Βότανα του Βερμίου: 43. Αρκουδοπούρναρο

Τις μέρες αυτές το αρκουδοπούρναρο έχει την τιμητική του. Θα το βρούμε να στολίζει βιτρίνες καταστημάτων, δρόμους και σπίτια και ασφαλώς να δεσπόζει πανέμορφο δίπλα από τις πηγές του Αγιανικόλα. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν το ελληνικό όνομά του. Μάλιστα πολλοί κάνουν λάθος και στο γαλλικό όνομα, το λένε «γκι» αντί για «ου». Το γκι είναι γνωστό στα ελληνικά σαν ιξός, ένα

φυτό παράσιτο σε καστανιές και άλλα δένδρα, για το οποίο θα γράψουμε σε επόμενο σημείωμά μας.

Το αρκουδοπούρναρο λοιπόν είναι ένας πολυετής αειθαλής μεγάλος θάμνος, σχεδόν δένδρο, γνωστός με το επιστημονικό όνομα Ίλεξ ο οξύφυλλος (Ilex aquifolium) και ανήκει στην οικογένεια των Ακουιφολιιδών  (Aquifoliaceae).  Φυτρώνει στο Βέρμιο και σε πολλά ακόμη βουνά της Ελλάδας. Είναι γνωστό επίσης με τα ονόματα λιόπρινο, πρίνος, μηλοπούρναρο κ.λ.π.  Ευδοκιμεί σε υγρά και σκιερά εδάφη. Το ύψος του μπορεί να περάσει τα 10 μέτρα. Έχει φύλλα σκληρά, γυαλιστερά, σκουροπράσινα και αγκαθωτά στην περιφέρεια. Τα άνθη του είναι μικρά με χρώμα άσπρο και 4 πέταλα. Βγαίνουν πολλά μαζί στους μίσχους των φύλλων στο τέλος της  άνοιξης. Οι καρποί του είναι στρογγυλοί, γυαλιστεροί και κόκκινοι σε μέγεθος περίπου ενός εκατοστού.

Το αρκουδοπούρναρο καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό, κυρίως για χριστουγεννιάτικο στολίδι. Επίσης από το ξύλο του κατασκευάζονται λεπτεπίλεπτα σκαλιστά. Όμως τα φύλλα και οι βλαστοί του περιέχουν καφεΐνη, ασβέστιο, κάλιο και άλλες χημικές ουσίες, που το δίνουν και φαρμακευτικές ιδιότητες. Ένα ρόφημα με φύλλα του φυτού χρησιμοποιείται σαν διεγερτικό και τονωτικό, καθώς και σαν διουρητικό, για την ελάττωση της πίεσης του αίματος, για τη βρογχίτιδα, την αρθρίτιδα κ.λ.π.

Πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα τους κόκκινους καρπούς, διότι περιέχουν ισχυρό δηλητήριο. Γιαυτό, όπως γράφουμε πάντοτε, πριν χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε βότανο, θα πρέπει να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό γιατρό, φαρμακοποιό κ.λ.π. 

Ζεόλιθοι

Όπως είναι γνωστό, η χώρα μας διαθέτει ένα αρκετά πλούσιο υπέδαφος. Στα βάθη της ελληνικής γης κρύβονται μεγάλα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων, όπως πετρελαίου, φυσικού αερίου, γαιανθράκων (λιγνίτες, τύρφη). Επίσης από την αρχαιότητα ήδη έχουν εντοπισθεί μεγάλα κοιτάσματα μεταλλευμάτων, όπως σιδήρου (χρωμίτες, σιδηρονικελιούχα κ.λ.π.), μαγγανίου, αλουμινίου (βωξίτες), ακόμη και πολύτιμα μέταλλα, όπως άργυρος και χρυσός. Το ελληνικό υπέδαφος διαθέτει

πολλά οικοδομικά ορυκτά και πετρώματα, όπως μάρμαρα άριστης ποιότητας, καολίνη, υλικά πρώτες ύλες για την παρασκευή τσιμέντου (ελαφρόπετρα, ασβεστόλιθος, αργιλικά ορυκτά κ.λ.π.), μπεντονίτης, λευκόλιθος, περλίτης, βαρυτίνη και πολλά άλλα. Δυστυχώς όμως σε πολλά από τα παραπάνω κοιτάσματα ακόμη δεν ξεκίνησε η συστηματική εξόρυξη, ενώ σε άλλα δεν γίνεται ορθολογική εκμετάλλευση ή ακόμη η εκμετάλλευση αυτή γίνεται από ξένες εταιρείες που αποσκοπούν στο δικό τους κέρδος και έτσι το ελληνικό δημόσιο αφ’ ενός μεν δεν κερδίζει σχεδόν τίποτε και αφ ετέρου δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον. Επίσης πολλές αξιοποιήσεις ορυκτών πόρων σκαλώνουν στα γρανάζια της ελληνικής γραφειοκρατίας και γενικά της μιζέριας που μας διακρίνει.

Τελευταία γίνεται πολύς λόγος για τους ζεόλιθους. Πρόκειται για μια ομάδα ορυκτών, τα οποία συναντώνται σε περισσότερα από 40 είδη. Είναι ένυδρα πυριτικά ορυκτά, τα οποία περιέχουν αργιλικά και πυριτικά άλατα νατρίου και ασβεστίου σε διαφορετικές ποσότητες. Επίσης μέσα στο κρυσταλλικό πλέγμα των ορυκτών συγκρατούνται μεγάλες ποσότητες μορίων νερού. Η ιδιότητα αυτή των ζεολίθων, να συγκρατούν και να απορροφούν νερό, τους έδωσε και το όνομα που περίπου σημαίνει «πέτρα που βράζει». Μια ακόμη σημαντική ιδιότητά τους είναι να συγκρατούν ιόντα χημικών ενώσεων που είναι διαλυμένες στο νερό ή να τα ανταλλάσσουν με τα δικά τους.

Σήμερα οι ζεόλιθοι χρησιμοποιούνται στην οικοδομική για την παρασκευή άριστης ποιότητας τσιμέντου, στους βιολογικούς καθαρισμούς για την επεξεργασία λυμάτων, διότι απορροφούν βλαβερές ουσίες και εμπλουτίζουν το νερό με οξυγόνο, στην χαρτοποιία λόγω της συγκράτησης του νερού,  στη βιομηχανία για την κατασκευή φίλτρων ακόμη και στη γεωργία ως βελτιωτικό του εδάφους, λόγω της ικανότητάς τους να συγκρατούν νερό και χρήσιμες ουσίες στις ρίζες των φυτών. Επίσης χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία και την πτηνοτροφία σαν συμπλήρωμα διατροφής, διότι είναι πλούσιοι σε ασβέστιο και βοηθούν στην καλή ανάπτυξη των ζώων και την παραγωγή αυγών.

Ο ζεόλιθος απέκτησε τελευταία μεγάλη φήμη, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται σαν φυσικό αντιοξειδωτικό του ανθρώπινου οργανισμού, διότι σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, συγκρατεί πολλά επικίνδυνα βαριά μέταλλα και άλλες τοξίνες, ρυθμίζει το Ph του οργανισμού, μας τονώνει και μας προφυλάσσει από διάφορες ιώσεις. Εμείς πάντως σας συνιστούμε, πριν το δοκιμάσετε, να ρωτήσετε κάποιον ειδικό γιατρό.

Στη χώρα μας εδώ και πολλά χρόνια έχουν εντοπιστεί μεγάλα κοιτάσματα ζεόλιθων, κυρίως στη Θράκη (Έβρος), στη Σάμο και φυσικά στα νησιά των Κυκλάδων μαζί με άλλα πυριγενή πετρώματα. Δυστυχώς όμως για τους λόγους που αναφέρουμε παραπάνω η εξόρυξη τους ακόμη ουσιαστικά δεν άρχισε και πολλές φορές αναγκαζόμαστε να κάνουμε εισαγωγές από γειτονικές χώρες.

Βότανα του Βερμίου: 42. Ταραξάκο

Το ταραξάκο είναι το γνωστό μας αγριοράδικο, ένα συνηθισμένο φυτό που φυτρώνει όχι μόνο στο βουνό  και στα χωράφια της Νάουσας, αλλά και σε ολόκληρη την Ελληνική ύπαιθρο, καθώς και στις χώρες της Εύκρατης ζώνης.. Το γνωρίζουμε πιο πολύ σαν αγριόχορτο, με το οποίο παρασκευάζουμε

νόστιμες σαλάτες και πίτες. Όμως ίσως δεν γνωρίζουμε ότι έχει και πολλές ακόμα φαρμακευτικές ιδιότητες.

Το ταραξάκο λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Ταραξάκο το φαρμακευτικό (Taraxacum officinalis) και μαζί με πολλά άλλα φυτά  ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Εκτός από αγριοράδικο επίσης είναι γνωστό με το όνομα πικραλίδα, λόγω της σχετικά πικρής γεύσης του. Είναι φυτό ποώδες και πολυετές που το συναντούμε σε λιβάδια, στους πρόποδες των βουνών, στα χωράφια κ.λ.π.  Έχει χοντρή ρίζα, που μοιάζει με κώνο. Από τη ρίζα και το βλαστό του βγάζει ένα γαλακτώδες υγρό. Τα φύλλα του βγαίνουν κατευθείαν από τη ρίζα και είναι μακρόστενα και λογχοειδή με μεγάλα δόντια στην περιφέρεια. Τα άνθη του έχουν κίτρινο χρώμα και αποτελούνται από πολλά λεπτά φυλλαράκια που όλα μαζί σχηματίζουν κεφάλια με σχήμα ομπρέλας. Στη βάση του άνθους υπάρχουν πολλά σκουροπράσινα βράκτεια. Τα άνθη του έχουν αρκετά μακριά στελέχη, που φθάνουν μέχρι 50 εκατοστά μήκος.  Ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Οι καρποί του είναι αχαίνια και μοιάζουν με μικρά αλεξίπτωτα, τα οποία παρασέρνονται εύκολα από τον άνεμο και έτσι μπορούν να πετάξουν μακριά και να φυτρώσουν σε μεγάλες εκτάσεις.

Τα φύλλα του ταραξάκου, βραστά,  χρησιμοποιούνται για σαλάτα ή για πίτες και φαγητά, όπως το σπανάκι. Επίσης η ρίζα του καβουρδίζεται, και χρησιμοποιείται σε μορφή σκόνης σαν υποκατάστατο του καφέ.

Το ταραξάκο χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα για τις πολλές φαρμακευτικές του ιδιότητες. Περιέχει πολλές βιταμίνες (A, B, C, D), μέταλλα (σίδηρο και κάλιο), στερόλες, σάκχαρα, πηκτίνη, ασπαραγίνη, φενολικά οξέα λουτεΐνη κ.λ.π. Ο χυμός από τα φύλλα ή τη ρίζα χρησιμοποιείται σαν αιμοκαθαριστικό, για προβλήματα του συκωτιού και της σπλήνας, για τη δυσπεψία και τη δυσκοιλιότητα, για τη ρύθμιση της χοληστερίνης και του σακχάρου, σαν βιταμινούχο (αντισκορβουτικό), ακόμη και για παθήσεις του δέρματος (εκζέματα, κρεατοελιές, κάλοι κ.λ.π.) και τους ρευματισμούς. Επίσης τα φύλλα κα η ρίζα είναι τονωτικά, ορεκτικά, χωνευτικά και διουρητικά..

Τα τελευταία χρόνια το ταραξάκο καλλιεργείται και πωλείται σαν λαχανικό.

Βότανα του Βερμίου: 41. Αγράμπελη

Η Αγράμπελη είναι ένα πολύ συνηθισμένο φυτό που θα το συναντήσουμε σχεδόν σε κάθε βήμα μας στο δημοτικό δάσος του Αγίου Νικολάου, στις όχθες της Αράπιτσας, στους φράχτες των κτημάτων

και στις αυλές των σπιτιών.

Η αγράμπελη φέρει το επιστημονικό όνομα Κληματίς η λευκάμπελος (Clematis vetalba) και είναι πιο γνωστή με τα συνηθισμένα ονόματα κληματσίδα, αμπελίδα, αγραμπελίδα κ.λ.π. Στο γένος Κληματίς συναντούμε περισσότερα από 160 είδη. Τα πιο συνηθισμένα από αυτά που φυτρώνουν ή καλλιεργούνται στη χώρα μας είναι η Κληματίς η φλογώδης (Clematis  flammula), η Κληματίς η μικράμπελος (Clematis viticella), η Κληματίς η ανατολική (Clematis orientalis), η Κληματίς η κιρρώδης (Clematis cirrhosa) κ.λ.π. Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ρανουγκουλίδων (Ranunculaceae).

