Βότανα του Βερμίου: 26. Σαλέπι

Με το όνομα Σαλέπι είναι γνωστά πολλά φυτά της οικογένειας των Ορχεοειδών (Orchidaceae), ορισμένα από τα οποία συναντούμε στα ξέφωτα του Βερμίου σε σχετικά μεσαία και μεγάλα υψόμετρα. Στα βουνά της χώρας μας συναντούμε αυτοφυή περίπου 20 είδη.  Συνήθως χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του ομώνυμου ροφήματος τα είδη Orchis italica, Orchis simia, Orchis morio, Orchis saccata και Orchis mascula ενώ στα μέρη μας η Δακτυλόριζα (Dactylorhiza samboucina) και η Ανάκαμπτις η πυραμιδοειδής (Anacamptis pyramidalis).

Το Σαλέπι φυτρώνει την άνοιξη και ανθίζει στην αρχή του καλοκαιριού. Το ύψος του μπορεί να ξεπεράσει το μισό μέτρο. Η ρίζα του αποτελείται από δύο  κονδύλους που έχουν ιδιαίτερο σχήμα (μοιάζουν με όρχεις) απ’ όπου πήρε και το επιστημονικό όνομά του. Ο βλαστός του είναι σκουροπράσινος και γυαλιστερός, τα φύλλα του λογχοειδή με μικρά άσπρα ή καφετιά στίγματα και τα άνθη του βγαίνουν πολλά μαζί σε σχήμα πυραμίδας και με χρώματα κόκκινο, ροζ ή άσπρο και μοιάζουν με μικρές πεταλούδες ή ανθρωπάκια, ανάλογα με το είδος. Οι καρποί του είναι κάψες με πάρα πολλούς μικρούς σπόρους. Στη Δακτυλόριζα η ρίζα είναι ενιαία και μοιάζει με παλάμη με δάκτυλα, απ’ όπου πήρε και το όνομά της.

Χρησιμοποιείται συνήθως η ρίζα (κόνδυλοι). Συλλέγεται αφού ξανθίσει το φυτό. Πρώτα  την πλένουμε πολύ καλά με χλιαρό νερό για να φύγει η πίκρα της και στη συνέχεια την ξεραίνουμε. Κατόπιν την αλέθουμε μέχρι να πάρει τη μορφή αλευριού.

Με τη σκόνη αυτή μπορούμε να παρασκευάσουμε ένα από τα πιο υγιεινά χειμωνιάτικα ροφήματα. Περιέχει άμυλο αραβίνη, τραγακανθίνη και μέταλλα (ασβέστιο, φώσφορος κ.λ.π.). Το σαλέπι είναι τονωτικό, μαλακτικό, αποχρεμπτικό και θερμαντικό ρόφημα. Βοηθάει στην αντιμετώπιση του βήχα, της γρίπης, του κρυολογήματος καθώς και στην επούλωση του στομαχικού έλκους και γενικά θεραπεύει παθήσεις του πεπτικού συστήματος, όπως διάρροια,  δυσεντερία κ.λ.π.  Συνήθως για να πετύχουμε πιο εύγευστο ρόφημα προσθέτουμε σ’ αυτό  ζάχαρη ή μέλι, κανέλλα, πιπερόριζα ή γαρύφαλλο.

Το σαλέπι είναι γνωστό και με το όνομα σερνικοβότανο, διότι σύμφωνα με τη  λαϊκή παράδοση, βοηθάει στην τεκνοποίηση αρσενικών παιδιών. Επίσης είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Αναφέρεται στη μυθολογία και το χρησιμοποιούσαν οι μεγάλοι έλληνες γιατροί Ιπποκράτης Ασκληπιός και Γαληνός και το περιγράφει ο πατέρας της βοτανικής Θεόφραστος..

