Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 43. Αρκουδοπούρναρο


Τις μέρες αυτές το αρκουδοπούρναρο έχει την τιμητική του. Θα το βρούμε να στολίζει βιτρίνες καταστημάτων, δρόμους και σπίτια και ασφαλώς να δεσπόζει πανέμορφο δίπλα από τις πηγές του Αγιανικόλα. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν το ελληνικό όνομά του. Μάλιστα πολλοί κάνουν λάθος και στο γαλλικό όνομα, το λένε «γκι» αντί για «ου». Το γκι είναι γνωστό στα ελληνικά σαν ιξός, ένα
φυτό παράσιτο σε καστανιές και άλλα δένδρα, για το οποίο θα γράψουμε σε επόμενο σημείωμά μας.
Το αρκουδοπούρναρο λοιπόν είναι ένας πολυετής αειθαλής μεγάλος θάμνος, σχεδόν δένδρο, γνωστός με το επιστημονικό όνομα Ίλεξ ο οξύφυλλος (Ilex aquifolium) και ανήκει στην οικογένεια των Ακουιφολιιδών  (Aquifoliaceae)Φυτρώνει στο Βέρμιο και σε πολλά ακόμη βουνά της Ελλάδας. Είναι γνωστό επίσης με τα ονόματα λιόπρινο, πρίνος, μηλοπούρναρο κ.λ.π.  Ευδοκιμεί σε υγρά και σκιερά εδάφη. Το ύψος του μπορεί να περάσει τα 10 μέτρα. Έχει φύλλα σκληρά, γυαλιστερά, σκουροπράσινα και αγκαθωτά στην περιφέρεια. Τα άνθη του είναι μικρά με χρώμα άσπρο και 4 πέταλα. Βγαίνουν πολλά μαζί στους μίσχους των φύλλων στο τέλος της  άνοιξης. Οι καρποί του είναι στρογγυλοί, γυαλιστεροί και κόκκινοι σε μέγεθος περίπου ενός εκατοστού.
Το αρκουδοπούρναρο καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό, κυρίως για χριστουγεννιάτικο στολίδι. Επίσης από το ξύλο του κατασκευάζονται λεπτεπίλεπτα σκαλιστά. Όμως τα φύλλα και οι βλαστοί του περιέχουν καφεΐνη, ασβέστιο, κάλιο και άλλες χημικές ουσίες, που το δίνουν και φαρμακευτικές ιδιότητες. Ένα ρόφημα με φύλλα του φυτού χρησιμοποιείται σαν διεγερτικό και τονωτικό, καθώς και σαν διουρητικό, για την ελάττωση της πίεσης του αίματος, για τη βρογχίτιδα, την αρθρίτιδα κ.λ.π.

Πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα τους κόκκινους καρπούς, διότι περιέχουν ισχυρό δηλητήριο. Γιαυτό, όπως γράφουμε πάντοτε, πριν χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε βότανο, θα πρέπει να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό γιατρό, φαρμακοποιό κ.λ.π. 

Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου 2013

Ζεόλιθοι

Όπως είναι γνωστό, η χώρα μας διαθέτει ένα αρκετά πλούσιο υπέδαφος. Στα βάθη της ελληνικής γης κρύβονται μεγάλα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων, όπως πετρελαίου, φυσικού αερίου, γαιανθράκων (λιγνίτες, τύρφη). Επίσης από την αρχαιότητα ήδη έχουν εντοπισθεί μεγάλα κοιτάσματα μεταλλευμάτων, όπως σιδήρου (χρωμίτες, σιδηρονικελιούχα κ.λ.π.), μαγγανίου, αλουμινίου (βωξίτες), ακόμη και πολύτιμα μέταλλα, όπως άργυρος και χρυσός. Το ελληνικό υπέδαφος διαθέτει
πολλά οικοδομικά ορυκτά και πετρώματα, όπως μάρμαρα άριστης ποιότητας, καολίνη, υλικά πρώτες ύλες για την παρασκευή τσιμέντου (ελαφρόπετρα, ασβεστόλιθος, αργιλικά ορυκτά κ.λ.π.), μπεντονίτης, λευκόλιθος, περλίτης, βαρυτίνη και πολλά άλλα. Δυστυχώς όμως σε πολλά από τα παραπάνω κοιτάσματα ακόμη δεν ξεκίνησε η συστηματική εξόρυξη, ενώ σε άλλα δεν γίνεται ορθολογική εκμετάλλευση ή ακόμη η εκμετάλλευση αυτή γίνεται από ξένες εταιρείες που αποσκοπούν στο δικό τους κέρδος και έτσι το ελληνικό δημόσιο αφ’ ενός μεν δεν κερδίζει σχεδόν τίποτε και αφ ετέρου δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον. Επίσης πολλές αξιοποιήσεις ορυκτών πόρων σκαλώνουν στα γρανάζια της ελληνικής γραφειοκρατίας και γενικά της μιζέριας που μας διακρίνει.
Τελευταία γίνεται πολύς λόγος για τους ζεόλιθους. Πρόκειται για μια ομάδα ορυκτών, τα οποία συναντώνται σε περισσότερα από 40 είδη. Είναι ένυδρα πυριτικά ορυκτά, τα οποία περιέχουν αργιλικά και πυριτικά άλατα νατρίου και ασβεστίου σε διαφορετικές ποσότητες. Επίσης μέσα στο κρυσταλλικό πλέγμα των ορυκτών συγκρατούνται μεγάλες ποσότητες μορίων νερού. Η ιδιότητα αυτή των ζεολίθων, να συγκρατούν και να απορροφούν νερό, τους έδωσε και το όνομα που περίπου σημαίνει «πέτρα που βράζει». Μια ακόμη σημαντική ιδιότητά τους είναι να συγκρατούν ιόντα χημικών ενώσεων που είναι διαλυμένες στο νερό ή να τα ανταλλάσσουν με τα δικά τους.
Σήμερα οι ζεόλιθοι χρησιμοποιούνται στην οικοδομική για την παρασκευή άριστης ποιότητας τσιμέντου, στους βιολογικούς καθαρισμούς για την επεξεργασία λυμάτων, διότι απορροφούν βλαβερές ουσίες και εμπλουτίζουν το νερό με οξυγόνο, στην χαρτοποιία λόγω της συγκράτησης του νερού,  στη βιομηχανία για την κατασκευή φίλτρων ακόμη και στη γεωργία ως βελτιωτικό του εδάφους, λόγω της ικανότητάς τους να συγκρατούν νερό και χρήσιμες ουσίες στις ρίζες των φυτών. Επίσης χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία και την πτηνοτροφία σαν συμπλήρωμα διατροφής, διότι είναι πλούσιοι σε ασβέστιο και βοηθούν στην καλή ανάπτυξη των ζώων και την παραγωγή αυγών.
Ο ζεόλιθος απέκτησε τελευταία μεγάλη φήμη, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται σαν φυσικό αντιοξειδωτικό του ανθρώπινου οργανισμού, διότι σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, συγκρατεί πολλά επικίνδυνα βαριά μέταλλα και άλλες τοξίνες, ρυθμίζει το Ph του οργανισμού, μας τονώνει και μας προφυλάσσει από διάφορες ιώσεις. Εμείς πάντως σας συνιστούμε, πριν το δοκιμάσετε, να ρωτήσετε κάποιον ειδικό γιατρό.

Στη χώρα μας εδώ και πολλά χρόνια έχουν εντοπιστεί μεγάλα κοιτάσματα ζεόλιθων, κυρίως στη Θράκη (Έβρος), στη Σάμο και φυσικά στα νησιά των Κυκλάδων μαζί με άλλα πυριγενή πετρώματα. Δυστυχώς όμως για τους λόγους που αναφέρουμε παραπάνω η εξόρυξη τους ακόμη ουσιαστικά δεν άρχισε και πολλές φορές αναγκαζόμαστε να κάνουμε εισαγωγές από γειτονικές χώρες.

Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 42. Ταραξάκο


Το ταραξάκο είναι το γνωστό μας αγριοράδικο, ένα συνηθισμένο φυτό που φυτρώνει όχι μόνο στο βουνό  και στα χωράφια της Νάουσας, αλλά και σε ολόκληρη την Ελληνική ύπαιθρο, καθώς και στις χώρες της Εύκρατης ζώνης.. Το γνωρίζουμε πιο πολύ σαν αγριόχορτο, με το οποίο παρασκευάζουμε
νόστιμες σαλάτες και πίτες. Όμως ίσως δεν γνωρίζουμε ότι έχει και πολλές ακόμα φαρμακευτικές ιδιότητες.
Το ταραξάκο λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Ταραξάκο το φαρμακευτικό (Taraxacum officinalis) και μαζί με πολλά άλλα φυτά  ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Εκτός από αγριοράδικο επίσης είναι γνωστό με το όνομα πικραλίδα, λόγω της σχετικά πικρής γεύσης του. Είναι φυτό ποώδες και πολυετές που το συναντούμε σε λιβάδια, στους πρόποδες των βουνών, στα χωράφια κ.λ.π.  Έχει χοντρή ρίζα, που μοιάζει με κώνο. Από τη ρίζα και το βλαστό του βγάζει ένα γαλακτώδες υγρό. Τα φύλλα του βγαίνουν κατευθείαν από τη ρίζα και είναι μακρόστενα και λογχοειδή με μεγάλα δόντια στην περιφέρεια. Τα άνθη του έχουν κίτρινο χρώμα και αποτελούνται από πολλά λεπτά φυλλαράκια που όλα μαζί σχηματίζουν κεφάλια με σχήμα ομπρέλας. Στη βάση του άνθους υπάρχουν πολλά σκουροπράσινα βράκτεια. Τα άνθη του έχουν αρκετά μακριά στελέχη, που φθάνουν μέχρι 50 εκατοστά μήκος.  Ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Οι καρποί του είναι αχαίνια και μοιάζουν με μικρά αλεξίπτωτα, τα οποία παρασέρνονται εύκολα από τον άνεμο και έτσι μπορούν να πετάξουν μακριά και να φυτρώσουν σε μεγάλες εκτάσεις.
Τα φύλλα του ταραξάκου, βραστά,  χρησιμοποιούνται για σαλάτα ή για πίτες και φαγητά, όπως το σπανάκι. Επίσης η ρίζα του καβουρδίζεται, και χρησιμοποιείται σε μορφή σκόνης σαν υποκατάστατο του καφέ.
Το ταραξάκο χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα για τις πολλές φαρμακευτικές του ιδιότητες. Περιέχει πολλές βιταμίνες (A, B, C, D), μέταλλα (σίδηρο και κάλιο), στερόλες, σάκχαρα, πηκτίνη, ασπαραγίνη, φενολικά οξέα λουτεΐνη κ.λ.π. Ο χυμός από τα φύλλα ή τη ρίζα χρησιμοποιείται σαν αιμοκαθαριστικό, για προβλήματα του συκωτιού και της σπλήνας, για τη δυσπεψία και τη δυσκοιλιότητα, για τη ρύθμιση της χοληστερίνης και του σακχάρου, σαν βιταμινούχο (αντισκορβουτικό), ακόμη και για παθήσεις του δέρματος (εκζέματα, κρεατοελιές, κάλοι κ.λ.π.) και τους ρευματισμούς. Επίσης τα φύλλα κα η ρίζα είναι τονωτικά, ορεκτικά, χωνευτικά και διουρητικά..