Η κληματσίδα λοιπόν είναι ένα αναρριχώμενο φυτό, που ο βλαστός του διακλαδίζεται και  μπορεί να φθάσει τα 6 – 9 μέτρα. Έχει φύλλα οδοντωτά, σε σχήμα φτερού, σύνθετα και άνθη που βγαίνουν πολλά μαζί με 5 σέπαλα, πολλούς στήμονες και σε χρώμα ασπροκίτρινο ή πρασινοκίτρινο που αναδύουν μια όμορφη ξεχωριστή οσμή. Οι καρποί του είναι σύνθετοι και βγάζουν κάτι σαν τριχούλες (αχαίνια). Ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Αύγουστο. Προτιμάει εδάφη φτωχά σε ασβέστιο.

Η κληματσίδα χρησιμοποιείται σαν φαρμακευτικό φυτό. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνταν σαν επουλωτικό για τις πληγές των ζώων. Επίσης τα φύλλα και ο κορμός χρησιμοποιούνται με μορφή εγχύματος ή αλοιφής ως καθαρκτικό, διουρητικό, αντισπαστικό και αναλγητικό για να καταπραΰνει πόνους και φαγούρες. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή, διότι πολλά είδη κληματίδας είναι δηλητηριώδη.

 Πολλά είδη κληματίδας  καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά φυτά για να ομορφαίνουν κήπους και πάρκα.

Ευχαριστούμε τους φίλους αναγνώστες μας για την αγάπη που δείχνουν στη στήλη και τις πολλές χρήσιμες παρατηρήσεις τους μέσω του blog.

Επίσης μετά από απαίτηση πολλών αναγνωστών μας στα επόμενα σημειώματά μας, παράλληλα με την περιγραφή των βοτάνων του Βερμίου, θα συνεχίσουμε το σχολιασμό μας σε θέματα και γεγονότα, που έχουν σχέση με την οικολογία και γενικά την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού μας περιβάλλοντος.  

Βότανα του Βερμίου: 40. Κισσός

Πριν ενάμιση περίπου χρόνο κάποιοι φίλοι μας εμπνεόμενοι από καθαρά περιβαλλοντικά αισθήματα  και με σκοπό να προστατεύσουν τα πλατάνια και γενικά τα αιωνόβια δέντρα του Αγίου Νικολάου, δημιούργησαν ένα ξεχωριστό «κίνημα» κατά του κισσού, τον οποίο θεωρούσαν υπεύθυνο για την ξήρανση πολλών πλατάνων, καστανιών και άλλων δένδρων. Έτσι ανέλαβαν εκστρατεία για να κόβουν

και να απομακρύνουν τους κισσούς από τα παραπάνω δένδρα. Αυτό ήταν και η αιτία που καλέσαμε δυο ειδικούς επιστήμονες, τον Π. Τσόπελα και τον Κ. Διαμαντή, οι οποίοι μας εξήγησαν ότι τόσο τα πλατάνια, όσο και οι καστανιές κινδυνεύουν από πιο επικίνδυνες αρρώστιες, που οφείλονται σε μύκητες και άλλα παράσιτα, παρά από τον κισσό.

Όμως ο κισσός είναι ένα φυτό, το οποίο είναι στενά συνδεδεμένο με την ελληνική ιστορία  και τις παραδόσεις μας και παράλληλα αποτελεί ένα σπουδαίο βότανο.  Το επιστημονικό του όνομα είναι Χέδερα η έλιξ  (Hedera helix) και  ανήκει στην οικογένεια των Αραλιδών (Araliaceae). Έχουν καταγραφεί περισσότερες από 60 ποικιλίες.  Είναι ένας θάμνος που τον συναντούμε στην εύκρατη ζώνη, στην Αφρική, Ασία και Ευρώπη. Το ύψος του μπορεί να φθάσει τα 30 μέτρα. Φυτρώνει σε υγρά και σκιερά εδάφη, κυρίως μέσα σε δάση πλατύφυλλων. Αναρριχάται και περιελίσσεται σε δένδρα και τοίχους. Μάλιστα βγάζει κατά μήκος των βλαστών του πολλές ρίζες και άγκιστρα, με τις οποίες προσφύεται, κολλάει  και απομυζά τα δένδρα. Τα φύλλα του έχουν σχήμα καρδιάς, μονά, τριπλά ή πενταπλά. Τα άνθη του είναι κιτρινωπά και βγαίνουν πολλά μαζί σαν φούντες, σε ταξιανθία σκιάδιου με πέντε πέταλα, 5 σέπαλα και 5 στήμονες. Ανθίζει το φθινόπωρο. Οι καρποί είναι μαύροι, σφαιρικοί με 2 – 3 σπόρους και είναι δηλητηριώδεις, γιαυτό καλό είναι να μην τους φυτεύουμε σε κήπους, όπου παίζουν μικρά παιδιά.

Ο κισσός περιέχει πολλές χημικές ουσίες, όπως ρητίνες, σάκχαρα, εντερίνη, τανίνη, ορυκτά άλατα και οξέα. Στην ιατρική χρησιμοποιούνται κυρίως τα φύλλα του για την παρασκευή σιροπιών κατά του βήχα. Έχουν ιδιότητες αποχρεμπτικές και  μαζί με τον κορμό βοηθούν στη θεραπεία του κοκκίτη, είναι αντιθρομβωτικά, αντισυλληπτικά και εμμηναγωγά. Επίσης χρησιμοποιούνται εξωτερικά σαν αντιρρευματικά, αντινευραλγικά, για τον καθαρισμό του δέρματος, ακόμη και για τις μαγουλάδες.. Οι καρποί έχουν καθαρκτικές ιδιότητες, όμως όπως γράψαμε και παραπάνω είναι ισχυρά δηλητήρια και χρειάζονται προσοχή.

Επίσης ο κισσός καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό σε πάρκα, κήπους και γλάστρες. Ακόμη τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για το ξαναζωντάνεμα των χρωμάτων στα λινά ρούχα.

Ο κισσός είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Οι πρόγονοί μας τον θεωρούσαν ιερό φυτό του Διονύσου. Με τα κλαδιά του στεφάνωναν του ποιητές και τους πότες, διότι τον θεωρούσαν σύμβολο της αθανασίας και φάρμακο για τους πονοκεφάλους και τη μέθη. Αναφέρεται επίσης σαν γιατρικό από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη.    

Τέλος, όπως επισημαίνουμε πάντα, όλα τα βότανα μπορεί να έχουν θεραπευτικές ιδιότητες, όμως περικλείουν και κινδύνους, γιαυτό πριν τα χρησιμοποιήσουμε, πρέπει να ρωτάμε ειδικούς.

Βότανα του Βερμίου: 39. Μέντα

Περπατώντας στο δασάκι του Αγίου Νικολάου, στο δρόμο προς το εκτροφείο, μπορεί, ακόμη και αυτή την εποχή, να συναντήσουμε κάποια μικρά ποώδη φυτά με φύλλα και άνθη, που μοσχομυρίζουν. Πρόκειται για τη μέντα που φυτρώνει στο βουνό μας σε διάφορα είδη.

Η μέντα είναι το φυτικό γένος Μέντα (Mentha), που ανήκει στην οικογένεια Χειλανθή (Labiatae) και τη συναντούμε σε διάφορα είδη, όπως τη Μέντα τη σταχυώδη (Mentha spicata), τη Μέντα την πράσινη (Mentha viridis), ο γνωστός μας δυόσμος, τη Μέντα την υδροχαρή (Mentha aquatica), τη Μέντα την πιπερώδη (Mentha piperita), τη Μέντα την πουλέγειο (Mentha pulegium), το γνωστό φλισκούνι κ.λ.π. Είναι ένα αρωματικό φυτό ποώδες και πολυετές με ύψος που φθάνει περίπου το μισό μέτρο. Προτιμάει υγρά, σκιερά και αργιλώδη εδάφη. Τα βλαστάρια του έχουν τετράγωνη τομή. Τα φύλλα της είναι λογχοειδή, χνουδωτά, σκουροπράσινα με οδοντωτή περιφέρεια και μικρό μίσχο. Τα άνθη της είναι λευκά, ροζ ή μοβ. Ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο.

Τα φύλλα της μέντας χρησιμοποιούνται, όπως ο δυόσμος στη μαγειρική σαν ενισχυτικό της γεύσης. Επίσης το αιθέριο έλαιο μέντας, που παρασκευάζεται με απόσταξη φύλλων, χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία, τη ζαχαροπλαστική και την ποτοποιία. Η μέντα, χάρη στις πολύτιμες ουσίες που περιέχει, όπως η καρβόνη, η ταννίνη, οι αζουλίνες, τα καροτενοειδή, η μεντόνη και η μινθόλη χρησιμοποιείται και στη φαρμακευτική.  Το ρόφημα της μέντας έχει ιδιότητες τονωτικές, αντισπασμωδικές και διεγερτικές και βοηθάει στη δυσπεψία, καταπραΰνει τους πόνους της χολής, τις νευρικές διαταραχές, ιλίγγους, ταχυπαλμίες κ.λ.π. Επίσης η μέντα χρησιμοποιείται σαν αντιμικροβιακό, επουλωτικό, ανθελμινθικό, σαν ορεκτικό, κατά της καούρας, της διάρροιας, της αϋπνίας, του πυρετού, του πονόλαιμου και της δυσμηνόρροιας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμη για την ανακούφιση του οδοντόπονου και για τα τσιμπήματα των εντόμων. Αλκοολικό διάλυμα μέντας χρησιμοποιείται εξωτερικά για τις λειχήνες και άλλες δερματικές παθήσεις. Είναι συστατικό πολλών αλοιφών και λαδιών, που χρησιμοποιούνται για το μασάζ και τις εντριβές. Εισπνοές  ατμών μέντας βοηθούν στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος και του συναχιού. Όμως πάντα χρειάζεται προσοχή και πριν τη χρησιμοποιήσουμε σαν γιατρικό πρέπει να ζητούμε τις οδηγίες του γιατρού, διότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μας βλάψει.

Η μέντα είναι γνωστή από την αρχαιότητα, αναφέρεται σαν μίνθη από τον Θεόφραστο και σαν ηδύοσμος από τον Διοσκουρίδη. Οι πρόγονοί μας την χρησιμοποιούσαν σαν αρωματικό και ο Ιπποκράτης σαν φάρμακο για παθήσεις του πεπτικού και αναπνευστικού συστήματος.

Τώρα λοιπόν που ο καιρός αρχίζει να κρυώνει, ένα ρόφημα μέντας σίγουρα αποτελεί μια καλή και υγιεινή βραδινή συντροφιά. 

Βότανα του Βερμίου: 38. Αγριοτριανταφυλλιά

Aν κάνουμε, αυτή την εποχή, μια βόλτα στο δασάκι του Αγίου Νικολάου, στους πρόποδες του βουνού, καθώς και στους φυσικούς φράχτες των χωραφιών, θα συναντήσουμε  πολλούς αγκαθωτούς

θάμνους φορτωμένους με όμορφα κόκκινα κουφέτα. Πρόκειται για τους καρπούς της αγριοτριανταφυλλιάς, η οποία στολίζει ολόκληρο το χρόνο τη φύση, την άνοιξη και το καλοκαίρι με τα άνθη της και το φθινόπωρο και χειμώνα με τους καρπούς της. 

Η αγριοτριανταφυλλιά λοιπόν είναι ένας θάμνος που ανήκει στο γένος Ρόδη (Rosa) και τον συναντούμε σε περισσότερα από 100 είδη, όπως Rosa glutinosa με ροζ άνθη, Rosa arvensis, Rosa camina (Ρόδη η κυνοροδή) με άσπρα άνθη κ.λ.π. και ανήκει στην οικογένεια των Ροδίδων (Rosaceae). Φθάνει τα 6 μέτρα σε ύψος, έχει μονά άνθη με 5 πέταλα, που βγαίνουν πολλά μαζί, φέρει αγκαθωτά κλωνάρια, που περιελίσσονται και φύλλα σύνθετα που αποτελούνται από 5 – 7 αυγοειδή φυλλαράκια, πριονωτά στην περιφέρεια. Ο καρπός της είναι κοκκινωπός, σε σχήμα αυγού με τριχούλες και περιέχει πολλούς κίτρινους σπόρους. Ανθίζει την άνοιξη (Απρίλιος – Ιούνιος) και θα τη συναντήσουμε σε ορεινές και ημιορεινές συνήθως πετρώδεις  περιοχές των δασών της χερσαίας Ελλάδας και σε ολόκληρη την εύκρατη ζώνη του Βόρειου ημισφαιρίου.

