Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2016

Βότανα του βερμίου : 87. Οξιά

Π
ερπατώντας το μονοπάτι της Υπαπαντής και σε πολλές ακόμη διαδρομές στο βουνό μας, δεξιά και αριστερά μας στέκονται αγέρωχες και μεγαλοπρεπείς οι λυγερόκορμες οξιές. Η οξιά είναι ένα από τα πιο όμορφα δέντρα που συναντούμε σε μεγάλες εκτάσεις στο βουνό μας και προσφέρει όχι μόνο το ξύλο της, το οποίο θεωρείται από τα καλύτερα καυσόξυλα, αλλά
κυρίως τη σκιά και τη δροσιά στον περιπατητή του δάσους.
Φέρει το επιστημονικό όνομα Φηγός η Δασική ή Ευρωπαϊκή (Fagus sylvatica) και ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Φηγίδων (Fagaceae). Στη χώρα μας εκτός από την Ευρωπαϊκή συναντούμε επίσης την Οξιά την Ανατολική (Fagus orientalis) και την Οξιά την Ασιατική ή μοισιακή (Fagus moesiaca), λόγω της προέλευσής της.
Είναι φυλλοβόλο δέντρο που το συναντούμε σε πολλά Ελληνικά βουνά, κυρίως Βορειότερα της Στερεάς Ελλάδας, σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 800 μέτρων. Το ύψος του μπορεί να φθάσει τα 35 μέτρα. Έχει κορμό ίσιο με φλοιό στην αρχή λευκό και κατόπιν γκριζωπό. Τα κλαδιά της βγαίνουν συμμετρικά. Τα φύλλα του έχουν μήκος περίπου 5 – 10 εκατοστά, είναι αυγοειδή με πριονωτό περίγραμμα, σκουροπράσινα και γυαλιστερά στο επάνω μέρος, πιο ανοιχτόχρωμα και χνουδωτά στο κάτω. Το φθινόπωρο παίρνουν κοκκινωπό ή γαλαζωπό χρώμα. Διακρίνονται από τις έντονες νευρώσεις τους.  Τα αρσενικά άνθη της έχουν καστανωπό χρώμα και βγαίνουν σε ταξιανθία κεφάλιο με 10 – 16 στήμονες. Τα θηλυκά άνθη βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων και καλύπτονται από τετραπλό καφετί κάλυμμα. Ανθίζει την άνοιξη. Ο καρπός της είναι καρύδι μήκους περίπου 2 εκατοστά, με αγκαθωτό κάλυμμα και ωριμάζει στις αρχές του φθινοπώρου.. 

Η οξιά χρησιμοποιείται κυρίως για το ξύλο της, το οποίο δεν είναι μόνο καλό καύσιμο, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην επιπλοποιία για της κατασκευή λεπτών επίπλων. Επίσης λόγω της σκληρότητας του χρησιμοποιείται για την κατασκευή δοκαριών στην οικοδομική, ακόμη στην χαρτοποιία (ξυλοπολτός). Η φλούδα του κορμού της οξιάς χρησιμοποιείται στη βυρσοδεψία ενώ οι καρποί της  αποτελούν θρεπτική τροφή για τα ζώα του δάσους. Από αυτούς βγαίνει και ένα είδος λαδιού, που χρησιμοποιείται στη σαπωνοποιία. 

Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016

Βότανα του Βερμίου: 86. Πυξάρι


Ασφαλώς όλοι γνωρίζουμε το πυξάρι, το θάμνο που στολίζει το δασάκι του Αγίου Νικολάου. Το γνωρίζουμε ακόμη από τα στεφάνια που στεφανώνουμε τους ήρωες. Με πυξάρια διακοσμούμε το επιτάφιο και φτιάχνουμε όμορφα παρτέρια στους κήπους και τα πάρκα. Αυτό το ιδιαίτερα ανθεκτικό φυτό, γνωστό από την αρχαιότητα μπορεί να έχει και θεραπευτικές ιδιότητες.
Το πυξάρι φέρει την επιστημονική ονομασία Πυξός ο αειθαλής (Buxus sempervirens) και ανήκει στην οικογένεια των Βουξίδων (Buxaceae). Είναι γνωστό και σαν τσιμσήρι, ζελενιά, βάγια κ.λ.π.. Είναι αειθαλής πολυετής θάμνος με ύψος περίπου 1 – 2 μ. (σπάνια μέχρι 8μ). Θα τον συναντήσουμε σε σκιερές περιοχές των βουνών μέχρι 2.200μ υψόμετρο, συνήθως μέσα σε δάση. Περισσότερο συναντάται σε ασβεστολιθικά και πυριγενή εδάφη στην ηπειρωτική Ελλάδα και συνήθως βορειότερα της Στερεάς Ελλάδας. Επίσης φυτρώνει σε περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής γύρω από τη Μεσόγειο.
Το πυξάρι έχει βλαστό γυαλιστερό γκριζωπό και πολλά κλαδιά απ’ όπου βγαίνουν σύνθετα φύλλα, τα οποία αποτελούνται από μικρότερα σκουροπράσινα αβγοειδή γυαλιστερά φυλλαράκια μήκους 1 – 4 εκ. . Είναι φυτό μόνοικο, με αρσενικά και θηλυκά μικρά άνθη, που βγαίνουν μαζί και έχουν κιτρινωπό χρώμα. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης. Οι καρποί του είναι μικρές κάψες (1 εκ), που αποτελούνται από 3 τμήματα. Θεωρείται από τα πιο ανθεκτικά φυτά στη λειψυδρία, στο κρύο και στη ζέστη
Το πυξάρι περιέχει τη χημική ουσία μπουξίνη, η οποία μαζί με άλλα συστατικά (τανίνες κ.λ.π.) δίνει στο φυτό φαρμακευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιούνται κυρίως τα φύλλα και η φλούδα του για ρευματισμούς, σαν καθαρκτικό, διουρητικό, για δερματοπάθειες κ.λ.π. Όμως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι σε μεγάλες δόσεις μπορεί να είναι τοξικό.
Το πυξάρι είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Αναφέρεται σε συγγράμματα του Θεόφραστου και του Θεόκριτου. Ήταν γνωστό κυρίως για την ανθεκτικότητα του ξύλου του. Σήμερα το ξύλο του χρησιμοποιείται για την κατασκευή λεπτών αντικειμένων, έργων τέχνης, για μουσικά όργανα κ.λ.π. Ίσως μάλιστα από αυτό πήρε το όνομά της η πυξίδα (κουτί χρυσαφικών) των αρχαίων. Επίσης χρησιμοποιείται σαν καλλωπιστικό φυτό για φράκτες και για να στολίζει παρτέρια και πάρκα.