Επειδή η χρήση του σαλεπιού απαιτεί το ξερίζωμά του, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη συλλογή του. Όταν το συλλέγουμε προσπαθούμε να μη μαζεύουμε όλα τα φυτά που θα εντοπίσουμε σε μια περιοχή, διότι η απληστία μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση του είδους και έτσι αφ ενός μεν κάνουμε κακό στο φυσικό περιβάλλον του  βουνού μας, αφ ετέρου δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να το βρούμε άλλη χρονιά.

Βότανα του Βερμίου: 25. Αχιλλαία

Η Αχιλλαία είναι ένα συνηθισμένο βότανο, που το συναντούμε σ’ ολόκληρη την Ελλάδα και γενικά στο Βόρειο Ημισφαίριο. Στο βουνό μας, το Βέρμιο, φυτρώνει  στο άλσος του Αγίου Νικολάου, καθώς και σε πολλά χωράφια και λιβάδια του κάμπου και σε ξέφωτα σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Φέρει τοAchillea millefolium)  και ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositatea). Τη συναντούμε και σε πιο σπάνια είδη,  όπως την Achillea  abrotanoides, την  Achillea ageratum, την Achillea ptarmica και την Achillea umbellata.

επιστημονικό όνομα Αχιλλαία η χιλιόφυλλη (

Είναι γνωστή με τα ονόματα χιλιόφυλλο και αγριαψιθιά και την αναγνωρίζουμε  από το χνουδωτό βλαστό με ύψος 10 – 70 εκατοστά, τα πολλά λεπτά κλαδάκια, τα μακρόστενα γραμμικά φύλλα και τα μικρά  ανθάκια, που πολλά μαζί σχηματίζουν ένα όμορφο λευκό ή σπάνια ροζ ή κίτρινο μπουκέτο. Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο. Οι καρποί της είναι αχαίνια. Το φυτό βγάζει ένα ελαφρύ άρωμα..

Η Αχιλλαία είναι γνωστή ήδη  από την αρχαιότητα  για τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες, χάρη στις πολύτιμες χημικές ουσίες που περιέχει, όπως σαπωνίνες, πτητικά έλαια, κουμαρίνες, στερόλες, φυτικές χρωστικές, αλκαλοειδή, τανίνες κ.λ.π. Χρησιμοποιούνταν κυρίως για την επούλωση τραυμάτων. Πιστεύεται ότι πήρε το όνομά της από τον μυθικό Αχιλλέα, ο οποίος μ’ αυτή επούλωνε τα τραύματα των πολεμιστών του. Σήμερα χρησιμοποιούμε περισσότερο τα άνθη της που έχουν ιδιότητες διουρητικές, αντιφλεγμονώδεις, στυπτικές, αντισπασμωδικές, χωνευτικές κ.λ.π. Βοηθάει στη θεραπεία παθήσεων του ουροποιητικού συστήματος, του κωλικού των εντέρων, των αιμορροΐδων, της δυσμηνόρροιας, του αναπνευστικού συστήματος κ.λ.π.

Ακόμη η Αχιλλαία χρησιμοποιείται σαν ρόφημα για να ανοίγει την όρεξη, σαν τονωτικό, για τον πυρετό και γενικά το κρυολόγημα, για τον πονόδοντο, για την υπέρταση και γενικά την κυκλοφορία του αίματος. Επίσης εξωτερικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα άνθη και τα φύλλα της  σαν επουλωτικό καθώς και για την αντιμετώπιση των κιρσών, αποστημάτων, των ρευματισμών κ.λ.π.  Πολλοί την  χρησιμοποιούν σαν καλλυντικό  για την περιποίηση του δέρματος και την καταπολέμηση της τριχόπτωσης.  Τέλος η Αχιλλαία καλλιεργείται σε γλάστρες και κήπους για να διώχνει τα κουνούπια και τα άλλα ενοχλητικά έντομα.