Η άγρια και η ήμερη τριανταφυλλιά είναι γνωστές από την αρχαιότητα και υμνήθηκαν από πολλούς ποιητές και συγγραφείς. Σήμερα η τριανταφυλλιά καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό, καθώς και για το περίφημο ροδέλαιο που βγαίνει από ορισμένα είδη και αποτελεί μοναδικό άρωμα. Επίσης με άνθη τριανταφυλλιάς παρασκευάζονται γλυκά και σιρόπια.

Τα φύλλα, τα λουλούδια και οι καρποί  της αγριοτριανταφυλλιάς χρησιμοποιούνται σαν φαρμακευτικό βότανο, χάρη στην τανίνη, την πηκτίνη, τις πρωτεΐνες, τις βιταμίνη C, Β, Κ, Ε και άλλες χημικές ουσίες που περιέχουν. Χρησιμοποιούνται σαν τονωτικά και αναζωογονητικά, κατά της διάρροιας, σαν διουρητικά, κατά των κολικών των νεφρών, σαν στηπτικά για την επούλωση πληγών, μαλακτικά κ.λ.π. Το ρόφημα με καρπούς τριανταφυλλιάς είναι πλούσιο σε βιταμίνη C, που μας είναι τόσο απαραίτητη αυτή την εποχή. Επίσης πολλοί χρησιμοποιούν τα άνθη ορισμένων ειδών τριανταφυλλιάς στο μπάνιο τους για αρωματοθεραπεία.

Βότανα του Βερμίου: 37. Βατομουριά

Τα τελευταία χρόνια τα βατόμουρα διαφόρων ειδών και χρωμάτων έχουν την τιμητική τους στις προθήκες των σούπερ μάρκετ, καταστημάτων ξηρών καρπών, ζαχαροπλαστείων, ακόμη και φαρμακείων και καθημερινά στις τηλεοπτικές  διαφημίσεις μαθαίνουμε για τις πολλές ιδιότητές τους. Εμείς φυσικά σήμερα θα ασχοληθούμε με την άγρια βατομουριά, τον γνωστό βάτο, που θα την συναντήσουμε στο άλσος του Αγίου Νικολάου και γενικά στους πρόποδες του Βερμίου και σαν

ενοχλητικό θάμνο  στους φράχτες των χωραφιών. Μάλιστα αυτή την εποχή εξακολουθεί να διατηρεί τα φύλλα  και αρκετούς από τους καρπούς της.

Η βατομουριά λοιπόν ή βάτος ή βατσινιά είναι ένας πολυετής θάμνος γνωστός στη συστηματική βοτανολογία με το όνομα Βάτος ο θαμνώδης (Rubus fructicosus), ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Είναι ένας πολύ συνηθισμένος θάμνος που εκτός από τη χώρα μας τον συναντούμε σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη σε διάφορα είδη. Έχει πολλά αγκαθωτά κλαδιά που περιελίσσονται και φθάνουν σε μήκος τα 5 μέτρα. Τα φύλλα του είναι σύνθετα, βγαίνουν σε τριάδες ή πεντάδες, έχουν σχήμα καρδιάς, είναι χνουδωτά και στην περιφέρεια οδοντωτά, με σκούρο πράσινο χρώμα στην επάνω πλευρά και πιο ανοιχτό στην κάτω. Τα άνθη του, που βγαίνουν σε τσαμπιά, είναι μικρά άσπρα με 5 πέταλα και 5 σέπαλα και πολλούς στήμονες. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι. Οι καρποί της, τα γνωστά βατόμουρα, είναι στην αρχή κόκκινοι και όταν ωριμάζουν παίρνουν το μαύρο χρώμα. Αποτελούνται από πολλές μικρές δρύπες, που η κάθε μια περιέχει και ένα σπόρο.

Στην περιοχή της Μπάρας, και κοντά στα χιονοδρομικά κέντρα του Σελίου και των 3 – 5 Πηγαδιών θα βρούμε τα σμέουρα (φραμπουάζ), μια άλλη ποικιλία βατόμουρων (Rubus idaeus), τα οποία μοιάζουν με τα ήμερα βατόμουρα, είναι πιο μεγάλα και πιο εύγευστα.

Τα βατόμουρα που είναι γνωστά από την αρχαιότητα, με τη γλυκόξινη γεύση τους  χρησιμοποιούνται κυρίως σαν φρούτα, στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική για την παρασκευή μαρμελάδας, λικέρ, σιροπιών κ.λ.π. Περιέχουν μεγάλη ποσότητα βιταμινών Α, Β, C και Ε, κιτρικό και μηλικό οξύ, σάκχαρα, πηκτίνη, τανίνη και μέταλλα (σίδηρο, ασβέστιο, φώσφορο κ.λ.π.), γιαυτό και στην ιατρική χρησιμοποιούνται σαν τονωτικά, αντιοξειδωτικά, για την αντιμετώπιση της αναιμίας, για γυναικολογικά προβλήματα, προβλήματα του αναπνευστικού, του ουροποιητικού και του πεπτικού συστήματος.. Έχουν ιδιότητες αποχρεμπτικές, διουρητικές και στυπτικές. Σαν φαρμακευτικά βότανα χρησιμοποιούνται επίσης οι ρίζες, τα κλαδιά και τα φύλλα της βατομουριάς. Από αυτά μπορούμε να παρασκευάσουμε ρόφημα που βοηθά στην αντιμετώπιση του σακχάρου,  της δυσεντερίας, της διάρροιας, για κρυολογήματα, για τις αιμορροΐδες, τη στηθάγχη κ.λ.π. Επίσης τα φύλλα χρησιμοποιούνται εξωτερικά για δερματολογικά προβλήματα, για επούλωση πληγών, τραυμάτων, για πλύσεις του στόματος (ουλίτιδα κ.λ.π.). 

Βότανα του Βερμίου: 36. Τσαπουρνιά

Του Αι Δημήτρη σήμερα, είμαστε στην καρδιά του φθινοπώρου και είναι καιρός να γράψουμε για τα φθινοπωρινά βότανα, δένδρα  και καρπούς του βουνού μας. Η τσαπουρνιά είναι ένα φθινοπωρινό φυτό, που πολλές φορές το ξεπερνάμε χωρίς να του δώσουμε σημασία και πολλοί αγρότες προσπαθούν να το ξεπαστρέψουν από τα κτήματά τους, γιατί με τα αγκάθια του τους δημιουργεί προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη

μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική.

Η τσαπουρνιά λοιπόν ή αγριοδαμασκηνιά είναι ένας αγκαθωτός θάμνος που φέρει το επιστημονικό όνομα Προύμνη η ακανθώδης (Prunus spinosa) και ανήκει στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Θεωρείται πρόγονος της δαμασκηνιάς. Φυτρώνει στην Ευρώπη και γενικά στις Μεσογειακές χώρες. Θα τη συναντήσουμε στους φράκτες των κτημάτων, στα μονοπάτια και σε πετρώδη εδάφη. Είναι φυτό ξηρόφιλο. Μπορεί να ξεπεράσει σε ύψος τα 3 μέτρα. Είναι φυλλοβόλος θάμνος, με πολλά μπερδεμένα αγκαθωτά κλαδιά. Τα φύλλα του έχουν σχήμα αυγοειδές, μυτερά στην άκρη και οδοντωτά. Ανθίζει την άνοιξη. Τα άνθη του είναι μικρά ασπροκίτρινα με 5 πέταλα και βγαίνουν πολλά μαζί. Οι καρποί του είναι μικροί, σφαιρικοί (δρύπες) με σκούρο μπλε χρώμα. Ωριμάζουν αυτή την εποχή και έχουν ξινή και στυφή γεύση. 

Οι καρποί της τσαπουρνιάς, τα τσάπουρνα, χρησιμοποιούνται όπως τα κράνα στη ζαχαροπλαστική  για την παρασκευή λικέρ και μαρμελάδας. Επίσης το φυτό χάρη στις πολύτιμες ουσίες που περιέχει, όπως βιταμίνη C, ανθοκυανίνη κ.λ.π. χρησιμοποιείται και σαν φαρμακευτικό βότανο, σαν ισχυρό αντιοξειδωτικό, για τη θεραπεία πολλών ασθενειών του αναπνευστικού, του κυκλοφορικού, του ουροποιητικού και του πεπτικού συστήματος. Ρόφημα από φύλλα και άνθη τσαπουρνιάς ή σιρόπι από καρπούς λειτουργεί σαν τονωτικό και μας ανακουφίζει από το κρυολόγημα και τη γρίπη, ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση, βοηθάει στην επούλωση του πεπτικού έλκους, στην ουλίτιδα, την αντιμετώπιση της διάρροιας, της δυσεντερίας, στις πέτρες των νεφρών κ.λ.π. και μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά για δερματολογικά προβλήματα. Ασφαλώς όλα αυτά πάντα με τη συμβουλή γιατρού.

Βλέπουμε λοιπόν ότι και αυτά τα παραμελημένα άγρια φυτά μπορούν να μας προσφέρουν μια υπέροχη μαρμελάδα, ένα εύγευστο λικέρ ή σιρόπι και αν φάμε ωμούς τους καρπούς, μπορεί λίγο να μας ξινίσουν, όμως σίγουρα θα μας κάνουν καλό με τις βιταμίνες τους και τα αντιοξειδωτικά που περιέχουν. 

Δημοσιεύτηκε στα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ το Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

Βότανα του Βερμίου: 35. Δάφνη

Ζούμε μέρες μνήμης εθνικών επετείων και ασφαλώς ταιριάζει να γράψουμε για ένα από τα πιο γνωστά και τιμημένα βότανα του Βερμίου και ολόκληρης της Ελλάδας, τη Δάφνη.

Η Δάφνη ή βάγια, ή δαφνολιά, ή φυλλάδα ή δάφνη του Απόλλωνα  είναι ένας θάμνος, μικρό δένδρο που μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 10 μ. Το επιστημονικό της όνομα είναι  Λάουρος ο ευγενής (Laurus nobilis)  και ανήκει στην οικογένεια Λαουρίδες (Lauraceae). Έχει ίσιο κορμό, πολλά όρθια

κλαδιά  και φύλλα γυαλιστερά, σκληρά και λογχοειδή, με μικρό μίσχο. Ανθίζει την άνοιξη. Τα άνθη της είναι κιτρινωπά και αποτελούνται από τέσσερα πέταλα με οκτώ στήμονες. Οι καρποί της είναι μαύροι σε σχήμα ελιάς (δρύπες).

Η Δάφνη είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Ήταν αφιερωμένη στο Θεό Απόλλωνα και με αυτή στεφάνωναν τους νικητές των αθλητικών και μουσικών αγώνων. Είναι φυτό των Μεσογειακών χωρών και προτιμάει υψηλές θερμοκρασίες και υγρασία. Γιαυτό θα τη συναντήσουμε κοντά σε πηγές, ποτάμια και ρεματιές.

Περιέχει πολλές φαρμακευτικές ουσίες, όπως πτητικά έλαια (Δαφνέλαιο), τανικό οξύ, πικρές ουσίες κ.λ.π. και χρησιμοποιείται σαν ορεκτικό, διεγερτικό, εφιδρωτικό, αντισηπτικό, απολυμαντικό και αντικαταρροϊκό. Σε εξωτερική χρήση βοηθάει στους ρευματισμούς, επίσης χρησιμοποιείται κατά των παρασιτικών εντόμων (ψείρες κ.λ.π.), για τη ρινορραγία και για ατμόλουτρα.

