Τετάρτη 28 Αυγούστου 2013

Βότανα του Βερμίου: 28. Μπελαντόνα

Το Βέρμιο, το  βουνό μας, είναι γνωστό για τις ομορφιές του ήδη από την αρχαιότητα. Μάλιστα οι πρόγονοί μας έπλασαν και μύθους γύρω από αυτό. Έτσι εδώ τοποθετούσαν τους περίφημους κήπους του Μίδα με τα εκατόφυλλα τριαντάφυλλα, εδώ επίσης είχε τις περιπέτειές του ο Διόνυσος με τους
Σιληνούς και στις πολλές πηγές έβρισκαν καταφύγιο οι Δρυάδες και οι Νύμφες. Εδώ λοιπόν πριν μερικά χρόνια σε μια βόλτα κοντά στο χιονοδρομικό μας κέντρο αναπάντεχα συναντήσαμε ένα περίφημο βότανο που είναι στενά συνδεδεμένο με πολλούς μύθους, θρύλους και παραδόσεις, τη μπελαντόνα.
Το όνομα «Μπελαντόνα» είναι ιταλικό και μεταφράζεται στα ελληνικά ως η «ωραία κυρία», διότι μια από τις ιδιότητες του φυτού είναι να διαστέλλει την κόρη των ματιών και έτσι οι κυρίες που τη χρησιμοποιούσαν «ομόρφαιναν». Το ελληνικό όνομα Άτροπος προέρχεται από τη μοίρα Άτροπο, που σύμφωνα με το μύθο  κόβει το νήμα της ζωής των ανθρώπων. Το φυτό πήρε αυτό το όνομα, διότι περιέχει ισχυρό δηλητήριο, που οδηγεί στο θάνατο. Σήμερα το επιστημονικό της όνομα συνδυάζει και τα δύο παραπάνω ονόματα, είναι το Άτροπος η μπελλαντόνα (Atropa bellandona) και ανήκει στην οικογένεια Σολανίδες (Solanaceae). Στη χώρα μας θα τη συναντήσουμε στη Βόρεια Ελλάδα. Επίσης φυτρώνει στα δάση της Ευρώπης, της Ασίας και στη Βόρεια Αφρική. Συναντάται σε 4 είδη..
Πρόκειται για ένα σπάνιο ποώδες πολυετές δηλητηριώδες φυτό. Θα το συναντήσουμε γύρω και μέσα σε δάση, προτιμάει σκιερά και ασβεστούχα εδάφη. Έχει σκληρή ρίζα και ο βλαστός του φθάνει σε ύψος το ενάμιση μέτρο. Έχει κλαδιά, απ’ όπου βγαίνουν με μικρούς μίσχους τα μυτερά ωοειδή σκουροπράσινα φύλλα του που μάλιστα φέρουν τρίχωμα, έχουν μια κολλώδη ουσία και μυρίζουν άσχημα.. Τα άνθη του βγαίνουν από τις μασχάλες των φύλλων και μοιάζουν με κύπελλα ή καμπανούλες, είναι αρκετά μεγάλα με χρώμα σκούρο μωβ, βιολετί ή καφέ. Φέρουν 5 στήμονες και ανθίζουν το καλοκαίρι. Οι καρποί του μοιάζουν με μαύρα γυαλιστερά κερασάκια, περιέχουν πολλούς σπόρους και βγάζουν ένα κόκκινο χυμό.
Όπως γράφουμε και παραπάνω η μπελαντόνα είναι δηλητηριώδες φυτό, γιαυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι μόνο να τη βλέπουμε, να τη θαυμάζουμε και να τη φωτογραφίζουμε. Όμως χρησιμοποιείται στην ιατρική λόγω των πολλών φαρμακευτικών ουσιών που περιέχει, όπως αλκαλοειδή (άτροπο, σκοπολαμίνη, ινουλίνη, ασπαραγίνη, υοσκυαμίνη), χλωροφύλλη, κυτταρίνη κ.λ.π. Χρησιμοποιούνται συνήθως τα φύλλα και οι ρίζες του που έχουν ηρεμιστικές, αντισπασμωδικές, ναρκωτικές και αντιεφυδρωτικές ιδιότητες, βοηθούν στην αντιμετώπιση της ναυτίας και της επιληψίας.. Με επεξεργασία της ρίζας παρασκευάζονται φάρμακα κατά της νόσου του Πάρκινσον. Ακόμη χρησιμοποιείται εξωτερικά σαν παυσίπονο, αναλγητικό και αντινευραλγικό, καθώς και για παθήσεις των ματιών. Τα ξηραμένα φύλλα σε μορφή σκόνης βοηθούν στη θεραπεία του άσθματος. Σαν ρόφημα βοηθάει στη θεραπεία του κοκκύτη, καταπραΰνει  στομαχικούς πόνους, πόνους του συκωτιού, θεραπεύει αιμορροΐδες, ραγάδες κ.λ.π.. Από την μπελαντόνα παρασκευάζονται φάρμακα για τη θεραπεία στομαχικών ελκών, κωλικών των νεφρών και του ήπατος, για τη δυσκοιλιότητα, την εγκεφαλίτιδα κ.λ.π. Οι καρποί του είναι ισχυρότατο δηλητήριο και ορισμένες φορές χρησιμοποιούνται στην παρασκευή βαφών για κεραμικά κ.λ.π. Εκτός από φάρμακο η μπελαντόνα χρησιμοποιείται και σαν παρασιτοκτόνο.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες της μπελαντόνα ήταν γνωστές ήδη από την αρχαιότητα. Τη χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι  γιατροί στην Ελλάδα καθώς και στη Βαβυλωνία και Μεσοποταμία. Σήμερα καλλιεργείται σε πολλές χώρες τη Ευρώπης (Γαλλία, Βρετανία, Ρωσία, Βουλγαρία) καθώς και στις Η.Π.Α.

