Βότανα του Βερμίου: 73. Βελανιδιά

Η

 Βελανιδιά είναι ένα αιωνόβιο δένδρο που το συναντούμε στα δάση του Βερμίου καθώς και σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Είναι ένα φυτό με μεγάλη ιστορία και πολύτιμη αξία. Εμφανίστηκε στην Τριτογενή γεωλογική περίοδο, δηλαδή πολύ πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια. Απολιθωμένα φύλλα βελανιδιάς συναντούμε ακόμη και στον τραβερτίνη (πωρόλιθο) της Νάουσας. Ήταν ιερό δένδρο των αρχαίων Ελλήνων και μάλιστα ο Δίας θεωρούνταν ο θεός της βελανιδιάς. Με φύλλα βελανιδιάς στεφάνωναν τους βασιλιάδες της Μακεδονίας, όπως μαρτυρούν και τα χρυσά στεφάνια που βρέθηκαν στους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας. Μέσα στα δάση

βελανιδιάς ζούσαν οι Δρυάδες και οι Αμαδρυάδες. Τη βελανιδιά την συναντούμε και σε πολλούς μύθους και παραδόσεις ευρωπαϊκών χωρών, όπως της Νορβηγίας με τον βασιλιά Θορ, στη Βρετανία και άλλες Δυτικοευρωπαϊκές χώρες με τους Δρυίδες κ.λ.π.  Η μεγάλη αξία της προέρχεται τόσο από την αντοχή της και την αιωνόβια ηλικία της, όσο και από τα πολύτιμα υλικά που μας παρέχει. Τα υλικά αυτά δεν είναι μόνο η ξυλεία της, αλλά και πολλές ακόμη ουσίες οι οποίες χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία, στη βυρσοδεψία και στη φαρμακευτική.

Η Βελανιδιά  είναι γνωστή επιστημονικά με το όνομα Δρυς (Quercus). Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Φηγίδων (Fagaceae) και συναντάται σε περίπου 300 είδη κυρίως σε περιοχές της εύκρατης ζώνης. Στην Ελλάδα έχουμε 13 είδη. Το πιο γνωστό είδος είναι η Δρυς η μακρολεπίς (Quarus macrolepis)  και η πυκνοβελονιά  (Quarcus frainetto). Στο ίδιο γένος ανήκουν και τα πουρνάρια (Δρυς η κοκκοφόρος), η φελλοφόρος Δρυς κ.λ.π. Τα περισσότερα είδη είναι φυλλοβόλα ή ημιαειθαλή. Ξεχωρίζουν από τα κυματοειδή φύλλα τους, παρόλο που υπάρχουν είδη με φύλλα που μοιάζουν της καστανιάς, και τους χαρακτηριστικούς καρπούς, τα βελανίδια. Έχουν αρσενικά άνθη που σχηματίζουν ίουλους, οι οποίοι κρέμονται στις μασχάλες των κλαδιών  και θηλυκά, τα οποία βγαίνουν ένα ή πολλά μαζί στις μασχάλες των φύλλων και αποτελούνται από κάλυκα με έξι λοβούς, ο οποίος καλύπτεται από βράκτια. Ο καρπός, το γνωστό βελανίδι αποτελείται από το ωοειδές καρύδι, το οποίο βρίσκεται μέσα στο κύπελλο, που με τη σειρά του αποτελείται από μικρά  λογχοειδή λέπια. Στα φύλλα πολλών βελανιδιών συναντούμε κάποια κόκκινα εξογκώματα, τα οποία δημιουργούνται από το τσίμπημα εντόμων και είναι πλούσια σε τανίνες. Το δένδρο φτάνει σε ύψος ακόμη και τα 50 μέτρα. Ο κορμός του περιβάλλεται από καστανοπράσινο ή φαιό φλοιό, ο οποίος έχει βαθιές σχισμές.

    Οι βελανιδιές έχουν μεγάλη οικονομική αξία, κυρίως για το ξύλο τους (δρένιο), το οποίο έχει σπουδαίες ιδιότητες, είναι ανθεκτικό σε μικρόβια, ελαστικό, βαρύ και χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία, την οικοδομική, την ναυπηγική και φυσικά σαν καύσιμο είτε νωπό είτε σε μορφή κάρβουνου. Τα δάση δρυός στη χώρα μας καλύπτουν έκταση περίπου 7.000.000 στεμμάτων. Επίσης χρησιμοποιούνται ο φλοιός, τα κύπελλα και οι κηκίδες στην παρασκευή βαφών. Από κάποια είδη βελανιδιάς ο φλοιός χρησιμοποιείται για την κατασκευή φελλού.

Οι χημικές ουσίες που περιέχονται στο φλοιό, τα φύλλα και σε άλλα μέρη της βελανιδιάς, όπως τανίνες, γαλλικό οξύ κ.λ.π. έχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες. Σκευάσματα από το φλοιό του δένδρου χρησιμοποιούνται σαν στυπτικά για να σταματούν οι αιμορραγίες, για τις αιμορροΐδες και τη φλεβίτιδα, για τη θεραπεία παθήσεων του πεπτικού (διάρροιες, δυσεντερία), για  την επούλωση εγκαυμάτων κ.λ.π. 

Στην αρχαία Ελλάδα, κυρίως στην Πελοπόννησο και σε κάποια νησιά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν στη διατροφή τους αλεύρι παρασκευασμένο από το άλεσμα των βελανιδιών, το οποίο περιέχει πολλές βιταμίνες, πρωτεΐνες, μέταλλα  και άφθονες φυτικές ίνες. Σήμερα αποτελεί άριστη τροφή για χοίρους και άλλα κτηνοτροφικά ζώα.