Τα φύλλα Δάφνης χρησιμοποιούνται στη μαγειρική για να δίνουν άρωμα στα φαγητά (φακές, στιφάδο). Αρκεί να μην το παρακάνουμε, διότι σε μεγάλη ποσότητα μπορεί να πικρίζει. Όπως γράφει ο κυρ Νίκος ο Σπάρτσης οι παλιές Ναουσαίες χρησιμοποιούσαν τη δάφνη  για να αρωματίζουν το εφτάζυμο ψωμί, στο γριβάδι πλακί, στο πιλάφι, στα κρέατα σχάρας, στις πηχτές χοιρινού και μοσχαρίσιου, στις πουτίγκες και τις γαλατόπιτες ακόμη και για να αρωματίζει τα ξερά σύκα και σταφίδες.

Η Δάφνη χρησιμοποιείται επίσης στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία και σαν διακοσμητικό φυτό σε κήπους και πάρκα. Αποτελεί ακόμη μια επικερδή καλλιέργεια. Η χώρα μας εξάγει φύλλα δάφνης σε πολλές χώρες της Βόρειας Ευρώπης.

Στα βουνά φυτρώνει η άγρια δάφνη, Δάφνη μεζέρειος (Daphne mezereum), η οποία είναι δηλητηριώδης και ο φλοιός, η ρίζα και οι καρποί της χρησιμοποιούνται ως καθαρκτικό.

Βότανα του Βερμίου: 34. Δρακοντιά

Πριν εννιά μήνες περίπου, όταν ξεκίνησε το αφιέρωμά μας στα βότανα του Βερμίου, με συνάντησε στο δρόμο ένας μακρινός θείος, ο κυρ Χρήστος,  και με παρότρυνε να γράψω κάτι για το φιδόχορτο: «Νίκο γράψε  για το φιδόχορτο, είναι το καλύτερο φάρμακο για τον προστάτη!» και συνέχισε να με περιγράφει τη συνταγή για το γιατρικό. Έτσι λοιπόν επιτέλους ήρθε σήμερα η σειρά  για την εκτέλεση

της «παραγγελίας», όμως, όπως κάνουμε και για όλα τα βότανα, θα αποφύγουμε τις συνταγές, διότι αρμόδιοι για να μας δίνουν ιατρικές συνταγές είναι μόνο οι γιατροί, πολύ περισσότερο για το σημερινό βότανο, το οποίο αν δεν προσέξουμε, μπορεί να αποβεί μοιραίο, γιατί ορισμένα μέρη του είναι δηλητηριώδη. 

Το φιδόχορτο λοιπόν φέρει την επιστημονική ονομασία Άρον το στικτό (Arum maculatum) και Άρον το Ιταλικό (Arum italicum) και ανήκει στην οικογένεια των Αροϊδών (Araceae), στην τάξη των Σπαθανθών (Spathiflorae). Είναι φυτό των τροπικών και εύκρατων χωρών. Γενικά στην Ελλάδα συναντώνται 6 αυτοφυή είδη. Είναι πιο γνωστό με το όνομα Δρακοντιά ή δρακόντι ή το σταφύλι του φιδιού. Το όνομά του παραπέμπει  στην αρχαιότητα, το αναφέρουν στα συγγράμματά τους οι αρχαίοι γιατροί, όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, ο βοτανολόγος Θεόφραστος, ο Πλήνιος κ.λ.π.

Η δρακοντιά  είναι πολυετές ποώδες φυτό, που θα το συναντήσουμε στα λιβάδια, στα δάση και στους φράχτες των χωραφιών. Το ύψος του μπορεί να φθάσει το ένα μέτρο. Όταν ανθίζει, το ξεχωρίζουμε από το χαρακτηριστικό σχήμα του άνθους, που μοιάζει με χωνί. Αποτελείται στο κέντρο από ένα κόκκινο ή κίτρινο σπάδικα, που γύρω του έχει ένα βράκτειο, το οποίο μοιάζει με μεγάλο ασπροκίτρινο φύλλο, ονομάζεται σπάθη και μυρίζει άσχημα. Το φυτό ανθίζει την άνοιξη. Τα φύλλα της δρακοντιάς είναι μεγάλα, πλατιά, σκουροπράσινα με στίγματα ή κηλίδες (ανάλογα με το είδος), που μοιάζουν με μυτερές καρδιές ή με μεγάλα βέλη και οι μίσχοι τους ξεκινούν από τη ρίζα. Ο καρπός είναι και αυτός χαρακτηριστικός,  κόκκινος και σφαιρικός (δρύπη). Εμφανίζονται πολλοί καρποί μαζί σαν τις ρόγες σταφυλιού, γύρω από τον σκληρό κούφιο βλαστό, περιέχουν λίγα σπόρια και είναι δηλητηριώδεις. Έχει μεγάλη, σαρκώδη ρίζα.

Το φυτό έχει φαρμακευτικές ιδιότητες χάρη στις χημικές ουσίες που περιέχει (αροΐνη, λευκωματίνη, άμυλο, σαπωνίνες κ.λ.π.). Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και η ρίζα. Έχει ιδιότητες αποχρεμπτικές (χρησιμοποιείται για το βήχα και το άσθμα), ανθελμινθικές, αντιρρευματικές, καθαρκτικές, διουρητικές, αφροδισιακές, επουλωτικές και αντικαρκινικές (πολύποδες κ.λ.π.). Βοηθάει στην αντιμετώπιση προβλημάτων του πεπτικού σωλήνα (έλκη, αιμορραγίες κ.λ.π.), του αναπνευστικού συστήματος (άσθμα, κοκίτης, φυματίωση κ.λ.π.) και του ουροποιητικού (πέτρα στην ουροδόχο κύστη). Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται με μορφή βάμματος κατά των ρευματισμών και της ουρικής αρθρίτιδας. Η ρίζα του σε μορφή σκόνης βοηθάει στην αντιμετώπιση του καταρράκτη των ματιών. Σε μερικές περιοχές χρησιμοποιούν σκόνη ρίζας για το δάγκωμα της οχιάς. Επίσης οι ρίζες του, ξεραμένες και ψημένες, μπορούν να αλεσθούν και να δώσουν αλεύρι, που χρησιμοποιείται για ζωοτροφή και κάποτε για την παρασκευή ψωμιού. Επίσης χρησιμοποιούνται σαν λευκαντικό στο πλύσιμο των ρούχων. Επαναλαμβάνουμε ότι το φυτό είναι ισχυρό δηλητήριο γιαυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και χωρίς τις οδηγίες ειδικού καλά θα κάνουμε να μην το αγγίζουμε.

Πολλές διασταυρώσεις της δρακοντιάς αποτελούν σήμερα διακοσμητικά φυτά και καλλιεργούνται για να διακοσμούν κήπους και πάρκα.

Βότανα του Βερμίου: 33. Καλέντουλα

Η βδομάδα που μας πέρασε, με τις βροχούλες και το κρύο, μας θύμισε ότι μπήκαμε για τα καλά στο φθινόπωρο, σε μια από τις πιο όμορφες εποχές του χρόνου. Αρκεί να κάνουμε μια βόλτα στο βουνό

μας με τα υπέροχα χρώματα των φύλλων για να διαπιστώσουμε για μια ακόμη φορά ότι ζούμε σε ένα πραγματικό παράδεισο. Στα λιβάδια του Βερμίου θα δούμε αυτή την εποχή πολλά δένδρα να ρίχνουν το φύλλωμά τους, άλλα αγριολούλουδα να εξαφανίζονται και να φυτρώνουν στη θέση τους κάποια καινούργια βότανα της εποχής, όπως π.χ. τα κυκλάμινα. Ανάμεσα σ’ αυτά θα ξεχωρίσουμε επίσης τις τελευταίες όμορφες καλέντουλες, με τα πορτοκαλιά λουλουδάκια τους.

Το επιστημονικό όνομα της καλέντουλας είναι Καλέντουλα η φαρμακευτική (Calendula officinalis). Επίσης συναντούμε αυτοφυή και την Καλέντουλα την αρουραία (Calendula arvensis) που είναι γνωστή  σαν κίτρινη μαργαρίτα ή το αδράχτι της γριάς ή νεκρολούλουδο. Ανήκει μαζί με άλλα πολλά και γνωστά βότανα στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Φυτρώνει σε αρκετά είδη σε περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο, σε λιβάδια σχετικά υγρά και ηλιόλουστα. Πήρε το όνομά της από τις καλένδες, επειδή ανθίζει τις πρώτες μέρες του μήνα. Είναι φυτό ποώδες, μονοετές ή πολυετές με ύψος περίπου τα 30 – 40 εκατοστά, έχει τρυφερό τριχωτό βλαστό, φύλλα λογχοειδή, και άνθη που μοιάζουν με μαργαρίτες με πέταλα χρώματος πορτοκαλί, τα οποία βγάζουν μια απαλή ευχάριστη μυρουδιά. Ανθίζει από τον Φεβρουάριο μέχρι σχεδόν το Νοέμβριο.  

Η καλέντουλα είναι ένα από τα πιο γνωστά φαρμακευτικά φυτά. Χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως ρητίνες, αιθέρια έλαια, καροτενοειδή, στερόλη, σαπωνίνες κ.λ.π. μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τη μορφή χυμού, σαν έγχυμα, ρόφημα ή βάμμα για τη θεραπεία πολλών παθήσεων του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος, σαν αντισπασμωδικό, εφιδρωτικό, εμμηναγωγό, αποχρεμπτικό και επουλωτικό. Χρησιμοποιείται ακόμη σαν χωνευτικό και έχει αντιμικροβιακές, αντιμυκητιακές και αντισηπτικές ιδιότητες. Επίσης βοηθάει στην αντιμετώπιση των αιμορροΐδων, της φλεβίτιδας, των κάλων, των εγκαυμάτων, των τσιμπημάτων από έντομα και άλλων δερματικών κακώσεων. Ακόμη χρησιμοποιείται για πλύσεις των ματιών. Όλα αυτά ασφαλώς πάντα με τις οδηγίες γιατρού.

Επίσης η καλέντουλα καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό και στολίζει πάρκα, κήπους και γλάστρες. Ακόμη χρησιμοποιείται στην τυροκομία για τον χρωματισμό των τυριών και των βουτύρων. Με τα τρυφερά φύλλα της μπορούμε να παρασκευάσουμε μια ξεχωριστή σαλάτα μαζί με άλλα λαχανικά, όπως ρόκα, μαρούλι ή λάχανο.

Βότανα του Βερμίου: 32. Λυκίσκος

Περπατώντας στις όχθες της Αράπιτσας, μέσα στην οργιώδη βλάστηση, σε πολλά σημεία θα συναντήσουμε τους όμορφους ανθισμένους λυκίσκους. Θα τους βρούμε επίσης σε πολλούς φράχτες χωραφιών και εγκαταλειμμένων, μισογκρεμισμένων παραδοσιακών σπιτιών, καθώς και στους

πρόποδες του βουνού μας..

Ο Λυκίσκος ή μπυρόχορτο, ή ζυθόχορτο ή ζυθοβότανο ή αγριόκλημα ή χούμελη, είναι ένα ποώδες πολυετές φυτό που επιστημονικά είναι γνωστό με το όνομα Χούμουλος ο λυκίσκος (Humulus lupulus) και ανήκει στην οικογένεια Κανναβίδες (Cannabaceae). Φυτρώνει στην Ελλάδα  και καλλιεργείται στην Ευρώπη, την Ασία και τη Β. Αμερική. Τον συναντούμε σε εύκρατα μέρη, σε υψόμετρο κάτω των 500 μέτρων και σε υγρά, φωτεινά και δροσερά εδάφη. Μπορεί να φθάσει σε ύψος τα 5 μέτρα. Οι βλαστοί του περιελίσσονται στους φράκτες σαν κλίματα με μήκος μέχρι 10 μέτρα. Τα φύλλα του μοιάζουν με παλάμες, έχουν 3 – 5 λοβούς και είναι στην περιφέρεια οδοντωτά. Τα αρσενικά άνθη είναι μικρά κιτρινωπά. Τα θηλυκά άνθη του μοιάζουν με μικρούς ανοικτοπράσινους κώνους που αποτελούνται από πολλά λεπτά φυλλαράκια σαν φολίδες και καλύπτονται από μικρές τριχούλες. Ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι το Σεπτέμβριο.