Βότανα του Βερμίου: 24. Εκουιζέτο

Ανηφορίζοντας το δρόμο προς το χιονοδρομικό κέντρο,  στη στροφή για τον Άγιο Νικόλαο, θα συναντήσουμε ένα μικρό δασάκι από φυτά, ζωντανά απολιθώματα. Πρόκειται για το Εκουιζέτο, ένα βότανο με πολύ μεγάλη ιστορία. Ο μακρινός  πρόγονός του ανήκε στο γένος  Calamites, που έζησε περίπου πριν 300 εκατομμύρια χρόνια, στον Παλαιοζωικό αιώνα και μάλιστα στην περίοδο του Λιθανθρακοφόρου. Ξεπερνούσε τα 12 μέτρα  ύψος και μαζί με άλλα προϊστορικά φυτά  συνέβαλε στη δημιουργία των γαιανθράκων. Σήμερα το φυτό αυτό είναι γνωστό για τις φαρμακευτικές και

πολλές ακόμη ιδιότητές του.

Το όνομα Εκουιζέτο προέρχεται από το Equus, που στα Λατινικά σημαίνει άλογο, διότι το φυτό  μοιάζει με ουρά αλόγου. Γιαυτό και η ελληνική ονομασία του είναι Ιππουρίδα. Επίσης ονομάζεται και πολυκόνδυλο, πολυτριχιά, κοντυλόχορτο και πολυκόμπι, διότι στο βλαστό του φέρει πολλά μικρά εξογκώματα σαν κόμπους. To επιστημονικό όνομα είναι Equisetum arvense (Εκουιζέτο το αρουραίο ή Ιππουρίδα των αγρών). Ανήκει στην οικογένεια Equisetaceae (Ιππουρίδες), φυτρώνει σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο και τη συναντούμε στην Ελλάδα σε επτά  είδη με πιο γνωστά το Ε. arvense, το E. palustre και το E. maximum. Είναι πολυετές φυτό και φυτρώνει την άνοιξη σε υγρές περιοχές, κυρίως κοντά σε ποτάμια. Έχει ύψος περίπου 30 εκατοστά και από τον τρυφερό βλαστό του βγαίνουν φύλλα που μοιάζουν με μακριές τρίχες. Στην κορυφή του φέρει στάχυ απ’ όπου βγαίνουν οι σπόροι του, που δεν μοιάζουν με τους συνηθισμένους, διότι το Εκουιζέτο ανήκει στα πτεριδόφυτα και πολλαπλασιάζεται με εναλλαγή γενεών. Το καλοκαίρι φυτρώνουν στείροι βλαστοί, χωρισμένοι σε  τμήματα, που φθάνουν σε ύψος το ένα μέτρο.

Το Εκουιζέτο περιέχει πολλές χημικές ουσίες, όπως διοξείδιο του πυριτίου σε μεγάλη ποσότητα, μέταλλα (μαγγάνιο, κάλιο, μαγνήσιο κ.λ.π.), θειάφι, φυτικές χρωστικές, σαπωνίνες, τανίνες κ.λ.π. Στη βοτανοθεραπεία χρησιμοποιείται για παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος, όπως καλοήθης υπερπλασία προστάτη, πέτρες στα νεφρά, κυστίτιδα κ.λ.π. Επίσης βοηθάει στη θεραπεία της αναιμίας, παθήσεων των πνευμόνων (φυματίωση, βρογχίτιδα), στην απορρόφηση του ασβεστίου, στη μείωση της χοληστερίνης και του σακχάρου. Είναι διουρητικό, αιμοστατικό, αντισηπτικό, καθαρκτικό και στυπτικό και χρησιμοποιείται στην επούλωση του στομαχικού έλκους. Ακόμη βοηθάει στην αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων, όπως πληγές, εκζέματα, κιρσοί κ.λ.π. Τέλος χρησιμοποιείται σαν καλλυντικό για την παρασκευή σαμπουάν για την τόνωση των μαλλιών. Πάντως χρειάζεται προσοχή στη χρήση του, διότι μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα. Μάλιστα τα ζώα που το τρώνε εμφανίζουν πεπτικές διαταραχές.