Τα τελευταία χρόνια το ταραξάκο καλλιεργείται και πωλείται σαν λαχανικό.

Βότανα του Βερμίου: 41. Αγράμπελη

Η Αγράμπελη είναι ένα πολύ συνηθισμένο φυτό που θα το συναντήσουμε σχεδόν σε κάθε βήμα μας στο δημοτικό δάσος του Αγίου Νικολάου, στις όχθες της Αράπιτσας, στους φράχτες των κτημάτων
και στις αυλές των σπιτιών.
Η αγράμπελη φέρει το επιστημονικό όνομα Κληματίς η λευκάμπελος (Clematis vetalba) και είναι πιο γνωστή με τα συνηθισμένα ονόματα κληματσίδα, αμπελίδα, αγραμπελίδα κ.λ.π. Στο γένος Κληματίς συναντούμε περισσότερα από 160 είδη. Τα πιο συνηθισμένα από αυτά που φυτρώνουν ή καλλιεργούνται στη χώρα μας είναι η Κληματίς η φλογώδης (Clematis  flammula), η Κληματίς η μικράμπελος (Clematis viticella), η Κληματίς η ανατολική (Clematis orientalis), η Κληματίς η κιρρώδης (Clematis cirrhosa) κ.λ.π. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ρανουγκουλίδων (Ranunculaceae).
Η κληματσίδα λοιπόν είναι ένα αναρριχώμενο φυτό, που ο βλαστός του διακλαδίζεται και  μπορεί να φθάσει τα 6 – 9 μέτρα. Έχει φύλλα οδοντωτά, σε σχήμα φτερού, σύνθετα και άνθη που βγαίνουν πολλά μαζί με 5 σέπαλα, πολλούς στήμονες και σε χρώμα ασπροκίτρινο ή πρασινοκίτρινο που αναδύουν μια όμορφη ξεχωριστή οσμή. Οι καρποί του είναι σύνθετοι και βγάζουν κάτι σαν τριχούλες (αχαίνια). Ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Αύγουστο. Προτιμάει εδάφη φτωχά σε ασβέστιο.
Η κληματσίδα χρησιμοποιείται σαν φαρμακευτικό φυτό. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνταν σαν επουλωτικό για τις πληγές των ζώων. Επίσης τα φύλλα και ο κορμός χρησιμοποιούνται με μορφή εγχύματος ή αλοιφής ως καθαρκτικό, διουρητικό, αντισπαστικό και αναλγητικό για να καταπραΰνει πόνους και φαγούρες. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή, διότι πολλά είδη κληματίδας είναι δηλητηριώδη.
 Πολλά είδη κληματίδας  καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά φυτά για να ομορφαίνουν κήπους και πάρκα.


Ευχαριστούμε τους φίλους αναγνώστες μας για την αγάπη που δείχνουν στη στήλη και τις πολλές χρήσιμες παρατηρήσεις τους μέσω του blog.

Επίσης μετά από απαίτηση πολλών αναγνωστών μας στα επόμενα σημειώματά μας, παράλληλα με την περιγραφή των βοτάνων του Βερμίου, θα συνεχίσουμε το σχολιασμό μας σε θέματα και γεγονότα, που έχουν σχέση με την οικολογία και γενικά την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού μας περιβάλλοντος.  

Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...