Ο λυκίσκος χρησιμοποιείται σήμερα περισσότερο για την παραγωγή μπύρας, γιαυτό καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις κυρίως στην κεντρική Ευρώπη (Γερμανία, Αυστρία κ.λ.π.). Ήταν γνωστός ήδη από την αρχαιότητα. Μάλιστα το όνομα λυκίσκος βγαίνει από το «μικρός λύκος», διότι οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν βλαβερό για τα δέντρα, που τα περικύκλωνε με τους βλαστούς του. Οι πρόγονοί μας τον χρησιμοποιούσαν σαν λαχανικό, διότι τα τρυφερά βλαστάρια του μπορούν να γίνουν μια νόστιμη σαλάτα ή σούπα, όπως τα σπαράγγια. Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τον λυκίσκο για τη ζύμωση, όμως η χρήση του για την παρασκευή μπύρας άρχισε στην Ευρώπη το 1200 μ.Χ..

Εκτός από την παρασκευή της μπύρας, ο λυκίσκος χρησιμοποιείται και σαν φαρμακευτικό φυτό, χάρη στις περισσότερες από 100 χημικές ουσίες που περιέχει, όπως ρητίνες, αιθέρια έλαια, λουπουλίνη, δεψικές ουσίες  κ.λ.π. χρησιμοποιείται σαν ορεκτικό, διουρητικό, τονωτικό, καθαρκτικό, ανθελμινθικό και για την καλή λειτουργία του πεπτικού και του κυκλοφορικού συστήματος. Πιο πολύ χρησιμοποιούνται τα άνθη του. Αφέψημα ανθέων μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ηρεμιστικό καθώς και για τον στομαχόπονο και την αδυναμία. Ένα ρόφημα από λυκίσκο πριν τον ύπνο ή ένα μαξιλάρι εμποτισμένο με αυτόν, θεωρούνται πολύ καλά για την αϋπνία.. Επίσης εξωτερικά χρησιμοποιείται για ηρεμιστικά, χαλαρωτικά μπάνια και για την περιποίηση του δέρματος και των μαλλιών. Σκόνη από ξηρά άνθη βοηθάει και για την επούλωση των τραυμάτων.

Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί ο λυκίσκος να δημιουργήσει δερματολογικά προβλήματα και άλλες παρενέργειες στο γεννητικό σύστημα ανδρών και γυναικών, γιαυτό χρειάζεται προσοχή και να τον χρησιμοποιούμε πάντα με οδηγίες γιατρού. 

Βότανα του Βερμίου: 31. Αμπέλι

« Αγάλι αγάλι φύτευε ο γεωργός το αμπέλι

κι αγάλι αγάλι έγινε η αγουρίδα μέλι»

Bέρμιο χωρίς τη Νάουσα δεν γίνεται, όπως και τη Νάουσα δεν μπορούμε να τη φανταστούμε χωρίς τα αμπέλια της και το περίφημο ξινόμαυρο κρασί της. Επειδή λοιπόν βρισκόμαστε στην εποχή του τρύγου, δεν μπορούμε να παραλείψουμε ένα από τα σημαντικότερα φυτά που φυτρώνουν και καλλιεργούνται στην περιοχή μας, το αμπέλι.

Το αμπέλι είναι ένα από τα αρχαιότερα φυτά που καλλιεργούνται στον πλανήτη μας. Σπόροι σταφυλιών βρέθηκαν σε ανασκαφές που έγιναν σε προϊστορικούς οικισμούς 6.000 ετών στην Αίγυπτο και σε πολλές ακόμη χώρες της Ασίας και της Μεσογείου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το αμπέλι το έφερε στη χώρα μας από την Ασία ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού, ο πιο αγαπητός από τους θεούς του Ολύμπου. Επίσης το κρασί και η άμπελος κατέχουν εξέχουσα θέση στη Χριστιανική θρησκεία. Σήμερα καλλιεργείται σε όλες τις ηπείρους, κυρίως σε χώρες της Εύκρατης ζώνης. Στην Ευρώπη φημισμένα είναι τα κρασιά της Γαλλίας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας, όμως το αμπέλι καλλιεργείται και στη Γερμανία, τη Βρετανία και σε όλες τις Βαλκανικές χώρες.

Το αμπέλι ή κλίμα λοιπόν φέρει την επιστημονική ονομασία  Άμπελος η οινοφόρος (Vitis vinifera) και ανήκει στην οικογένεια των  Αμπελίδων (Vitaceae). Υπάρχουν περισσότερα από 60 είδη και πάνω από 5500 ποικιλίες σταφυλιών. Στη χώρα μας καλλιεργούνται 240 ποικιλίες. Εμείς θα ασχοληθούμε λίγο περισσότερο με το άγριο κλίμα, την Άμπελο τη δασική (Vitis silvestris), που θα τη συναντήσουμε στους πρόποδες του Βερμίου, κοντά στα αμπέλια μας. Είναι ένας θάμνος με μακριά κλαδιά (κλίματα) αναρριχώμενα, τα οποία φέρουν έλικες. Τα φύλλα του είναι μεγάλα, σε σχήμα παλάμης, με 3 - 4 προεξοχές. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης με άνθη μικρά πρασινωπά με 5 πέταλα σε ταξιανθία βότρυ. Ο καρπός του, το σταφύλι, η ρόγα,  έχει σφαιρικό σχήμα με χρώμα σκούρο κόκκινο ή άσπρο ή κιτρινωπό, ανάλογα με την ποικιλία, που περιέχει 1 – 4 σπόρους. Το αμπέλι ευδοκιμεί σε εδάφη αργιλούχα και ασβεστούχα, σχετικά ξηρά, καλά αεριζόμενα και με σημαντική περιεκτικότητα σε σίδηρο.

Τα σταφύλια χρησιμοποιούνται ως φαγώσιμα (επιτραπέζια ή σταφίδα), για την παρασκευή κρασιού, με τη ζύμωση του μούστου, τσίπουρου με την απόσταξη του κρασιού ή ακόμη για το ξίδι με τη ζύμωση του κρασιού. Ακόμη με τα σταφύλια παρασκευάζονται μούστος, πετιμέζι, μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού κ.λ.π. Τα φύλλα του αμπελιού χρησιμοποιούνται στη μαγειρική για τους ντολμάδες και άλλα φαγητά.

Το αμπέλι και το κρασί έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχουν, όπως σάκχαρα, τανίνες, βιταμίνες, άλατα, οργανικά οξέα, μέταλλα κ.λ.π.. Τα φύλλα του αμπελιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφέψημα σαν στυπτικό ή για δερματικά προβλήματα. Τα σταφύλια είναι τονωτικά, θρεπτικά, ανοίγουν την όρεξη και βοηθούν στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Το κρασί σε μικρές δόσεις είναι χωνευτικό, τονωτικό και διουρητικό. Το ζεστό κρασί, που συνηθίζεται στη Γερμανία και σε άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης, πίνεται το χειμώνα και βοηθάει στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος και της γρίπης. 

Γενικά λοιπόν « ο οίνος ευφραίνει καρδίαν» , αρκεί να μην το παρακάνουμε, διότι μπορεί να μας γίνει εξάρτηση και να έχουμε πολύ άσχημες παρενέργειες στο νευρικό μας σύστημα, στο συκώτι και σε άλλα βασικά όργανα και τελικά να το πληρώσουμε ακριβά.

Ας ευχηθούμε λοιπόν στους φίλους αμπελουργούς και οινοπαραγωγούς: 

«ΚΑΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΛΑ ΚΡΑΣΙΑ»…

                      (Δημοσιεύτηκε στα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2013)

Βότανα του Βερμίου: 30. Κιχώριο

Περπατώντας στους πρόποδες του Βερμίου και γενικά στους δρόμους της Νάουσας θα συναντήσουμε ένα από τα πιο συνηθισμένα βότανα, το Κιχώριο, που είναι γνωστό σαν ένα ακόμη είδος ραδικιού με το συνηθισμένο όνομα πικροράδικο ή πικρομάρουλο ή πικραλίδα. Το ξεχωρίζουμε

από τα γαλαζωπά ανθάκια του.

Το επιστημονικό όνομα του Κιχώριου είναι Κιχώριο το ίντυβον (Cichorium intybus) και ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae). Το Κιχώριο συναντάται στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική σε 8 είδη. Είναι πολυετές φυτό με σκληρό βλαστό,  σε ύψος που μπορεί να φθάσει και το 1 μέτρο και με πολλά κλαδιά. Εάν χαράξουμε το βλαστό του θα δούμε να βγαίνει μια γαλακτώδης ουσία. Θα το συναντήσουμε στα χωράφια και στις άκρες των δρόμων. Αντέχει στο κρύο. Τα άνθη του είναι σε σχήμα αστεριού με πολλά λεπιοειδή γαλαζωπά πέταλα, οδοντωτά στην άκρη. Ανθίζει το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Τα φύλλα του είναι οδοντωτά σε σχήμα φτερού, λογχοειδή.

Το Κιχώριο είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Το χρησιμοποιούσαν σαν φαρμακευτικό φυτό ο Διοσκουρίδης, ο Θεόφραστος, ο Γαληνός και ο Πλίνιος. Χάρη στις πολλές και πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει, όπως ιντυβίνη, ινουλίνη, πηκτίνη, σάκχαρα, τανίνες, έλαια, ρητίνη και αλκαλοειδή έχει ιδιότητες τονωτικές, διουρητικές, χωνευτικές, καθαρκτικές, διεγερτικές, μαλακτικές, ηρεμιστικές αντιφλεγμονώδεις, αντιβακτηριδιακές κ.λ.π. Περιέχει σίδηρο και πολλές βιταμίνες. Χρησιμοποιείται για τη χολολιθίαση, για τη δυσκοιλιώτητα, για τη μείωση του σακχάρου και της χοληστερίνης, για την ταχυπαλμία, κατά της ανορεξίας, για παθήσεις του ήπατος, των νεφρών και γενικά του ουροποιητικού συστήματος. Ο χυμός του μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δερματικές παθήσεις. Όλα αυτά φυσικά πάντα με τις οδηγίες του γιατρού..

Η  ρίζα του Κιχώριου αφού ψηθεί, κατόπιν αλέθεται και χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του καφέ για αυτούς που αποφεύγουν την καφεΐνη. Μάλιστα πουλιέται καφές από Κιχώριο σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων.

Επίσης, ήδη από την αρχαιότητα, τα φύλλα του Κιχώριου χρησιμοποιούνται και σαν λαχανικό. Βραστά με λεμόνι κάνουν μια πολύ νόστιμη και υγιεινή σαλάτα, αρκεί να πετάξουμε το πρώτο νερό, διότι είναι λίγο πικρά. Μην ξεχνάμε ότι το νερό από τα βρασμένα χορταρικά περιέχει σίδηρο και άλλα ιχνοστοιχεία και μπορούμε μ’ αυτό να ποτίσουμε τα λουλούδια μας για να τα βοηθήσουμε να ζωντανέψουν και να αποκτήσουν λαμπερό πράσινο χρώμα. 

Βότανα του Βερμίου: 29. Σαπωνάρια

Είναι τόσα πολλά τα είδη φυτών, που έχουμε στη χώρα μας και φυσικά στο βουνό μας, που πολλές φορές προσπερνάμε πανέμορφα αγριολούλουδα με πολύτιμες ιδιότητες και δεν τα δίνουμε σημασία. Αυτό συμβαίνει λοιπόν και με τη διακριτική Σαπωνάρια. Θα τη συναντήσουμε αυτή την εποχή, καθώς και ολόκληρο το καλοκαίρι με τα όμορφα μπουκετάκια της στους πρόποδες του βουνού μας, καθώς

και στις παρυφές των δρόμων, στις αυλές και στα κτήματα. Μάλιστα επειδή πολλοί φίλοι αναγνώστες δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τα βότανα που περιγράφουμε, μέσα από τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που δημοσιεύονται, συνήθως δίνουμε και ακριβή τοποθεσία. Έτσι λοιπόν πολλές Σαπωνάριες μπορούμε να δούμε στο δρόμο του Σπηλαίου και ειδικά γύρω από το παλιό γερμένο εκκλησάκι

Η Σαπωνάρια λοιπόν είναι ένα βότανο που ανήκει στην οικογένεια Καρυοφυλλίδες (Caryophyllaceae), φέρει  το επιστημονικό όνομα Saponaria, υπάρχει σε περίπου 20 είδη  και το πιο διαδεδομένο και ενδιαφέρον στη χώρα μας είναι το είδος Σαπωνάρια η φαρμακευτική (Saponaria officinalis). Είναι γνωστή και με τα ονόματα Σαπουνόχορτο, Σαπνιά, Χαλβαδόριζα και Τσουένι. Είναι ποώδες φυτό μονοετές ή πολυετές με πολύπλοκη  μακριά ρίζα και βλαστούς που φθάνουν σε ύψος τα 50 εκατοστά. Τα φύλλα του βγαίνουν αντίθετα, είναι μυτερά, λογχοειδή με 5 παράλληλα νεύρα. Τα άνθη του σχηματίζουν μπουκετάκια (διχάδια), με χρώμα ασπρορόδινο, έχουν πέντε πέταλα ενωμένα στη βάση τους και βγαίνουν μέσα από σωληνοειδή κάλυκα. Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι το Σεπτέμβριο. Φυτρώνει στη Νότια Ευρώπη και στην Ασία.