Το Εκουιζέτο με το πυρίτιο, που περιέχει χρησιμοποιείται επίσης για το γυάλισμα πατωμάτων και γενικά για τον καθαρισμό ξύλινων, μεταλλικών και μαρμάρινων επιφανειών. Ήδη από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό των μαγειρικών σκευών.

Βότανα του Βερμίου: 23 Αγριοκερασιά

Πριν λίγες μέρες πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στο Ροδοχώρι  «η γιορτή του κερασιού». Έτσι σιγά – σιγά τελειώνει και για φέτος η παραγωγή του κερασιού στην Ημαθία. Όμως στις πλαγιές του Βερμίου και ιδιαίτερα κοντά στα μέρη που καλλιεργούνται κερασιές θα συναντήσουμε πολλές αγριοκερασιές, που  εξακολουθούν να παράγουν καρπούς.

Η αγριοκερασιά είναι ένα σχετικά μικρό δένδρο – θάμνος, ύψους συνήθως 5 – 10 μ., που αποτελεί πηγή τροφής για άγρια ζώα και συγχρόνως φημίζεται για τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες. Φέρει το επιστημονικό όνομα Prunus avium ή Cerasus avium (Κερασιά των πτηνών) και ανήκει μαζί με την ήμερη κερασιά στην οικογένεια Ροδίδες (Rosaceae). Είναι φυλλοβόλο δένδρο που το συναντούμε στα ελληνικά δάση. Τα φύλλα του είναι αβγοειδή, οδοντωτά με χνούδι στην κάτω πλευρά και πράσινα γυαλιστερά στην επάνω. Τα άνθη της βγαίνουν την άνοιξη πολλά μαζί  (2 – 6), είναι άσπρα με 5 πέταλα και 5 σέπαλα. Ο καρπός είναι πιο μικρός από της ήμερης, συνήθως κόκκινος με αρκετά μακρύ μίσχο.

Η κερασιά είναι γνωστή από την αρχαιότητα και αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη και άλλους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς. Ίσως η καταγωγή της να είναι από τη Μικρά Ασία και είναι αρκετά διαδεδομένη στη Βόρεια Εύκρατη ζώνη. Μην ξεχνούμε και την πόλη του Πόντου, την Κερασούντα, που πήρε το όνομά της από τις πολλές καλλιέργειες κερασιάς.

 Σας φαρμακευτικό βότανο χρησιμοποιούνται ο φλοιός, τα άνθη, οι καρποί και τα κοτσάνια της αγριοκερασιάς. Περιέχουν σαλικυλικό και πρωσικό οξύ, κουμαρίνες, ρητίνη, κάλιο  και άλλες χημικές ουσίες. Έχει διουρητικές ιδιότητες, επίσης χρησιμοποιείται κατά της αρθρίτιδας, της ποδάγρας, των ρευματισμών κ.λ.π. Ρόφημα παρασκευασμένο από τη φλούδα μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στο βήχα. Όμως απαιτείται προσοχή στις δόσεις, διότι εάν το παρακάνουμε μπορεί να μας δημιουργήσει πρόβλημα. Αφέψημα παρασκευασμένο από τα φύλλα αγριοκερασιάς θεωρείται πολύ καλό μαλακτικό.  Τα κοτσάνια και τα άνθη μουλιασμένα μερικές ώρες σε χλιαρό νερό έχουν διουρητικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες. Οι καρποί καταναλώνονται σκέτοι ή σαν χυμός  είναι πλούσιοι βιταμινών Α,C και βοηθούν στην αναζωογόνηση του οργανισμού και αλεσμένοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάνω στην επιδερμίδα για να τη διατηρήσουν πιο απαλή. Ευεργετικές ιδιότητες έχουν επίσης το γλυκό και η μαρμελάδα από κεράσια ή βύσσινα.