Πέμπτη 4 Φεβρουαρίου 2016

Βότανα του Βερμίου: 85. Βρωμούσα

Σ
ε παλαιότερο σημείωμά μας αναφερθήκαμε σε ένα από τα σημαντικότερα βότανα του βουνού μας, το οποίο έχει και πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, τον Σαμπούκο. Σήμερα θα ασχοληθούμε με ένα ακόμη φυτό, που μοιάζει αρκετά με τον Σαμπούκο, εξ άλλου ανήκει στο
ίδιο γένος, όμως όχι μόνο δεν έχει τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες, αλλά αντίθετα μυρίζει άσχημα και μπορεί να είναι επικίνδυνο στη βρώση. Πρόκειται για τον Σαμπούκο τον έβουλο, γνωστό περισσότερο σαν βρωμούσα ή βούζια ή βουζιά ή φρουσκλιά, χαμοσαμπούκος κ.λ.π.
Το επιστημονικό όνομα λοιπόν της βρωμούσας είναι Σαμπούκος, ο έβουλος (Sambucus ebulus) και ανήκει στην οικογένεια των Καπριφολιίδων (Caprifoliaceae). Ο γνωστός θεραπευτικός Σαμπούκος είναι ο Σαμπούκος ο μέλανας (Sampucus nigra). Τα δυο φυτά μπορεί να μοιάζουν αρκετά, όμως διαφέρουν πρώτα στο ύψος, ο Σαμπούκος είναι δένδρο που μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 10μ., ενώ η βρωμούσα είναι θάμνος με ύψος το πολύ 2μ. Επίσης ο κορμός του Σαμπούκου είναι ξυλώδης, ενώ της Βρωμούσας πιο τρυφερός. Επίσης τα άνθη του Σαμπούκου έχουν πιο λευκό χρώμα με κίτρινους στήμονες, μυρίζουν όμορφα, ενώ της Βρωμούσας, έχουν μαύρους στήμονες και  όπως το λέει και η ονομασία, μυρίζουν πολύ άσχημα.
Η Βρωμούσα φυτρώνει πολύ εύκολα σε χωράφια, στις άκρες των δρόμων, στις πλαγιές του βουνού και γενικά δεν έχει ιδιαίτερη δυσκολία στην επιβίωσή της. Γιαυτό και εξαπλώνεται πολύ εύκολα σε μεγάλες εκτάσεις. Έχει μεγάλο ριζικό σύστημα, από το οποίο βγαίνουν οι πράσινοι βλαστοί του. Τα φύλλα του είναι σύνθετα μήκους περίπου 30 εκ. και αποτελούνται από 9 – 13 μικρότερα φυλλαράκια, με πριονωτή περιφέρεια σε σχήμα φτερού. Τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί σε ταξιανθία κόρυμβο, αποτελούνται από 5 μυτερά πέταλα και ανάμεσά τους βγαίνουν οι κόκκινοι – μαύροι ανθήρες. Ανθίζει το καλοκαίρι. Ο καρπός είναι μαύρη ράγα με διάμετρο περίπου 5 χιλιοστά. Και οι καρποί βγαίνουν σαν μπουκετάκια στη θέση των ανθέων. 

Η Βρωμούσα είναι γνωστή από την αρχαιότητα. ίσως είναι η Χαμαιάκτη του Διοσκουρίδη. Οι παλαιότεροι την χρησιμοποιούσαν σαν καθαρκτικό ή για την καταπολέμηση σκουληκιών του εντέρου κ.λ.π. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται, διότι είναι τοξική και μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για την υγεία μας. Μπορούμε όμως να χρησιμοποιήσουμε τους ώριμους καρπούς της για τη βαφή υφασμάτων.

Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...