Η Σαπωνάρια είναι γνωστή από την αρχαιότητα χάρη στις πολλές φαρμακευτικές και απορρυπαντικές ιδιότητες. Όπως μαρτυρεί και το όνομά της διαθέτει πολλές σαπωνίνες και άλλες πολύτιμες χημικές ουσίες. Έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται σαν τονωτικό, ορεκτικό, καθαρκτικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό, υπακτικό, αντιπυρετικό και αντιρρευματικό, για παθήσεις του αναπνευστικού και πεπτικού συστήματος (π.χ. χολολιθίαση). Επίσης χρησιμοποιείται εξωτερικά για τη θεραπεία πολλών δερματοπαθειών, όπως ακμή, τριχόπτωση, λειχήνες, εκζέματα, ψωρίαση, αφροδισιακά νοσήματα κ.λ.π.

Όταν ήμασταν μικροί τρίβαμε άνθη και φύλλα από το Σαπουνόχορτο στα βρεγμένα χέρια μας και σχηματίζονταν αφρός, όπως του σαπουνιού. Πράγματι λοιπόν η Σαπωνάρια έχει και απορρυπαντικές ιδιότητες. Κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για το πλύσιμο μάλλινων ρούχων. Σε ορισμένη αναλογία ξηρού ριζώματος, και φρέσκων λουλουδιών και βλαστών διαλυμένων σε νερό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το πλύσιμο χαλιών, κουρτινών, ταπετσαριών και άλλων σκληρών και ευαίσθητων  υφασμάτων.  Επίσης παλαιότερα χρησιμοποιούνταν διάλυμα φτιαγμένο από ρίζες της Σαπωνάριας για την παρασκευή του χαλβά, γιαυτό και είναι γνωστή και με το όνομα Χαλβαδόριζα.                                                                                                  

Βότανα του Βερμίου: 28. Μπελαντόνα

Το Βέρμιο, το  βουνό μας, είναι γνωστό για τις ομορφιές του ήδη από την αρχαιότητα. Μάλιστα οι πρόγονοί μας έπλασαν και μύθους γύρω από αυτό. Έτσι εδώ τοποθετούσαν τους περίφημους κήπους του Μίδα με τα εκατόφυλλα τριαντάφυλλα, εδώ επίσης είχε τις περιπέτειές του ο Διόνυσος με τους

Σιληνούς και στις πολλές πηγές έβρισκαν καταφύγιο οι Δρυάδες και οι Νύμφες. Εδώ λοιπόν πριν μερικά χρόνια σε μια βόλτα κοντά στο χιονοδρομικό μας κέντρο αναπάντεχα συναντήσαμε ένα περίφημο βότανο που είναι στενά συνδεδεμένο με πολλούς μύθους, θρύλους και παραδόσεις, τη μπελαντόνα.

Το όνομα «Μπελαντόνα» είναι ιταλικό και μεταφράζεται στα ελληνικά ως η «ωραία κυρία», διότι μια από τις ιδιότητες του φυτού είναι να διαστέλλει την κόρη των ματιών και έτσι οι κυρίες που τη χρησιμοποιούσαν «ομόρφαιναν». Το ελληνικό όνομα Άτροπος προέρχεται από τη μοίρα Άτροπο, που σύμφωνα με το μύθο  κόβει το νήμα της ζωής των ανθρώπων. Το φυτό πήρε αυτό το όνομα, διότι περιέχει ισχυρό δηλητήριο, που οδηγεί στο θάνατο. Σήμερα το επιστημονικό της όνομα συνδυάζει και τα δύο παραπάνω ονόματα, είναι το Άτροπος η μπελλαντόνα (Atropa bellandona) και ανήκει στην οικογένεια Σολανίδες (Solanaceae). Στη χώρα μας θα τη συναντήσουμε στη Βόρεια Ελλάδα. Επίσης φυτρώνει στα δάση της Ευρώπης, της Ασίας και στη Βόρεια Αφρική. Συναντάται σε 4 είδη..

Πρόκειται για ένα σπάνιο ποώδες πολυετές δηλητηριώδες φυτό. Θα το συναντήσουμε γύρω και μέσα σε δάση, προτιμάει σκιερά και ασβεστούχα εδάφη. Έχει σκληρή ρίζα και ο βλαστός του φθάνει σε ύψος το ενάμιση μέτρο. Έχει κλαδιά, απ’ όπου βγαίνουν με μικρούς μίσχους τα μυτερά ωοειδή σκουροπράσινα φύλλα του που μάλιστα φέρουν τρίχωμα, έχουν μια κολλώδη ουσία και μυρίζουν άσχημα.. Τα άνθη του βγαίνουν από τις μασχάλες των φύλλων και μοιάζουν με κύπελλα ή καμπανούλες, είναι αρκετά μεγάλα με χρώμα σκούρο μωβ, βιολετί ή καφέ. Φέρουν 5 στήμονες και ανθίζουν το καλοκαίρι. Οι καρποί του μοιάζουν με μαύρα γυαλιστερά κερασάκια, περιέχουν πολλούς σπόρους και βγάζουν ένα κόκκινο χυμό.

Όπως γράφουμε και παραπάνω η μπελαντόνα είναι δηλητηριώδες φυτό, γιαυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι μόνο να τη βλέπουμε, να τη θαυμάζουμε και να τη φωτογραφίζουμε. Όμως χρησιμοποιείται στην ιατρική λόγω των πολλών φαρμακευτικών ουσιών που περιέχει, όπως αλκαλοειδή (άτροπο, σκοπολαμίνη, ινουλίνη, ασπαραγίνη, υοσκυαμίνη), χλωροφύλλη, κυτταρίνη κ.λ.π. Χρησιμοποιούνται συνήθως τα φύλλα και οι ρίζες του που έχουν ηρεμιστικές, αντισπασμωδικές, ναρκωτικές και αντιεφυδρωτικές ιδιότητες, βοηθούν στην αντιμετώπιση της ναυτίας και της επιληψίας.. Με επεξεργασία της ρίζας παρασκευάζονται φάρμακα κατά της νόσου του Πάρκινσον. Ακόμη χρησιμοποιείται εξωτερικά σαν παυσίπονο, αναλγητικό και αντινευραλγικό, καθώς και για παθήσεις των ματιών. Τα ξηραμένα φύλλα σε μορφή σκόνης βοηθούν στη θεραπεία του άσθματος. Σαν ρόφημα βοηθάει στη θεραπεία του κοκκύτη, καταπραΰνει  στομαχικούς πόνους, πόνους του συκωτιού, θεραπεύει αιμορροΐδες, ραγάδες κ.λ.π.. Από την μπελαντόνα παρασκευάζονται φάρμακα για τη θεραπεία στομαχικών ελκών, κωλικών των νεφρών και του ήπατος, για τη δυσκοιλιότητα, την εγκεφαλίτιδα κ.λ.π. Οι καρποί του είναι ισχυρότατο δηλητήριο και ορισμένες φορές χρησιμοποιούνται στην παρασκευή βαφών για κεραμικά κ.λ.π. Εκτός από φάρμακο η μπελαντόνα χρησιμοποιείται και σαν παρασιτοκτόνο.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες της μπελαντόνα ήταν γνωστές ήδη από την αρχαιότητα. Τη χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι  γιατροί στην Ελλάδα καθώς και στη Βαβυλωνία και Μεσοποταμία. Σήμερα καλλιεργείται σε πολλές χώρες τη Ευρώπης (Γαλλία, Βρετανία, Ρωσία, Βουλγαρία) καθώς και στις Η.Π.Α.

Βότανα του Βερμίου: 27. Τσάι του βουνού

Την εποχή αυτή, πολλοί φίλοι φυσιολάτρες και βοτανολάτρες παίρνουν τα βουνά για να μαζέψουν το τσάι για το χειμώνα τους. Ασφαλώς αναφερόμαστε στο «τσάι του βουνού», που το συναντούμε άφθονο στο Βέρμιο, πίσω από το χιονοδρομικό κέντρο μας και προς τη Γραμμένη. Μάλιστα υπάρχει σε τρία είδη, το πιο γνωστό  κίτρινο, το πιο σπάνιο άσπρο και μερικοί το βρίσκουν και σε πράσινη

«παραλλαγή».

Το τσάι του βουνού λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Σιδερίτης (Sideritis) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Φυτρώνει σε περισσότερα από 100 είδη στις χώρες της Μεσογείου. Το πιο γνωστό είδος είναι ο Σιδερίτης ο Συριακός (Sideritis syriaca). Στη χώρα μας φυτρώνει σε 17 είδη. Εκτός από το γνωστό τσάι του βουνού, φέρει και άλλα τοπικά ονόματα, όπως μαλοτήρας  ή καλοκοιμηθιά (Sideritis cretica) (Κρήτης), τσάι Ευβοίας, Ταϋγέτου, Ολύμπου, Παρνασσού, Βλάχικο κ.λ.π.

Είναι ένα πολυετές, ποώδες φυτό που φθάνει τα 40 εκατοστά στο ύψος. Έχει βλαστούς και κλωναράκια λεπτά και χνουδωτά. Επίσης τα λεπτά και λογχοειδή φύλλα του είναι σαρκώδη και χνουδωτά. Το χνούδι αυτό είναι χαρακτηριστικό των ξηρόφιλων φυτών, διότι και ο σιδερίτης φυτρώνει σε πετρώδη ξηρά εδάφη και μάλιστα σε υψόμετρο πάνω από τα 1000 μέτρα. Τα άνθη του έχουν χρώμα κιτρινωπό, άσπρο και σε ορισμένα είδη ρόδινο ή μενεξεδί. Το συλλέγουμε συνήθως τον Ιούλιο.

Ο σιδερίτης λοιπόν είναι το πιο γνωστό και αγαπητό ρόφημα στη χώρα μας, ακόμη από την αρχαιότητα. Περιέχει πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως φλαβονοειδή, αιθέρια έλαια, τερπενικά οξέα, διτερπένια, καρβακρόλη, κουρκουμίνη, σίδηρο, καρυοφυλλίνη κ.λ.π.  Χρησιμοποιούμε όλα τα μέρη του εκτός από τη ρίζα για να παρασκευάσουμε ένα αφέψημα με ιδιότητες τονωτικές, αποχρεμπτικές, αντιυπερτασικές, αντιθρομβωτικές, αντιοξειδωτικές, αντιαναιμικές, σπασμολυτικές., εφιδρωτικές και  διουρητικές. Επίσης βοηθάει στην πέψη, στα κρυολογήματα, στο βήχα και γενικά στην αντιμετώπιση προβλημάτων του αναπνευστικού, σταματά τη  διάρροια, διαλύει τις πέτρες των νεφρών. Οι αρχαίοι το χρησιμοποιούσαν σαν επουλωτικό για τις πληγές των πολεμιστών από τα βέλη.   Επίσης αποτελεί ένα πολύ καλό μελισσοτροφικό φυτό.

Σήμερα το τσάι του βουνού αποτελεί και μια πολύ προσοδοφόρα καλλιέργεια, διότι μπορεί να καλλιεργηθεί σε άγονα εδάφη και πωλείται όχι μόνο σαν ρόφημα ή φάρμακο, χρησιμοποιείται επίσης στη βιομηχανία τροφίμων, ποτών και καλλυντικών.

Στη Νάουσα το τσάι του βουνού είναι απαραίτητο σε κάθε σπίτι και όπως γράφει ο κυρ Νίκος ο Σπάρτσης στο βιβλίο του «Τα παραδοσιακά μας φαγητά στη Νάουσα»: « με τα τσάια αυτά τρώγαμε πρωινό παπάρα με ψωμί τριμμένο στο πιάτο μας τις σαρακοστές, Τετάρτες και Παρασκευές νηστείες».

