Βότανα του Βερμίου: 71. Κυνόγλωσσο

Σ

ήμερα θα ασχοληθούμε με ένα ακόμη βότανο με παράξενο, ίσως και αστείο,  όνομα, που έχει να κάνει με ζώο. Γράψαμε ήδη για το γαϊδουράγκαθο, θα γράψουμε για τη βοϊδόγλωσσα και σήμερα σειρά έχει το Κυνόγλωσσο. Το συναντήσαμε πέρσι, στη βόλτα που κάναμε, στα

πλαίσια της Ημέρας των Μουσείων, στη Σχολή του Αριστοτέλη. Και ίσως δεν ήταν τυχαίο, διότι το φυτό αυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα και μπορεί να το γνώριζε και ο μαθητής του Αριστοτέλη, ο μεγάλος βοτανολόγος Θεόφραστος.

Το Κυνόγλωσσο λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Κυνόγλωσσο το Κρητικό (Cynoglossum creticum) και ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Βοραγινοειδών (Boraginaceae). Στο ίδιο γένος συναντούμε στη χώρα μας πέντε είδη, με πιο γνωστό το Κυνόγλωσσο το στυλώδες με τα κόκκινα άνθη. Είναι γνωστό επίσης με τα ονόματα σκυλόγλωσσο, γοργογιάννι κ.λ.π.. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει με το όνομα καλαβάτιον.

Θα το συναντήσουμε σε άγονα πετρώδη εδάφη, όπως π.χ. στα αρχαία ερείπια καθώς και στις άκρες των δρόμων και των χωραφιών. Έχει ύψος περίπου 70 εκατοστά. Από τον τρυφερό βλαστό του βγαίνουν εναλλάξ τα χνουδωτά λογχοειδή φύλλα του, τα οποία μυρίζουν άσχημα. Έχει όμορφα ρόδινα ή γαλαζωπά άνθη  με 5 πέταλα, που φέρουν σκούρες γραμμώσεις. Ανθίζει το καλοκαίρι (Μάιος – Αύγουστος). Οι καρποί του είναι αγκαθωτοί και κολλάνε εύκολα στα ρούχα. Είναι οι γνωστές μας κολλητσίδες, που παίζαμε στα παιδικά μας χρόνια.

Το φυτό έχει πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες, χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως τανίνη, αλκαλοειδή, αιθέρια έλαια, βιταμίνες, άλατα μετάλλων και μάλιστα μια χημική ουσία που πήρε το όνομά της από το φυτό, την κυνογλωσσίνη. Χρησιμοποιούνται σε διάφορα παρασκευάσματα τα φύλλα, οι σπόροι και η ρίζα. Έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται σαν μαλακτικό, για τη θεραπεία προβλημάτων του νευρικού (ηρεμιστικό), του πεπτικού (διάρροιες κ.λ.π.), του κυκλοφορικού (αιμοπηκτικό) και του αναπνευστικού συστήματος (βήχας, καταρροή). Επίσης χρησιμοποιείται για τις δερματοπάθειες (μυρμηγκίες κ.λ.π.). Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στην παρασκευή καλλυντικών. Όμως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι είναι ισχυρό τοξικό κυρίως όταν είναι φρέσκο.

Βότανα του Βερμίου: 70. Λίλιο

Υ

πάρχουν κάποια αγριολούλουδα που φυτρώνουν στο βουνό μας, τα οποία πραγματικά ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, κυρίως για την ομορφιά τους. Πριν λίγες βδομάδες γράψαμε για τις παιώνιες, ενώ αυτή την εποχή είναι στις δόξες τους τα κρινάκια, που θα τα συναντήσουμε σε υψόμετρο περίπου 900 μέτρων. Το ξεχωριστό κόκκινο κρινάκι, το Λίλιο το χαλκηδονικό, το συναντήσαμε στο δρόμο για τα 3 Πηγάδια, καθώς και κοντά στον καταρράκτη της Μεταμόρφωσης, απ’ όπου είναι και η φωτογραφία. 

Το Λίλιο λοιπόν ανήκει στην οικογένεια των Λιλιίδων (Liliaceae) και συναντάται σε περίπου 80 είδη. Στην Ελλάδα έχουμε 5 – 6 είδη. Τα πιο γνωστά από αυτά που έχουμε στο βουνό μας είναι το Λίλιο το χαλκηδονικό (Lilium chalcedonicum) με το έντονα κόκκινα άνθη του και το Λίλιο το μάρταγον (Lilium martagon) με τα πιο σκούρα άνθη, τα οποία μάλιστα έχουν σκουροκόκκινα στίγματα και μυρίζει άσχημα. Είναι γνωστά και με τα ονόματα κρίνοι, λείρια κ.λ.π. Ο άσπρος κρίνος (Lilium candidum) είναι γνωστός και σαν το κρινάκι της Παναγιάς ή Παρθενικός κρίνος, ενώ το δικό μας Λίλιο το χαλκηδονικό είναι γνωστό σαν κόκκινος κρίνος, φαναράκι  και  τουρκοπούλα.

Το Λίλιο είναι πολυετές φυτό, έχει ρίζες βολβούς, όπως το κρεμμύδι, βλαστό ψηλό από 50 μέχρι 100 εκατοστά, πολλά φύλλα πράσινα γυαλιστερά και λογχοειδή που σχεδόν καλύπτουν τον βλαστό. Το Λίλιο το χαλκηδονικό έχει άνθη κόκκινα με διάμετρο περίπου 5 εκατοστά, που βγαίνουν στην κορυφή του βλαστού από ένα μέχρι 6. Είναι γυρισμένα προς τα κάτω και τα 6 πέταλα στρέφονται προς τα πίσω. Έχουν έντονο άρωμα. Ανθίζει τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Ο καρπός είναι κάψα με πολλούς σπόρους. Το είδος αυτό φυτρώνει μόνο στην Ελλάδα (είναι ενδημικό), στα δάση της Πίνδου, την Πελοπόννησο και στη Βόρεια Ελλάδα. Πήρε το όνομα του από το Θεσσαλικό βουνό Χαλκηδόνιο.

