανθος αναφέρεται σαν σπάνιο φυτό που μάλιστα περιλαμβάνεται στο κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων φυτών της Ελλάδας. Ορισμένοι τον θεωρούν ενδημικό φυτό του Ταϋγέτου. Όμως πουθενά δεν είδαμε να τον αναφέρουν σαν φυτό του Βερμίου. Φαίνεται ότι το βουνό μας ακόμη παραμένει ανεξερεύνητο, παρόλο που είναι γνωστό από την αρχαιότητα, όταν οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι εδώ βρίσκονταν οι περίφημοι κήποι του Μίδα. Είχαν απόλυτο δίκιο, γιατί το Βέρμιο είναι ένας πραγματικός βοτανικός παράδεισος.

Βότανα του Βερμίου: 8. Ζωχός

Mεθαύριο ξεκινάει η Σαρακοστή. Καιρός είναι λοιπόν για αποτοξίνωση. Καιρός είναι να παρατήσουμε για λίγο τα κρέατα και τα τυριά και να προτιμήσουμε τα πολλά και πολύ υγιεινά λαχανικά και αγριόχορτα της ελληνικής γης, που θα μας απαλλάξουν από τη χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια. Στα μέρη μας ίσως το πιο αγαπημένο αγριόχορτο είναι ο ζωχός. Το χρησιμοποιούμε κυρίως το χειμώνα και την άνοιξη για να παρασκευάζουμε μαζί με λεμονάκι πεντανόστιμες σαλάτες. Επίσης χρησιμοποιείται μαζί με άλλα χόρτα ακόμη και για χορτόπιτες, καθώς και για φαγητό, όπως περίπου το σπανάκι, αρκεί να πετάξουμε το πρώτο νερό, για να μη πικρίζει. Όμως ο γνωστός ζοχός μας εκτός από σαλάτες μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμη σαν φαρμακευτικό φυτό, εφόσον περιέχει πολλές χρήσιμες χημικές ουσίες, όπως ασβέστιο, κάλιο, σίδηρο καθώς και βιταμίνες C και Κ, θειαμίνη, νιασίνη κ.λ.π.

Ο ζοχός συναντάται όχι μόνο στο Βέρμιο, αλλά και σε όλα σχεδόν τα λιβάδια, ακαλλιέργητα χωράφια κ.λ.π.. Επιστημονικά φέρει το όνομα Σόγχος Sonchus oleraceus (Ζωχός ο λαχανώδης) και ανήκει στην οικογένεια Σύνθετα (Compositae)και στην κλάση  Δικοτυλήδονα φυτά. Είναι φυτό μονοετές, όμως πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα χάρη στους σπόρους του που μεταφέρονται με τη βοήθεια του ανέμου σε μεγάλες εκτάσεις. Όσοι μαζεύουν χόρτα αναγνωρίζουν το ζοχό από τα αγκαθωτά, φτερωτά φύλλα του, που βγαίνουν κεντρικά από το βλαστό. Όταν μεγαλώσει το φυτό, τα φύλλα και ο βλαστός περιέχουν γαλακτώδη χυμό. Τα άνθη του είναι κίτρινα μικρά, λεπτά και λογχοειδή και πολλά μαζί  σχηματίζουν ταξιανθίες σαν κεφαλάκια. Γύρω τους εμφανίζονται μικρά πράσινα φυλλαράκια, σαν λέπια. Όταν ωριμάσουν οι καρποί μοιάζουν με μικρά αερόστατα, που μεταφέρονται εύκολα με τον άνεμο. Μπορεί να φθάσει σε ύψος ακόμη και το ένα μέτρο.

Ο ζωχός χάρη στα μέταλλα, τις βιταμίνες και φυτικές ίνες που περιέχει καθίσταται μια πολύ υγιεινή τροφή. Είναι συστατικό της μεσογειακής διατροφής και μας απαλλάσσει από καρδιαγγειακές παθήσεις και παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος. Όπως όλα τα χόρτα ενδείκνυται για τη δυσκοιλιότητα, επίσης για ασθένειες του ήπατος. Ο ζωχός ήταν γνωστός στους προγόνους μας για τις φαρμακευτικές ιδιότητές του και αναφέρεται ως σόγχος σε συγγράμματα του μεγάλου αρχαίου βοτανολόγου Θεόφραστου. Σήμερα είναι γνωστός σε ολόκληρη την Ελλάδα με ονόματα όπως ζοχός, σφογκός, ζοχιά, τζοχός κ.λ.π.

ΚΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

Δημοσιεύτηκε στα Μακεδονικά Νέα το Σάββατο 16 Μαρτίου 2013