Τετάρτη 7 Αυγούστου 2013

Βότανα του Βερμίου: 27. Τσάι του βουνού


Την εποχή αυτή, πολλοί φίλοι φυσιολάτρες και βοτανολάτρες παίρνουν τα βουνά για να μαζέψουν το τσάι για το χειμώνα τους. Ασφαλώς αναφερόμαστε στο «τσάι του βουνού», που το συναντούμε άφθονο στο Βέρμιο, πίσω από το χιονοδρομικό κέντρο μας και προς τη Γραμμένη. Μάλιστα υπάρχει σε τρία είδη, το πιο γνωστό  κίτρινο, το πιο σπάνιο άσπρο και μερικοί το βρίσκουν και σε πράσινη
«παραλλαγή».
Το τσάι του βουνού λοιπόν φέρει το επιστημονικό όνομα Σιδερίτης (Sideritis) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Φυτρώνει σε περισσότερα από 100 είδη στις χώρες της Μεσογείου. Το πιο γνωστό είδος είναι ο Σιδερίτης ο Συριακός (Sideritis syriaca). Στη χώρα μας φυτρώνει σε 17 είδη. Εκτός από το γνωστό τσάι του βουνού, φέρει και άλλα τοπικά ονόματα, όπως μαλοτήρας  ή καλοκοιμηθιά (Sideritis cretica) (Κρήτης), τσάι Ευβοίας, Ταϋγέτου, Ολύμπου, Παρνασσού, Βλάχικο κ.λ.π.
Είναι ένα πολυετές, ποώδες φυτό που φθάνει τα 40 εκατοστά στο ύψος. Έχει βλαστούς και κλωναράκια λεπτά και χνουδωτά. Επίσης τα λεπτά και λογχοειδή φύλλα του είναι σαρκώδη και χνουδωτά. Το χνούδι αυτό είναι χαρακτηριστικό των ξηρόφιλων φυτών, διότι και ο σιδερίτης φυτρώνει σε πετρώδη ξηρά εδάφη και μάλιστα σε υψόμετρο πάνω από τα 1000 μέτρα. Τα άνθη του έχουν χρώμα κιτρινωπό, άσπρο και σε ορισμένα είδη ρόδινο ή μενεξεδί. Το συλλέγουμε συνήθως τον Ιούλιο.
Ο σιδερίτης λοιπόν είναι το πιο γνωστό και αγαπητό ρόφημα στη χώρα μας, ακόμη από την αρχαιότητα. Περιέχει πολύτιμες χημικές ουσίες, όπως φλαβονοειδή, αιθέρια έλαια, τερπενικά οξέα, διτερπένια, καρβακρόλη, κουρκουμίνη, σίδηρο, καρυοφυλλίνη κ.λ.π.  Χρησιμοποιούμε όλα τα μέρη του εκτός από τη ρίζα για να παρασκευάσουμε ένα αφέψημα με ιδιότητες τονωτικές, αποχρεμπτικές, αντιυπερτασικές, αντιθρομβωτικές, αντιοξειδωτικές, αντιαναιμικές, σπασμολυτικές., εφιδρωτικές και  διουρητικές. Επίσης βοηθάει στην πέψη, στα κρυολογήματα, στο βήχα και γενικά στην αντιμετώπιση προβλημάτων του αναπνευστικού, σταματά τη  διάρροια, διαλύει τις πέτρες των νεφρών. Οι αρχαίοι το χρησιμοποιούσαν σαν επουλωτικό για τις πληγές των πολεμιστών από τα βέλη.   Επίσης αποτελεί ένα πολύ καλό μελισσοτροφικό φυτό.
Σήμερα το τσάι του βουνού αποτελεί και μια πολύ προσοδοφόρα καλλιέργεια, διότι μπορεί να καλλιεργηθεί σε άγονα εδάφη και πωλείται όχι μόνο σαν ρόφημα ή φάρμακο, χρησιμοποιείται επίσης στη βιομηχανία τροφίμων, ποτών και καλλυντικών.
Στη Νάουσα το τσάι του βουνού είναι απαραίτητο σε κάθε σπίτι και όπως γράφει ο κυρ Νίκος ο Σπάρτσης στο βιβλίο του «Τα παραδοσιακά μας φαγητά στη Νάουσα»: « με τα τσάια αυτά τρώγαμε πρωινό παπάρα με ψωμί τριμμένο στο πιάτο μας τις σαρακοστές, Τετάρτες και Παρασκευές νηστείες».
Όπως συμβαίνει και με άλλα βότανα, έτσι και με το «τσάι του βουνού» πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα τη συλλογή. Να κόβουμε με ψαλίδι μόνο τα κλωνάρια του και  να μην το ξεριζώνουμε, διότι από τις ρίζες μπορεί να φυτρώσει και την επόμενη χρονιά. Αλλιώς κινδυνεύει με εξαφάνιση.


Βότανα του Βερμίου: 108. Όνοσμα

Μ πορεί στη σχετική με τα βότανα της Ελλάδας βιβλιογραφία να αναφέρεται σαν φυτό της Στερεάς και Νότιας Ελλάδας, όμως, ό...