Δεν γνωρίζουμε τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, όμως είναι ένα αγριολούλουδο γνωστό από την αρχαιότητα. Το βλέπουμε σε πολλές τοιχογραφίες της Μινωικής περιόδου (Κνωσός, Σαντορίνη), αναφέρεται στην Ιλιάδα, καθώς και από τον Θεόφραστο με το όνομα «Κρίνον το πορφυρούν» και από τον Διοσκουρίδη σαν «Βασιλικόν κρίνον». Μερικά είδη χρησιμοποιούνται για την παρασκευή αιθέριων ελαίων και οι βολβοί του τρώγονται. 

Τα διάφορα είδη Lilium καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά φυτά, πωλούνται στα ανθοπωλεία και στολίζουν κήπους και πάρκα. Συνήθως πολλαπλασιάζεται με βολβούς, οι οποίοι φυτεύονται αρχές φθινοπώρου. Προτιμάει αργιλοπυριτικά εδάφη.

Βότανα του Βερμίου: 69. Δακτυλίτιδα

Π

ριν λίγες μέρες κάναμε μια βόλτα  στο δρόμο που οδηγεί από τον Άγιο Νικόλαο στη διασταύρωση για τα 3 Πηγάδια με σκοπό να μαζέψουμε λίγο βάλσαμο. Στο δρόμο αυτό εκτός από το βάλσαμο φυτρώνουν και άλλα πολλά φαρμακευτικά βότανα, όπως π.χ. το

εκουιζέτο, το μελισσόχορτο, το βερμπάσκο κ.λ.π. Την ώρα λοιπόν που μαζεύαμε το βάλσαμο μπροστά μας συναντήσαμε πανέμορφες ώριμες γλυκύτατες και μοσχοβολιστές αγριοφράουλες και ανάμεσά τους να ξεπροβάλλουν περήφανες δακτυλίτιδες. Ο δρόμος αυτός είναι γνωστός και σαν δρόμος των καρδιοπαθών συμπολιτών μας που καθημερινά κάνουν εκεί την πεζοπορία τους. Οι φίλοι μας αυτοί λοιπόν μαζί με το υγιεινό περπάτημα έχουν δίπλα τους ακόμη μια παρέα, ένα από τα πλέον καρδιοτονωτικά βότανα, τη δακτυλίτιδα!

Στο Βέρμιο συναντούμε διάφορα είδη Δακτυλίτιδας, όπως τη  μεγανθή (Dititalis grandiflora), την εριώδη (Digitalis  lanata), τη σιδηρόχρου (Digitalis ferruginea), την πορφυρά (Digitalis purpurea) κ.λ.π. Είναι γνωστές και με τα ονόματα δακτυλάκι της Παναγιάς, χελιδονόχορτο, κορακόχορτο, κορακοβότανο, ντιτζιτάλις κ.λ.π. Στην Ελλάδα φυτρώνουν έξι - επτά είδη και σε ολόκληρη την Ευρώπη την Ασία και τη Β. Αφρική 25. Είναι φυτά που ανήκουν στην οικογένεια Σκροφουλαριίδες (Scrophulariaceae). Τα περισσότερα είδη είναι πολυετή ή διετή. Έχουν όρθιο βλαστό, ύψους 70 – 120 εκατοστά,  γύρω από τον οποίο βγαίνουν πολλά άνθη  σε αποχρώσεις του κίτρινου, του καφέ και του ροζ, σε μορφή κυπέλλου, ή δακτυλήθρας, με στεφάνη σωληνωτή και σε ταξιανθία στάχυ ή  βότρυ. Ο καρπός τους είναι κάψα με πολλούς σπόρους. Τα φύλλα είναι επιμήκη, λογχοειδή και λίγο χνουδωτά.. Θα τα συναντήσουμε μέσα σε δάση ή σε θαμνότοπους και προτιμούν το πυριτιούχο έδαφος.  Ανθίζουν το καλοκαίρι (Ιούνιο – Σεπτέμβριο).

Οι Δακτυλίτιδες είναι φυτά δηλητηριώδη, γιαυτό καλό θα είναι χωρίς συμβουλή ειδικού να μην τα δοκιμάζουμε. Περιέχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ουσίες, όπως γλυκοσίδια, σαπωνίνες, φλαβοβοειδή, διζιταλίνη, διγιτοξίνη, γιτοξίνη κ.λ.π. Στην Ιατρική είναι γνωστές από τον 18^ο αιώνα. Δεν τη γνώριζαν οι αρχαίοι γιατροί μας. Χρησιμοποιούνται περισσότερο τα φύλλα, από τα οποία παρασκευάζεται βάμμα, σκόνη, εκχύλισμα ακόμη και σιρόπι. Έχουν ιδιότητες καρδιοτονωτικές και διουρητικές. Επίσης σε εξωτερική χρήση η δακτυλίτιδα χρησιμοποιείται για επαλείψεις που ανακουφίζουν τους πόνους από τους ρευματισμούς.

Σήμερα οι δακτυλίτιδες καλλιεργούνται τόσο για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες, όσο και σαν καλλωπιστικά φυτά  για τα πανέμορφα άνθη τους. Επαναλαμβάνουμε όμως ότι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι περιέχουν ισχυρό δηλητήριο και ελάχιστη ποσότητα μπορεί να μας οδηγήσει στο θάνατο.