Όπως συμβαίνει και με άλλα βότανα, έτσι και με το «τσάι του βουνού» πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα τη συλλογή. Να κόβουμε με ψαλίδι μόνο τα κλωνάρια του και  να μην το ξεριζώνουμε, διότι από τις ρίζες μπορεί να φυτρώσει και την επόμενη χρονιά. Αλλιώς κινδυνεύει με εξαφάνιση.

Βότανα του Βερμίου: 26. Σαλέπι

Με το όνομα Σαλέπι είναι γνωστά πολλά φυτά της οικογένειας των Ορχεοειδών (Orchidaceae), ορισμένα από τα οποία συναντούμε στα ξέφωτα του Βερμίου σε σχετικά μεσαία και μεγάλα υψόμετρα. Στα βουνά της χώρας μας συναντούμε αυτοφυή περίπου 20 είδη.  Συνήθως χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του ομώνυμου ροφήματος τα είδη Orchis italica, Orchis simia, Orchis morio, Orchis saccata και Orchis mascula ενώ στα μέρη μας η Δακτυλόριζα (Dactylorhiza samboucina) και η Ανάκαμπτις η πυραμιδοειδής (Anacamptis pyramidalis).

Το Σαλέπι φυτρώνει την άνοιξη και ανθίζει στην αρχή του καλοκαιριού. Το ύψος του μπορεί να ξεπεράσει το μισό μέτρο. Η ρίζα του αποτελείται από δύο  κονδύλους που έχουν ιδιαίτερο σχήμα (μοιάζουν με όρχεις) απ’ όπου πήρε και το επιστημονικό όνομά του. Ο βλαστός του είναι σκουροπράσινος και γυαλιστερός, τα φύλλα του λογχοειδή με μικρά άσπρα ή καφετιά στίγματα και τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί σε σχήμα πυραμίδας και με χρώματα κόκκινο, ροζ ή άσπρο και μοιάζουν με μικρές πεταλούδες ή ανθρωπάκια, ανάλογα με το είδος. Οι καρποί του είναι κάψες με πάρα πολλούς μικρούς σπόρους. Στη Δακτυλόριζα η ρίζα είναι ενιαία και μοιάζει με παλάμη με δάκτυλα, απ’ όπου πήρε και το όνομά της.

Χρησιμοποιείται συνήθως η ρίζα (κόνδυλοι). Συλλέγεται αφού ξανθίσει το φυτό. Πρώτα  την πλένουμε πολύ καλά με χλιαρό νερό για να φύγει η πίκρα της και στη συνέχεια την ξεραίνουμε. Κατόπιν την αλέθουμε μέχρι να πάρει τη μορφή αλευριού.

Με τη σκόνη αυτή μπορούμε να παρασκευάσουμε ένα από τα πιο υγιεινά χειμωνιάτικα ροφήματα. Περιέχει άμυλο αραβίνη, τραγακανθίνη και μέταλλα (ασβέστιο, φώσφορος κ.λ.π.). Το σαλέπι είναι τονωτικό, μαλακτικό, αποχρεμπτικό και θερμαντικό ρόφημα. Βοηθάει στην αντιμετώπιση του βήχα, της γρίπης, του κρυολογήματος καθώς και στην επούλωση του στομαχικού έλκους και γενικά θεραπεύει παθήσεις του πεπτικού συστήματος, όπως διάρροια,  δυσεντερία κ.λ.π.  Συνήθως για να πετύχουμε πιο εύγευστο ρόφημα προσθέτουμε σ’ αυτό  ζάχαρη ή μέλι, κανέλλα, πιπερόριζα ή γαρύφαλλο.

Το σαλέπι είναι γνωστό και με το όνομα σερνικοβότανο, διότι σύμφωνα με τη  λαϊκή παράδοση, βοηθάει στην τεκνοποίηση αρσενικών παιδιών. Επίσης είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Αναφέρεται στη μυθολογία και το χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι έλληνες γιατροί Ιπποκράτης Ασκληπιός και Γαληνός και το περιγράφει ο πατέρας της βοτανικής Θεόφραστος..

Επειδή η χρήση του σαλεπιού απαιτεί το ξερίζωμά του, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη συλλογή του. Όταν το συλλέγουμε προσπαθούμε να μη μαζεύουμε όλα τα φυτά που θα εντοπίσουμε σε μια περιοχή, διότι η απληστία μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση του είδους και έτσι αφ ενός μεν κάνουμε κακό στο φυσικό περιβάλλον του  βουνού μας, αφ ετέρου δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να το βρούμε άλλη χρονιά.

Βότανα του Βερμίου: 25. Αχιλλαία

Η Αχιλλαία είναι ένα συνηθισμένο βότανο, που το συναντούμε σ’ ολόκληρη την Ελλάδα και γενικά στο Βόρειο Ημισφαίριο. Στο βουνό μας, το Βέρμιο, φυτρώνει  στο άλσος του Αγίου Νικολάου, καθώς και σε πολλά χωράφια και λιβάδια του κάμπου και σε ξέφωτα σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Φέρει τοAchillea millefolium)  και ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositatea). Τη συναντούμε και σε πιο σπάνια είδη,  όπως την Achillea  abrotanoides, την  Achillea ageratum, την Achillea ptarmica και την Achillea umbellata.

επιστημονικό όνομα Αχιλλαία η χιλιόφυλλη (

Είναι γνωστή με τα ονόματα χιλιόφυλλο και αγριαψιθιά και την αναγνωρίζουμε  από το χνουδωτό βλαστό με ύψος 10 – 70 εκατοστά, τα πολλά λεπτά κλαδάκια, τα μακρόστενα γραμμικά φύλλα και τα μικρά  ανθάκια, που πολλά μαζί σχηματίζουν ένα όμορφο λευκό ή σπάνια ροζ ή κίτρινο μπουκέτο. Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο. Οι καρποί της είναι αχαίνια. Το φυτό βγάζει ένα ελαφρύ άρωμα..

Η Αχιλλαία είναι γνωστή ήδη  από την αρχαιότητα  για τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες, χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει, όπως σαπωνίνες, πτητικά έλαια, κουμαρίνες, στερόλες, φυτικές χρωστικές, αλκαλοειδή, τανίνες κ.λ.π. Χρησιμοποιούνταν κυρίως για την επούλωση τραυμάτων. Πιστεύεται ότι πήρε το όνομά της από τον μυθικό Αχιλλέα, ο οποίος μ’ αυτή επούλωνε τα τραύματα των πολεμιστών του. Σήμερα χρησιμοποιούμε περισσότερο τα άνθη της που έχουν ιδιότητες διουρητικές, αντιφλεγμονώδεις, στυπτικές, αντισπασμωδικές, χωνευτικές κ.λ.π. Βοηθάει στη θεραπεία παθήσεων του ουροποιητικού συστήματος, του κωλικού των εντέρων, των αιμορροΐδων, της δυσμηνόρροιας, του αναπνευστικού συστήματος κ.λ.π.

Ακόμη η Αχιλλαία χρησιμοποιείται σαν ρόφημα για να ανοίγει την όρεξη, σαν τονωτικό, για τον πυρετό και γενικά το κρυολόγημα, για τον πονόδοντο, για την υπέρταση και γενικά την κυκλοφορία του αίματος. Επίσης εξωτερικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα άνθη και τα φύλλα της  σαν επουλωτικό καθώς και για την αντιμετώπιση των κιρσών, αποστημάτων, των ρευματισμών κ.λ.π.  Πολλοί την  χρησιμοποιούν σαν καλλυντικό  για την περιποίηση του δέρματος και την καταπολέμηση της τριχόπτωσης.  Τέλος η Αχιλλαία καλλιεργείται σε γλάστρες και κήπους για να διώχνει τα κουνούπια και τα άλλα ενοχλητικά έντομα.

Βότανα του Βερμίου: 24. Εκουιζέτο

Ανηφορίζοντας το δρόμο προς το χιονοδρομικό κέντρο,  στη στροφή για τον Άγιο Νικόλαο, θα συναντήσουμε ένα μικρό δασάκι από φυτά, ζωντανά απολιθώματα. Πρόκειται για το Εκουιζέτο, ένα βότανο με πολύ μεγάλη ιστορία. Ο μακρινός  πρόγονός του ανήκε στο γένος  Calamites, που έζησε περίπου πριν 300 εκατομμύρια χρόνια, στον Παλαιοζωικό αιώνα και μάλιστα στην περίοδο του Λιθανθρακοφόρου. Ξεπερνούσε τα 12 μέτρα  ύψος και μαζί με άλλα προϊστορικά φυτά  συνέβαλε στη δημιουργία των γαιανθράκων. Σήμερα το φυτό αυτό είναι γνωστό για τις φαρμακευτικές και

πολλές ακόμη ιδιότητές του.

Το όνομα Εκουιζέτο προέρχεται από το Equus, που στα Λατινικά σημαίνει άλογο, διότι το φυτό  μοιάζει με ουρά αλόγου. Γιαυτό και η ελληνική ονομασία του είναι Ιππουρίδα. Επίσης ονομάζεται και πολυκόνδυλο, πολυτριχιά, κοντυλόχορτο και πολυκόμπι, διότι στο βλαστό του φέρει πολλά μικρά εξογκώματα σαν κόμπους. To επιστημονικό όνομα είναι Equisetum arvense (Εκουιζέτο το αρουραίο ή Ιππουρίδα των αγρών). Ανήκει στην οικογένεια Equisetaceae (Ιππουρίδες), φυτρώνει σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο και τη συναντούμε στην Ελλάδα σε επτά  είδη με πιο γνωστά το Ε. arvense, το E. palustre και το E. maximum. Είναι πολυετές φυτό και φυτρώνει την άνοιξη σε υγρές περιοχές, κυρίως κοντά σε ποτάμια. Έχει ύψος περίπου 30 εκατοστά και από τον τρυφερό βλαστό του βγαίνουν φύλλα που μοιάζουν με μακριές τρίχες. Στην κορυφή του φέρει στάχυ απ’ όπου βγαίνουν οι σπόροι του, που δεν μοιάζουν με τους συνηθισμένους, διότι το Εκουιζέτο ανήκει στα πτεριδόφυτα και πολλαπλασιάζεται με εναλλαγή γενεών. Το καλοκαίρι φυτρώνουν στείροι βλαστοί, χωρισμένοι σε  τμήματα, που φθάνουν σε ύψος το ένα μέτρο.

Το Εκουιζέτο περιέχει πολλές χημικές ουσίες, όπως διοξείδιο του πυριτίου σε μεγάλη ποσότητα, μέταλλα (μαγγάνιο, κάλιο, μαγνήσιο κ.λ.π.), θειάφι, φυτικές χρωστικές, σαπωνίνες, τανίνες κ.λ.π. Στη βοτανοθεραπεία χρησιμοποιείται για παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος, όπως καλοήθης υπερπλασία προστάτη, πέτρες στα νεφρά, κυστίτιδα κ.λ.π. Επίσης βοηθάει στη θεραπεία της αναιμίας, παθήσεων των πνευμόνων (φυματίωση, βρογχίτιδα), στην απορρόφηση του ασβεστίου, στη μείωση της χοληστερίνης και του σακχάρου. Είναι διουρητικό, αιμοστατικό, αντισηπτικό, καθαρκτικό και στυπτικό και χρησιμοποιείται στην επούλωση του στομαχικού έλκους. Ακόμη βοηθάει στην αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων, όπως πληγές, εκζέματα, κιρσοί κ.λ.π. Τέλος χρησιμοποιείται σαν καλλυντικό για την παρασκευή σαμπουάν για την τόνωση των μαλλιών. Πάντως χρειάζεται προσοχή στη χρήση του, διότι μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα. Μάλιστα τα ζώα που το τρώνε εμφανίζουν πεπτικές διαταραχές.

Το Εκουιζέτο με το πυρίτιο, που περιέχει χρησιμοποιείται επίσης για το γυάλισμα πατωμάτων και γενικά για τον καθαρισμό ξύλινων, μεταλλικών και μαρμάρινων επιφανειών. Ήδη από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό των μαγειρικών σκευών.

Βότανα του Βερμίου: 23 Αγριοκερασιά

Πριν λίγες μέρες πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στο Ροδοχώρι  «η γιορτή του κερασιού». Έτσι σιγά – σιγά τελειώνει και για φέτος η παραγωγή του κερασιού στην Ημαθία. Όμως στις πλαγιές του Βερμίου και ιδιαίτερα κοντά στα μέρη που καλλιεργούνται κερασιές θα συναντήσουμε πολλές αγριοκερασιές, που  εξακολουθούν να παράγουν καρπούς.

Η αγριοκερασιά είναι ένα σχετικά μικρό δένδρο – θάμνος, ύψους συνήθως 5 – 10 μ., που αποτελεί πηγή τροφής για άγρια ζώα και συγχρόνως φημίζεται για τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες. Φέρει το επιστημονικό όνομα Prunus avium ή Cerasus avium (Κερασιά των πτηνών) και ανήκει μαζί με την ήμερη κερασιά στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Είναι φυλλοβόλο δένδρο που το συναντούμε στα ελληνικά δάση. Τα φύλλα του είναι αβγοειδή, οδοντωτά με χνούδι στην κάτω πλευρά και πράσινα γυαλιστερά στην επάνω. Τα άνθη της βγαίνουν την άνοιξη πολλά μαζί  (2 – 6), είναι άσπρα με 5 πέταλα και 5 σέπαλα. Ο καρπός είναι πιο μικρός από της ήμερης, συνήθως κόκκινος με αρκετά μακρύ μίσχο.

Η κερασιά είναι γνωστή από την αρχαιότητα και αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη και άλλους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς. Ίσως η καταγωγή της να είναι από τη Μικρά Ασία και είναι αρκετά διαδεδομένη στη Βόρεια Εύκρατη ζώνη. Μην ξεχνούμε και την πόλη του Πόντου, την Κερασούντα, που πήρε το όνομά της από τις πολλές καλλιέργειες κερασιάς.

 Σας φαρμακευτικό βότανο χρησιμοποιούνται ο φλοιός, τα άνθη, οι καρποί και τα κοτσάνια της αγριοκερασιάς. Περιέχουν σαλικυλικό και πρωσικό οξύ, κουμαρίνες, ρητίνη, κάλιο  και άλλες χημικές ουσίες. Έχει διουρητικές ιδιότητες, επίσης χρησιμοποιείται κατά της αρθρίτιδας, της ποδάγρας, των ρευματισμών κ.λ.π. Ρόφημα παρασκευασμένο από τη φλούδα μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στο βήχα. Όμως απαιτείται προσοχή στις δόσεις, διότι εάν το παρακάνουμε μπορεί να μας δημιουργήσει πρόβλημα. Αφέψημα παρασκευασμένο από τα φύλλα αγριοκερασιάς θεωρείται πολύ καλό μαλακτικό.  Τα κοτσάνια και τα άνθη μουλιασμένα μερικές ώρες σε χλιαρό νερό έχουν διουρητικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες. Οι καρποί καταναλώνονται σκέτοι ή σαν χυμός  είναι πλούσιοι βιταμινών Α,C και βοηθούν στην αναζωογόνηση του οργανισμού και αλεσμένοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάνω στην επιδερμίδα για να τη διατηρήσουν πιο απαλή. Ευεργετικές ιδιότητες έχουν επίσης το γλυκό και η μαρμελάδα από κεράσια ή βύσσινα.

Βότανα του Βερμίου: 22. Τσουκνίδα

 Η τσουκνίδα είναι ίσως το πιο συνηθισμένο και συγχρόνως παρεξηγημένο αγριόχορτο που το συναντούμε όχι μόνο στο βουνό μας, αλλά κυριολεκτικά παντού γύρω μας, στα κτήματα, στους φράχτες, στις αυλές κ.λ.π. Μάλιστα πολλές φορές αποτελεί ενοχλητικό ζιζάνιο για τις καλλιέργειες. Φυτρώνει σ’ ολόκληρη την Ελλάδα μέχρι 2000 μ. υψόμετρο. Επίσης τη συναντούμε σε ολόκληρο το Β. Ημισφαίριο, από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική.

Η τσουκνίδα φέρει το επιστημονικό όνομα Ούρτικα ή δίοικος (Urtica dioica) και ανήκει στην οικογένεια Ουρτικίδες ή Κνιδοείδες (Urticaceae) και τη συναντούμε  παγκόσμια σε 40 είδη. Στην Ελλάδα έχουμε 4 είδη, την δίοικη, την σφαιριδιοφόρο, την αμφίβολη και την καυστική. Είναι φυτό πολυετές με ύψος που μπορεί να φτάσει κοντά στα δύο μέτρα. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα της έχουν τριχούλες (xνούδι), που προκαλούν φαγούρα (κνησμό), ίσως γιαυτό ονομάζεται και Κνίδη. Οι τριχούλες αυτές στην άκρη τους μοιάζουν με σύριγγα, με την οποία τρυπούν το δέρμα μας και ελευθερώνουν μια καυστική ουσία, που περιέχει  ισταμίνη, μυρμηκικό οξύ και ακετυλοχολίνη, και η οποία προκαλεί τον κνησμό. Τα φύλλα της είναι σκουροπράσινα σε σχήμα καρδιάς με δοντάκια στην περιφέρεια, βγαίνουν κατευθείαν από το βλαστό αντικριστά, Τα άνθη της είναι μικρά, πρασινοκίτρινα, βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων σαν στάχυα. Είναι θηλυκά και αρσενικά (φυτό δίοικο) χωρισμένα σε 4 μέρη, που μοιάζουν με πέταλα  και 4 στήμονες (τα αρσενικά). Ανθίζει το καλοκαίρι. Οι καρποί της έχουν ιδιαίτερο σχήμα (αχαίνιο) και περικλείουν τον σπόρο.

Η τσουκνίδα είναι βρώσιμη και χρησιμοποιείται για σαλάτες, σούπες, φαγητά και πίτες, όπως το σπανάκι. Επίσης έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, χάρη στις πολλές χημικές ουσίες που περιέχει, όπως βιταμίνες Α και C, ισταμίνη, καροτίνη, φορμικό οξύ, χλωροφύλλη, μέταλλα κ.λ.π.. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνται σαν ρόφημα και έχουν διουρητικές ιδιότητες, είναι αιμοστατικά και στυπτικά, επίσης χρησιμοποιούνται για την αναιμία (χάρη στο σίδηρο που περιέχουν), τα εκζέματα και τα δερματικά εξανθήματα, την αρθρίτιδα και την ποδάγρα.. Ξηρά φύλλα σε μορφή σκόνης χρησιμοποιούνται για τις αιμορραγίες της μύτης, τις αιμορροΐδες κ.λ.π.. Οι ρίζες  χρησιμοποιούνται για τα προβλήματα του προστάτη, κατά της πιτυρίδας και της τριχόπτωσης. Οι σπόροι της τσουκνίδας χρησιμοποιούνται σαν μαλακτικό, αντιβηχικό, καθαρκτικό,  αντιεμετικό και ανθελμινθικό φάρμακο. Ο χυμός της βοηθάει στην αντιμετώπιση της διάρροιας και των εσωτερικών αιμορραγιών. Οι κτηνοτρόφοι τη χρησιμοποιούν για τη θεραπεία του έλκος και της γάγγραινας  των ζώων τους. Τέλος η τσουκνίδα, γνωστή από την αρχαιότητα, βοηθάει στη μείωση του σακχάρου και τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Παλαιότερα οι μίσχοι της τσουκνίδας χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή σκληρών υφασμάτων και διχτυών αλιείας. 

Βότανα του Βερμίου: 21. Βάλσαμο

Ένα από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά βότανα που θα συναντήσουμε στο βουνό μας είναι το βάλσαμο. Θα το βρούμε ανθισμένο αυτή την εποχή να στολίζει τις πλαγιές του Βερμίου καθώς και τις άκρες των χωραφιών. Ευδοκιμεί σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές κυρίως της Βόρειας Ελλάδας.

Είναι πολύ γνωστό από την αρχαιότητα. Το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και  οι Ρωμαίοι κυρίως για την επούλωση των τραυμάτων μετά από τις μάχες. Το χρησιμοποιούσαν και οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης, ο Πλίνιος, ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός κ.λ.π. 

Το επιστημονικό όνομα του βάλσαμου είναι Υπερικό το διάτρητο (Hypericum perforatum) και ανήκει στην οικογένεια Υπερικίδες (Hypericaceae). Στη χώρα μας το συναντούμε με πολλά ονόματα, όπως βαλσαμόχορτο, περίκη, σπαθόχορτο, βότανο του Προδρόμου, λειχηνόχορτο, χελωνόχορτο κ.λ.π. Το όνομα του γένους Υπερικό είναι λατινικής προέλευσης και το όνομα «διάτρητο»  δόθηκε στο είδος, διότι τα μαύρα στίγματα που υπάρχουν πάνω στα φύλλα του μοιάζουν με μικρές τρυπούλες. Η ονομασία βάλσαμο δόθηκε ήδη από την αρχαιότητα, λόγω των πολλών θεραπευτικών ιδιοτήτων του. Επίσης ονομάζεται σπαθόχορτο, διότι μ’ αυτό γιάτρευαν τις πληγές που προκαλούνταν από τα σπαθιά στη μάχη.

Το ύψος του βάλσαμου μπορεί να φτάσει τα 70 εκατοστά. Είναι πολυετής θάμνος με ισχυρή ρίζα, ξυλώδη βλαστό με πολλά κλαδιά. Τα φύλλα του είναι πολύ μικρά, λεπτά, λογχοειδή, χωρίς μίσχο και βγαίνουν στο κλαδάκι το ένα απέναντι από το άλλο. Έχουν μικρά μαύρα στίγματα και είναι σχεδόν διαφανή. Τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί, έχουν χρώμα έντονο κίτρινο, με 5 σέπαλα και πολλούς στήμονες. Έχει ευχάριστο άρωμα και όταν τρίψουμε τα άνθη στο χέρι μας, βγάζουν κόκκινο χρώμα. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι.  Ο καρπός φέρει πολλούς σπόρους.

Σαν θεραπευτικό βότανο χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη του φυτού, κυρίως οι κορυφές του μαζί με τα άνθη του φρέσκες ή αποξηραμένες σε σκιερό μέρος. Το βάλσαμο περιέχει πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως αιθέρια έλαια, φλαβονοειδή, γλυκοζίδια, φυτικές χρωστικές, τανίνες κ.λ.π.. Έχει στυπτικές, αντισηπτικές, στηθικές, αποσυμφορητικές, αντιθελμινθικές, αντικαταρροϊκές ιδιότητες και χρησιμοποιείται σαν εκχύλισμα ή αφέψημα για τη θεραπεία ασθενειών του αναπνευστικού και ουροποιητικού συστήματος. Επίσης βοηθάει στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος, είναι χωνευτικό, κατά της δυσεντερίας, για τα σκουλήκια των εντέρων, έχει διουρητικές ιδιότητες, βοηθάει στο έλκος του στομάχου, στον έρπη, στις θρομβώσεις, τους κιρσούς κ.λ.π.. Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν και σαν αντικαταθλιπτικό κυρίως στις γυναίκες κατά την εμμηνόπαυση. Επίσης καταπραΰνει τους πόνους περιόδου, είναι αποχρεμπτικό για την βρογχίτιδα και βοηθάει στην πρόληψη της νυκτερινής ενούρησης των παιδιών. Εξωτερικά το εκχύλισμα  βάλσαμου σε νερό ή ελαιόλαδο βοηθάει στην επούλωση τραυμάτων, εγκαυμάτων, αμυχών, θεραπεύει την ποδάγρα και την αρθρίτιδα και ανακουφίζει από οσφυαλγίες, ισχιαλγίες και νευραλγίες. Τα φύλλα του έχουν αιμοστατικές ιδιότητες. Τέλος χρησιμοποιείται στη βιομηχανία καλλυντικών και στην ποτοποιία. Ασφαλώς χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση του, διότι μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα, όταν καταναλωθεί σε μεγάλες δόσεις και χωρίς ιατρική συνταγή.

Το βάλσαμο θεωρείται ως μια από τις πιο εύκολες και προσοδοφόρες σύγχρονες γεωργικές καλλιέργειες. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα και ευδοκιμεί ακόμη και σε άγονα εδάφη. Είναι ευρέως γνωστό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στη Βόρεια Αμερική ( Καναδάς ), όπου και καλλιεργείται συστηματικά.